Ипотекийн зээлийн хөтөлбөр хана мөргөөд зогсов. Өмнөх саадаа хэрхэн тойрч, цааш үргэлжлүүлэх ямар боломж байна вэ гэдэг талаар Засгийн газар болон Төвбанкныхан санал солилцож байна. Моргейжийн зээл нь Засгийн газар болон Монголбанк гэсэн автортой Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийн нэг хэсэг болох барилгын материалын үнэ тогтворжуулах дэд хөтөлбөрийн хүрээнд хэрэгжсэн юм.
Гэтэл уг хөтөлбөр халаагаа өгсөн тул орон сууцны зээлийг үргэлжлүүлэх хууль эрх зүйн үндэслэл, газрын зураггүй болжээ. Мөн Төвбанкныхан Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг Засгийн газарт бүрэн шилжүүлсэн. Мөн Ирээдүйн тэтгэврийн нөөц сангийн тухай хууль баталж, цаашид Засгийн газар санхүүжилтийг нь хариуцахаар болсон юм.
Өөрөөр хэлбэл, ипотекийн зээлийг Засгийн газрын мэдэл дэх энэ сангаас санхүүжүүлэх болсон хэрэг. Гэтэл Засгийн газар энэ оны есдүгээр сард 40 дүгээр тогтоол гаргаж, өнөөх сангийн хөрөнгийг эргүүлээд Төвбанк руу шилжүүлснээр энэ зээлийн “зам” мухардав.
Өнгөрсөн хугацаанд нийт 86 мянган өрх, 3.9 их наяд төгрөгийн орон сууцны зээл авчээ. Зөвхөн нийслэлд 320 орчим мянган өрх байгаагийн 60 хувь нь гэр хороололд амьдардаг гэсэн судалгаа бий. Зээлийн эрэлт хэр их байхыг эндээс харж болно.
Тиймээс ипотекийн зээлийг урт хугацаанд санхүүжүүлнэ гэдэг нь маш том ачаа юм. Төвбанк Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрөөс гарсан тул цаашид санхүүжүүлэх гэж мөнгө хэвлэхгүй. Ингэснээр орон сууцны зээлийн хөтөлбөрийг санхүүжүүлэх үүрэг Засгийн газарт ногдох ёстой байв. Гэтэл тогтоол гаргаж, Төвбанк руу үүргээ эргүүлэн шилжүүлжээ.
Иргэн, арилжааны банк, ипотекийн корпорац, хөрөнгө оруулагч гэсэн гинжин хэлхээ бий болж байж моргэйжийн зээл урт хугацаанд үргэлжлэх боломж бүрдэх юм. Өөрөөр хэлбэл, өмнөх зээлийн эргэн төлөлтөөр одоогийнхыг санхүүжүүлэн тасралтгүй эргэх механизм бий болсон цагт удаан үргэлжилнэ. Иргэдийн орон сууцны зээлийг Монголын ипотекийн корпорац (МИК) багцлан хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас болгож, хөрөнгө оруулагчдад арилжина.
Энэ нь дараагийн зээлийн эх үүсвэр байх ёстой. Гэтэл манайд МИК-ын үнэт цаасыг Төвбанк болон арилжааны банкууд л эргүүлээд худалдан авдаг. Тухайлбал, МИК-ын гаргасан үнэт цаасны 90 хувь нь хөтөлбөрийг санхүүжүүлж буй Төвбанк, 10-хан хувь нь арилжааны банкуудад ногддог юм. Харин хөтөлбөрийн амин сүнс болсон хөрөнгө оруулагч одоо хэр нь орж ирээгүй л байна.
Ипотекийн зээлийг 2013 оны хоёрдугаар хагасаас эхлэн иргэдэд олгосон. Энэ хугацаанд 90 шахам мянган өрхийг орон сууцжуулсан бөгөөд сарын эргэн төлөлт нь 25 орчим тэрбум төгрөг болж байгаа аж. Үүгээр шинээр зээл олгох боломж бий ч нийт эрэлтийн багахан хувийг л хангахаар байгаа гэнэ. Засгийн газар Төвбанк ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлье гэдэгт санал нэгдэж байгаа ч хэрхэн хийх вэ гэдэг шийдлээ хараахан олоогүй байна.
