41 дэх удаагийн “Болор цом” яруу найргийн наадам энэ сарын 26-нд Улаанбаатар хотноо боллоо. Энэ удаагийн наадамд яруу найрагч С.Начин тэргүүлж, “Болор цом”-ын эзнээр шалгарсан юм. Дэд байрыг яруу найрагч Д.Галсансүх, гуравдугаар байрыг Э.Гантулга нар эзэллээ. Тусгай байрт О.Элбэгтөгс, М.Дэвээжаргал нар шалгарав. Шилдгээр тодорсон яруу найрагчдын сүүлийн шатанд уншсан шүлгүүдийг уншигчдадаа хүргэе.
Гэрлэлт түүнтэй харьцах цуцлалтын тоо жил ирэх тусам нэмэгдэх боллоо. Монгол Улсын хэмжээнд өдөрт 10 гэр бүл гэрлэлтээ цуцлуулж, 40 хос бүртгүүлдэг. Гэрлэлтээ бүртгүүлж буй хүмүүсийн 72 хувийг 20-29 насныхан эзэлж байна. Цуцлалтын тоо энэ байдлаар үргэлжилбэл өдөрт гэр бүлээ батлуулж буй 40 хосын 10-т нь ирээдүйд салах эрсдэл байгааг тоо баримт сануулна.
Сайхан хайр гэж байдаг юм шүү. Олдвол бүү алдаарай. Ч.Лодойдамба
“Уучлалын шүлэг”
Орчлонд өчнөөн од харваж болох байсан
Гэвч биднийг хооронд нь мөргөлдүүлсэн
Гэрэл заагч сар нь чи байсан
Онцгой учрал, энэ амьдралаас хүсэж таашаах бүхний
Эхний амьсгал нь яаж эхэлснийг чи хийгээд бид мэдээгүй
Эх хүн үрээн тэврэхдээ ямархан ариусалд умбадгийг
Эмэгтэй хүний сэтгэлийн байгальд зочилж мэдрэх сэн
Цайнаас савсах уур өрөөн дэх агаарыг хөгжимдөнө
Цэх завилаад нүдээ аниваас
Цохолж ирэх үйлийн үр боловсорч дуусаад
Царам хэцэд амь эцэслэх гэж буй
Эцсийн амьсгалаа татраахаасаа өмнө
Эх болсон тэнгэрээ бүртгэн ширтээд
Газар шороондоо шингэх гэж буй бүргэдийн
Ганцхан ахиад дэвж үзэх сэн гэх сүүлчийн хүсэл ч юм билүү
Бидэнд мэдэгдэхгүй өчнөөн өнгийн хувирал
Бидэнд мэдэгдэхгүй өчнөөн тоосонцрын гялаан
Бид хүртэж болох ч амсаж боломгүй аз жаргал
Бид амталж болох ч хүртэж боломгүй уй гуниг гээд
Ээ дээ энэ амьдралаас авч болох бүхэн яасан их байна вэ?
Эмэгтэй хүн, ээж хүн, эгч хүн, эхнэр хүн гэдэг
Эр хүний сэтгэлийн овоон дээр л сэмэрч байдаг хадаг ч юм билүү
Чи жишээ нь яаж уйтгарладгийг
Чимээгүй нулимс унагахдаа
Ямар чимээ хацрыг чинь зүссээр
Зүрхэнд чинь шингэдгийг
Яруу найраг шиг ойлгох нэгэн гэдэгт би итгэдэг
Зам татуулан урсах тэр нулимс
Заримдаа бидний сэтгэлийн горхитой нийлэхээрээ
Зах хязгааргүйг сэтгэх хөлгийн далбаа ч болдог юм билүү
Залуу явах гэдэг эргээд тэртээ холоос
Тэмүүлж наддаа буцан ирээч гэж гар даллахад
Тэрүүхэнд гэрэлтэх үед нь чи инээгээд одсон шүү дээ гэж
Тохуурхан мушилзах доогтой хөгжөөн болж ч магадгүй гэхээс
Тодорхойлж таамаглашгүй тэр л цаг хугацааг
Тогтоож энэ л үедээ бид барьж авч чадахгүйг бодохоор
Өрөвдмөөр өр зүрх хөндүүрлэн урагдмаар мэдрэмж төрүүлж байгаа биз
Өвдөг нугарна, гэвч бохирч сөгдсөн мэдрэмжээ цагаатгах гэж бид босно
Өчнөөн сар жилүүдэд чи миний сэтгэлийн дотор амьдарч
Өрцөн цаанаа би түлээчин мэт бодлын чинь ойд унасан гишүүдийг түүж алхана
Гал зээглэн тулгандаа тогоогоо тавьж
Гараа ээх хүүхдүүдийнхээ инээдийг сонсож
Гарчиглаж суух сонинуудаа үдэж, ач зээдээ хэрэгтэй мэдээллийг нь хайчилж