Өөрөөр хэлбэл, хөрөнгийн хямд эх үүсвэрийг хаанаас хэрхэн бүрдүүлэх вэ гэдгээ шийдэх хэрэгтэй. Өмнө олгосон дөрөв орчим их наяд төгрөгийн зээлийг хөрөнгөөр баталгаажсан үнэт цаас болгож, хоёрдогч зах зээлд гаргах нь зүйтэй. Ингэвэл хөрөнгийн зах зээл хөгжиж, санхүүгийн эх үүсвэртэй ч болно хэмээн зарим эдийн засагч хэлж байна. Үүнээс гадна хямд өртөг бүхий мөнгө олох хүртлээ зээлээ хаах хэрэгтэй гэсэн байр суурь илэрхийлж буй шинжээч ч байгаа.
Эхний ээлжинд энэ хөтөлбөрийг Монголбанк санхүүжүүлэх үү, эсвэл Засгийн газар уу гэдгээ тогтох нь хамгийн чухал. Засгийн газрынхаа хэрэгжүүлж байгаа хөтөлбөрүүдийг Төвбанк удаан хугацаанд санхүүжүүлэх нь зохисгүй. Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөрийг анх батлахдаа замын дундаас Төвбанк хөтөлбөрөөс гарахаар зурагласан. Гэтэл энэ ачааг дангаараа үүрэхэд Засгийн газарт хүндрэлтэй байгаа аж. Тиймээс Төвбанктай хамтран хэрэгжүүлэх чиглэл байгаа бололтой.
Н.САНЖАА
ӨДРИЙН СУРВАЛЖИЛГА
Ипотекийн зээлийн хүсэлтийг хэзээнээс авах нь тодорхойгүй байна
Орон сууцны ипотекийн зээл зогссон гэх мэдээллийн мөрөөр арилжааны банкуудыг зорилоо. Бум бужигнаж байдаг арилжааны банкуудын зээлийн төв эл хуль байв. Автомашин, цахилгаан бараа зээлээр худалдан авах гэсэн цөөн хүн л ханддаг болсон аж. Тухайлбал, “Тэнгис” кинотеатрын дэргэдэх ХААН банкны орон сууцны зээлийн төвийн мэргэжилтнүүдээс зөвлөгөө авч суусан хүмүүсийн дийлэнх нь зээлээр автомашин авахад ямар материал бүрдүүлэх, хэдэн хувийн урьдчилгаа төлөх вэ гэдгийг лавлаж байв.
Тус төвийн харилцааны менежер Н.Булгамаа “Монголбанкнаас “Ипотекийн зээлийн хүсэлт авахаа түр зогсоо” гэсэн даалгавар ирсний дагуу манай банк өнгөрсөн долоо хоногоос хүсэлт авахаа зогсоосон. Төвбанк хэзээнээс хүсэлт авч эхлэхийг мэдэгдээгүй. Тэгэхээр чухам хэзээ хүртэл зогсоосныг хэлж мэдэхгүй байна” гэв. “Хас” банкны “Ард” кинотеатрын салбар ч мөн үйлчлүүлэгчгүй шахам байлаа.
Энэ банк л ганцаараа ипотекийн зээлийн хүсэлт авч буй гэж сонссон иргэн Д.Дорждэрэм тус салбарын мэргэжилтэнтэй уулзаж, хүсэлт гаргах гэсэн боловч чадаагүй тухайгаа ярив. Учрыг лавлавал “Хас” банк өнгөрсөн долоо хоногт ипотекийн зээлийн хүсэлт авч байсан гэнэ. Үүнийг нь мэдсэн хүмүүс тус банкинд хандах болж, материалаар “даржээ”. Тиймээс тус банкныхан өнгөрсөн даваа гаригаас хүсэлт авахаа зогсоосон аж. Д.Дорждэрэм “Ипотекийн зээл эрэлттэй байсан.
Банкуудын мэргэжилтнүүдийн хэлж буйгаар санхүүжилт нь тасраад, зогсоож байгаа бололтой. Энэ зээлд хамрагдах гэсэн хүн олон байх шиг байна. Би нэлээд хэдэн хүнтэй таарлаа. Уг нь авах байраа сонгоод, урьдчилгаа мөнгөө бэлэн болгосон байсан юм. Ингэж зогсоохыг нь мэдсэн бол өнгөрсөн долоо хоногт л ирдэг байж. Хэрэв амжаад материалаа өгчихсөн бол зээл авч болох, эсэхээ шалгуулж байх боломжтой байж” гэв.
Харин “Голомт” банк ипотекийн зээлд хамрагдах хүсэлтэй иргэдийн материалыг 14 хоногийн өмнөөс авахаа зогсоожээ. Тус банкны ажилтны хэлж буйгаар өнгөрсөн зунаас ипотекийн зээлд хамрагдах хүсэлтэй хүний тоо ч цөөрсөн гэнэ. Тиймээс хүлээгдэж буй хүсэлт цөөн байгаа аж. Чингэлтэй дүүргийн иргэн Дарьсүрэн “Бөмбөгөр” худалдааны төвийн урд талын Төрийн банкны салбараас ипотекийн зээлийн талаар мэдээлэл авахаар очсон байхтай таарлаа. Тэрбээр тус банкны мэдээллийн ажилтантай холбогдоход түүнд “Манай банк зээлийн хүсэлт авахгүй байгаа. Гэхдээ зээлийн барьцаанд хураагдсан болон манайхаас зээл авсан барилгын компаниудын барьсан орон сууцыг зээлээр өгч магадгүй.
Салбар дээр очиж дэлгэрэнгүй мэдээлэл аваарай” гэжээ. Гэвч уг банк ипотекийн зээлийн хүсэлт авахаа болиод арав хонож буй тухайгаа хэлж, түүнийг хоосон буцаав. Ипотекийн зээлд хамрагдахад хамгийн хэцүү нь урьдчилгаа төлбөрөө яаж хуримтлуулсан бэ гэдгийг шалгах явдал байдаг тухай хүмүүс хэлэв.
Тиймээс зээл дахин олгоход энэ шалгуурыг хөнгөвчлөх, эсэхийг банкны мэргэжилтнээс лавлахад “Зээлийн нөхцөлд өөрчлөлт орох мэдээлэл одоогоор бидэнд алга. Санхүүжилт нь шийдэгдсэний дараа л мэдэгдэх байх. Зээлийн хүсэлт авахыг зогсоох хүртэл хуучин нөхцөлөөр л материал авсан” гэв. Үүнээс гадна арилжааны банкууд ипотекийн зээл лавлаж буй хүмүүст эхлээд банкны нөхцөлөөр зээлд хамрагдан орон сууцаа худалдаж аваад, найман хувийн зээл олгож эхэлсний дараа шилжүүлэх боломжтой тухай хэлж байв. Урьдчилгаа төлбөрийн 30-аас дээш хувийг төлсөн тохиолдолд банкуудын зээлийн хүү багасах бөгөөд авсан зээлээ зургаан сарын турш хугацаанаас нь хоцролгүй төлсөн байх нь чухал гэнэ.
Г.ЦЭЦЭГ
ИНФОГРАФИК
АЛБАНЫ ХҮНИЙ ҮГ
Л.Батжаргал: Ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлэхийн тулд УИХ-аас тогтоол батлах ёстой
Барилга, хот байгуулалтын яамны Бодлого төлөвлөлтийн газрын дарга Л.Батжаргалаас ипотекийн зээлтэй холбоотой зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Арилжааны банкууд ипотекийн зээл олгох эх үүсвэргүй болж, иргэдийн хүсэлтийг хүлээн авахгүй байна. Энэ хөтөлбөр цаашид хэрхэн хэрэгжих юм бэ?
-Монголбанкнаас хэрэгжүүлж байсан Үнэ тогтворжуулах, тэр дундаа барилгын материалын үнэ тогтворжуулах дэд хөтөлбөртэй уялдуулан ипотекийн зээл олгож эхэлсэн. Энэхүү хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх хугацаа дууссан учраас ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлэх хууль эрх зүйн үндэслэлгүй болчихсон. Монголбанкнаас арилжааны банкуудыг ипотекийн зээл олгохоо зогсоо гэдэг тушаал өгөөгүй.