Гарынхаа салаагаар урсан одох цаг хугацааны урсгалыг сэлүүрдэнэ
Амьдрал баялаг гэж чи хэлдэг
Чинийхээ санааны цэцэрлэгт үр цацаж
Цацсан үрээ би өдөр бүр услагч цэцэрлэгч өвгөн байхыг хүснэ
Цамцаа өмсөөч дээ даарчихлаа шүү дээ гээд чиний ирэх хөлийн чимээнд
Цаг хугацаа дөрвөн улиралтайгаа чамайг хөтөлсөөр надад ирнэ
Ахиад бид амьдрахгүйгээс хойш авсанд дотроо ч хамт нойрсохоор одох юм шүү
Хайртай гэж хэлэх амархан, хайрлах хэцүү
Хайрлах л хэцүү, хэлж болдоггүй хайрын үгс гэж хүртэл бий
Үгэнд заримдаа итгэх хэцүү
Үйлдэл заримдаа үгнээс ч чухал
Сум мэт үгс цээжийг чинь шархдуулавч
Суниагаад босох чинь хөгжим мэт яруу
Бягтрууланд венийн вальс эгшиглэж
Баяр бүхнийг чиний гараар бүтээгдсэн идээгээр дүүргэхсэн
Эрвээхэй суусан цэцэг нисэхэд нь дохигноод үлдэх шиг
Эмзэг турьхан хурууд чинь хувцсаа сэгсрэхийг
Ээмгээ тайлж, үснийхээ боолтыг мулталж
Үдэш оройн энгэсгийг үргээж
Үүр цүүрийн гүнд цээжинд минь шүлэг зурахыг
Худал унтсан мэт дүр эсгээд, аньсан нүдэндээ чинийхээ үйлдлийг өхөөрдөж
Хувь төөргийнхөө хүрдийг эргэцүүлж нойрсохсон
Зүүдэндээ ч үнсэхээс цэрвэж, жигд амьсгалах амьсгааг чинь
Тагтаар сийгэх салхинаас харамлаж
Таны зүрхний цохилтыг дэрэндээ шингээж
Зуун зуунд үлдэх мөр бадгуудыг ноотлох дэвтрийнхээ хуудсыг сөхөнгөө
Талхаа зүсэж, аягаа угааж, тоосоо арчиж
Хөшгөө ярахад өрөө нэвтлэх цэл залуухан нарны тусгалд
Хайрт минь эдгээр гэрлийг хардаа гэж хүүхэд шиг догдлохсон
Уяан дээр эрвэлзэж дэрвэлзээд
Онгодын минь хүлэг сүсэгтний дүрээр үүрсэнэ
Одоохон явчхаад ирье хайрт минь
Орчлонгийн оргүй хоосонд ч бид хүрэлцэхгүй алс байлаа ч
Уйтгар гунигаа баяр ерөөл болтол амьдрах хувь төөрөгтэй билээ бидэн
Учиртайхан харцаар нэг л шагнаач намайг
Уянга дуу, эгшиг найргийн чинь охь, бүх насны тань эзэн явъя гэх
Ухаан санааны минь гүнээс тэнгэр өөд цоролзон өндийх моддын сүүдэрт хамт хэвтээч
Цас бударсаар, бударсаар, бударсаар
Цайдам хөндийг хучина
Царай зүс тань толигор өнгөлөг гэрэлтэй
Зулайдаа сансар огторгуйг эрхлүүлж
Зулзаган шинэсний залуухан мөчир мэт гунхах чиний
Зураг дүр чинь цээжин гүний минь гуунд завилаатай
Өргөх ёстой дээж минь гэвэл чи
Өгсөж дээш мацах оргил минь чи
Өдөр бүрд залбирах залбирал минь чи
Өргөө гэрийн минь унь багана нь чи
Өргөж асарсан бүхнээ энэрэгч нь чи
Өршөөж соёрхох нигүүлсэнгүй сэтгэлтэн минь ч чи
Өр зүрхний хаалгыг минь нээгч нь ч чи
Бодоогүй бүхэн энэ амьдралд ирдэг
Болзож уулзсан хувь төөрөг минь
Бурхны алдаагүй зурсан зураг гэдэгт би итгэдэг
Ирээдүй биднийг гэрэлт харгуйд урин дуудна
Инээмсэглээд ахин нэг алхахад
Ирмэг цолгиухан цэл залуухан насууд минь даанч гоёхон санагдана
Алдсан байж болно бид
Алдрайхан нас шүү дээ
Уучлал гэдэг хэзээд оройтдоггүй санагдана
Ухаан санаанд минь уужимхан голын шанд бургилна
Тэр голын эхэнд тэргүүндээ гараа духдуулаад
Тэнгэрийн хаяаг саравчлан зогсох
Тэнгэрлэг ариун үзэсгэлэнт минь
Ухааны тань уулын бүсэлхийг нар зөв ороож гуйя!