Үүнд зарцуулах хөрөнгөгүй болсон гэдгийг иргэд мэдэж буй байх. УИХ-аас тогтоол баталсан тохиолдолд ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх боломжтой. Үүнд хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх, өөрөөр хэлбэл, Барилга, хот байгуулалтын сайд, Монголбанкны ерөнхийлөгч нарын байгуулсан гэрээний хугацааг сунгах, эсвэл шинээр гэрээ байгуулах, ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх, санхүүжүүлэх эх үүсвэрийн асуудлыг шийдэх эрх олгохтой холбоотой Засгийн газрын тогтоол, УИХ-ын тогтоол зэргийг бэлэн болгосон тохиолдолд Монголбанк санхүүжилтийн асуудлыг шийдэх эрх зүйн үндэслэлтэй болно.
Мэдээж хамгийн гол нь санхүүжилтийн эх үүсвэрийн асуудал юм. Гарцууд байгаа ч хамгийн зөв хувилбарыг сонгох, хуулийн хүрээнд хэрэгжүүлэх нь чухал.
-Үүнд хэр хугацаа шаардагдах бол?
-Ипотекийн зээлд зориулж 3.8 их наяд төгрөг гаргаснаас сар бүр эргэн төлөлтөөр 25 тэрбум төгрөг Монголбанкны дансанд орж ирж байна гэсэн мэдээллийг тус банкнаас өгч буй. Одоогийн нөхцөлөөр сар бүр дээрх 25 тэрбум төгрөгийн эх үүсвэрийг гарган, 80 хүртэлх ам метр талбайтай орон сууцанд найман хувийн хүүтэй зээл олгон, хөтөлбөрийг цаашид хэрэгжүүлэх боломж бий. Дүгнэлт гаргахад удаан хугацаа шаардахгүй болов уу гэж найдаж байгаа.
-Ипотекийн зээлийн журамд өөрчлөлт оруулах болов уу?
-Журамд өөрчлөлт оруулна. Иргэдэд илүү хүртээмжтэй, хялбар, ойлгомжтой байлгах чиглэл барьж байгаа. Энэ талаар Барилга, хот байгуулалтын яамнаас Монголбанкны ерөнхийлөгчтэй ярьж тохиролцсон.
Ц.БОЛОР
БАЙР СУУРЬ
Ипотекийн найман хувийн зээлийг цаашид үргэлжлүүлэх боломж бий болов уу. Хэрэв тийм бол яаж үргэлжлүүлэх нь зохистой гэж үзэж байна вэ. Эсвэл зээлийн журамд өөрчлөлт оруулах шаардлагатай юу?
ЭЕРЭГ, СӨРӨГ ТАЛЫГ НЬ СУДАЛЖ БАЙЖ, ХОЁРДОГЧ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛНЭ
Б.БАТ (МУИС-ийн Бизнесийн сургуулийн багш, доктор)
-Ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэхийн тулд санхүүжилтийн хямд эх үүсвэр олох хэрэгтэй. Хэрэв эх үүсвэр нь өндөр өртөгтэй байвал тодорхой хугацаанд зогсоох ч боломжтой. Энэ нь бүрмөсөн зогсооно гэсэн үг биш. Хямд эх үүсвэр бий болгох, эсвэл эргэн төлөлтийн хэмжээ нь шинэ зээлийг санхүүжүүлэх түвшинд хүртэл завсарлаж болох юм. Эдийн засагт буй мөнгөний харьцаа нь бараа, бүтээгдэхүүн, бүтээмжтэй хамааралтай байх ёстой.
Үүнээс илүү мөнгө нийлүүлэх нь инфляц хөөрөгдөх сөрөг нөлөөтэй. Тиймээс гадаад, дотоодын хямд эх үүсвэр бүрдүүлэх хэрэгтэй. Тухайлбал, ипотекийн зээлийн эргэн төлөлтөөр хуримтлал үүсгэж, эргэн санхүүжүүлж болно. Мөн Нийгмийн даатгалын сангийн зарим эх үүсвэрийг эргэлтэд оруулах ч боломж бий. Түүнчлэн ипотекийн зээлээр баталгаажсан үнэт цаас буюу Монголын ипотекийн корпорацад хуримтлагдсан багцыг хоёрдогч зах зээлд арилжин, эх үүсвэр бүрдүүлэх боломж бий.
Гэхдээ үүнийг маш болгоомжтой хийх хэрэгтэй. Амжилтгүй болсон жишээ цөөнгүй бий. Иймд эерэг, сөрөг талыг нь судалж байж, хоёрдогч зах зээлийг хөгжүүлэх ёстой юм. Одоогоор арилжааны банкууд Төвбанкны санхүүжилтээр зээл олгож байгаа. Энэ нь төдийлөн урт хугацаанд үргэлжлэх боломжгүй. Иймд санхүүжилтийн схемийг өөрчлөх л хэрэгтэй.
ОРОН СУУЦНЫ ИПОТЕКИЙН ЗЭЭЛИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙГ ЦААШИД ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЭХЭД ХҮНДРЭЛТЭЙ
Л.НЯМБАТ (ХААИС-ийн профессор):
-Сүүлийн үед мөнгөний бодлогын чиглэлээр алдаатай шийдвэр гарч байна гэж үзэж байгаа. Тухайлбал, бодлогын хүүг 4.5 нэгжээр өсгөлөө. Ингэснээр арилжааны бүх банк зээлийнхээ хүүг нэмэх шаардлагатай болно. Гэтэл арилжааны банк Засгийн газрын бодлогыг хэрэгжүүлж, ипотекийн найман хувийн хүүтэй зээл олгохын тулд хүүгийн зөрүүг нөхөх эх үүсвэр авах шаардлагатай.
Ийм эх үүсвэр одоогоор Засгийн газарт байхгүй. Тиймээс орон сууцны ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг цаашид үргэлжлүүлэхэд хүндрэлтэй. Монголбанк мөнгөний нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх замаар энэ хөтөлбөрийг санхүүжүүлж болох ч инфляц хөөрөгдөх сөрөг нөлөөтэй. Иймд гадаадын томоохон хөрөнгө оруулагчдыг энэ хөтөлбөрт оролцуулах хэрэгтэй гэж бодож байна.
БАРИЛГЫН САЛБАР ХЯМАРВАЛ ЭДИЙН ЗАСАГТ СӨРӨГ ШОК БИЙ БОЛНО
Д.ГАНСҮЛД: (Санхүү эдийн засгийн их сургуулийн ахлах багш)
-Ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлэх хэрэгтэй. Учир нь барилгын салбарт албан бус эх сурвалжийн мэдээгээр зургаа орчим их наяд төгрөг түгжигдсэн байна. 2015 оны дүнгээр манай нэрлэсэн дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 23.1 их наяд төгрөгт хүрсэн. Эндээс тус салбар хямарвал манай эдийн засагт том сөрөг шок бий болохоор байгаа юм. Тиймээс орон сууцны эрэлт талаас нь энэ салбарыг дэмжих хэрэгтэй.
Мөн барилгын салбарын уналтаас шалтгаалан чанаргүй зээлийн хэмжээ хурдацтай өсөж, орон сууцны үнэ тасралтгүй буурсаар байгаа нь банкуудад эрсдэлтэй. Орон сууцны найман хувийн хүүтэй зээлийн хөтөлбөр 2013 оны хоёрдугаар хагасаас хэрэгжиж эхэлсэн. Тиймээс цаашид зээлийн эргэн төлөлтөөсөө санхүүжих боломжтой байх. Харин гадаадын эх үүсвэр татна гэдэг өнөөдрийн хувьд их зардалтай.
Одоогоор МИК-ын гаргасан үнэт цаасыг Монголбанк, арилжааны банкууд эргүүлэн худалдан авах байдлаар үргэлжилж байгаа. МИК-ын үнэт цаасыг нээлттэй худалдах хэрэгтэй гэж бодож байна. Гэхдээ үүнээс өмнө хууль, эрх зүйн орчин, сахилга баттай, эсэхээ тооцох ёстой.
ЭРГЭН ТӨЛӨЛТИЙГ ЭРГЭЛТЭД ОРУУЛАХ ХУВИЛБАР БИЙ
Э.ТУНГАЛАГ (Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвийн судлаач)
-Аливаа урт хугацааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ зөвхөн улс төрийн шийдлээр бус, тооцоо судалгаатай хандаж, эерэг, сөрөг үр нөлөөг нь сайтар тооцоолох хэрэгтэй. Нэгэнт эхэлсэн хөтөлбөрийг шууд зогсоох нь түүнээс үүссэн хүлээлтийг үгүйсгэж, иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулах нь ойлгомжтой. Ипотекийн зээлийн хөтөлбөрийг зогсоох нь зээлийн эргэн төлөлтийг бууруулах, барилгын салбарыг гацаах нөлөө үүсгэж болзошгүй.
Энэ хөтөлбөрийн хувьд санхүүжилтийн асуудал тулгараад байна. Одоогийн нөхцөлд үүсээд буй эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулахын зэрэгцээ хөнгөлөлттэй зээлийг үргэлжлүүлэн олгохын тулд тус хөтөлбөрийг илүү оновчтой хэлбэрээр хэрэгжүүлэх шийдлийг хайж олох шаардлагатай байна.
Түүнчлэн ипотекийн зээлийн хамрагдалт анх хэрэгжиж эхэлсэн жилтэй харьцуулахад харьцангуй буурч буйгаас харахад 30 хувийн урьдчилгаа төлөх чадвартай иргэдийн эрэлт ханаж байх магадлалтай. Цаашид зээлийн нөхцөл, шалгуурыг сайжруулж, зөвхөн зорилтот бүлгийнхэнд олгох чиглэлээр сайтар хяналттай ажиллавал санхүүжилт нь эхний жилүүд шиг өндөр гарахгүй болов уу гэж харж байна.
Санхүүжилтийн хувьд төсөв, сангийн бодлогод аль болох хүндрэл учруулалгүй шинээр багцлаад бонд гаргах, хөрөнгө оруулагч олох зэргээр эргэн төлөлтийг эргэлтэд оруулан ашиглах хувилбар байж болох юм.
ДЭЛХИЙН ЖИШИГ
Баян орнуудад л орон сууцны зээл олгодог
Манай улсад орон сууцны зээл авахад урьдчилгаа төлбөрийг багасгах, бүр цаашлаад тэглэхийг хүсдэг. Энэ нь хүмүүс хариуцлага хүлээхгүй, бүхнийг төрөөр даалгах гэсэн бэлэнчлэх сэтгэлгээ газар авсны илэрхийлэл ажээ. Хамгийн том жишээ гэвэл АНУ-д 2008 онд моргэйжийн хямрал болсон. 1990-ээд онд төлбөрийн чадваргүй олон сая хүнд орон сууцны зээл олгосноос энэ хямрал үүдэлтэй байв. Тэр нь орон сууцны үнийн хөөрөгдөл үүсгэж, иргэд үнийн дарамтад орж, зээлээ төлж чадахгүйд хүрчээ.
Ингээд олон хүн орон сууцнаасаа хөөгдөж гарсан. Америкийн энэ хямрал эцэстээ дэлхийн эдийн засгийг бүхэлд нь хамарсан билээ. Ер нь урьдчилгаа төлбөрийг багасгах, бууруулах, тэглэх асуудал зөвхөн баян улсуудад л яригддаг аж. Ядуу иргэдээ тэтгэхийн тулд тийм хөнгөлөлт үзүүлдэг байна. Байр авах урьдчилгаа төлбөрөө бүрдүүлэхийн тулд иргэд ажиллах ёстой. Орлого нь хүрэхгүй залуучууд, бага цалинтай хүмүүс хангалттай орлоготой болтлоо түрээсийн орон сууцанд амьдрах нь дэлхий нийтийн жишиг.
Уг нь моргэйжийн зээл тийм ч муу шийдэл биш. Харин урьдчилгаагүй зээл өгөхөөр иргэний хариуцлага хүлээх байдал сулардаг. Тодруулбал, жаахан хүндрэлтэй тулгармагц зээлээ хаядаг байна. Тэгвэл хүн барьцаанд өгсөн мөнгөө хэзээ ч хаяхгүй. Зээл авагч ажлаа сайн хийж, цалингаа нэмэгдүүлбэл орон сууцтай, санаа амар амьдарна. Иргэн байнгын ажилтай байж зээлээ төлнө.
Жишээ болгосон Америкт гэр бүлийн гишүүдийн тоогоор өрөөтэй байх ёстой. Эрэгтэй, эмэгтэй хүүхэд тусдаа өрөөтэй байх ёстой байдаг нь гэр бүл төлөвлөлт, зээл хоёр харилцан уялддагтай онцлогтой аж. Эцэг, эх нь хүү, охиноо өрх тусгаарлахад тусалдаг уламжлал манайд байдаг. Харин төр тусалдаггүй байж.
З.АМГАЛАН