Болгоогооч амь амьдралыг минь
Бүгд найрамдах улсаа тунхаглаж үндсэн хуулиа баталсны 99-н жилийн ойд зориулав
Үеийн үед итгэнэ эх орон минь
Үүрийн гэгээнд цэцэг дохигнох
Үндсийн гүнийг нь чагнаархаж
Чөдрийн морь шүүдэрт жиндэн зүүрмэглэх
Чив чимээгүй уулс нь далайн ёроол байснаа бодож дүнхийх
Өргөл мөргөлийн өндөр дээд эх орон минь
Өргөн дэлхийд өөрийн сүнсийг эрэн орь ганцаар бэдэрч явахад
Өгүүлэх шүлгийн байц гишүүн шиг
Алс алсын толгодыг нь ширтэхэд
Өндөр тэнгэрээс хэв хадаг унжуулсан мэт
Анир чимээгүйгээр үүлс нь газрын хэвгийд шингэдэг эх орон минь
Манант тэнгэртэй хаяа хатгасан түүхийн их уснаас амталахуй
Наранд цогшсон гандирсын балгад нь
Саранд сэрийсэн нууцлаг ертөнцөө бүүвэйлсэн
Санааны огторгуйд ээл дулаан илчээ түгээхдээ
Намрын хонгор зэрэглээндээ унага эрхлүүлж наадсан эх орон минь
Хур тээсэн хээлтэй үүл шиг
Ертөнц эхийн хэвлийн хүйсэнд бүрэлдэхдээ
Ер бусын үй түмэн загас жараахайг
Сая живаан тэртээд салмайтал суяралдуулан сэлүүлж
Сансар огторгуйн нууцыг гүндээ оньсолсон эх орон минь
Хөвөн дээгүүр алхаж байгаа юм шиг тогорууд нь ирэхэд
Зөрж одсон учирлын сэжүүрт гадас тойрон гунганах ботгоны
Зөөлөн зөөлөн бөмбөрөх нулимсыг салхиараа арчихдаа
Бударгана үүрч алхах бөгтөр эмгэний сэтгэлийг үймцүүлж
Бүүр эртийн эртэд эврээ буганд итгээд явуулсан гэнэн тэмээний нулимс эх орон минь
Нараа үзсэн ой хөвчийн цоорхойд нярайлах гэрэл шиг
Саранд сэрийсэн нууцлаг ертөнц нь
Наранд цогшсон гандирсаа бүүвэйлсэн
Санааны огторгуйд ээл дулаан илчээ түгээхдээ
Намрын хонгор зэрэглээнд эрхэлж хоцорсон унагыг эхийнх нь сааманд унтуулсан эх орон минь
Үзэсгэлэнт бүсгүйн энгэрийн алчуур хийсэх шиг эмзэгхэн шүү та
Үхэхэд минь газар шороондоо тэвэрч нойрсох ертөнц минь чи
Мөнхөд таныг хайрлана гэж би худлаа хэлж чадахгүй
Мөнхийн мөнхөд чамайг хайрлах бүхэн тасралтгүй төрнө гэдэгт харин
Үеийн үед итгэнэ ээ эх орон минь
Жинхэнэ яруу найрагчдад
Онгоцны хөдөлгүүрийн хүнгэнэх дуун
Овидий найрагч Ром хотоос хөөгдсөнийг сануулнам
Данте найрагч Флоренц хотоос дутааж гарахдаа
Дахин дахин ирэхийг дэндүү их хүссэнийг доторлоном
Хөөрхий дөө, Чойном найрагч Налайхаас Улаанбаатар луу алхаж явахдаа
Хөл юу нь ямар их хөндүүрлэж өвдсөн бол гэж өрөвднөм
Бродский найрагч замдаа юун дээрээ сууж тамхилахдаа
Бушуу яв гэж хөөсөн Ленинградынханд хорсон хонзогноном
Мунаг харанхуй Парисын чулуун гудамжаар чирэгдэж явахдаа
Мэргэн хэлэмгий Вийон найрагч мэгдэж сандарч уйлнам
Говийн ноён хутагт Равжаа найрагч Богд хааны хүрээнээс туугдаж гарахдаа
Голдоо ортол гомдож эргэж ирэхгүй гэж эрслэн бодсоныг болгооном
Түмэн олноо дагуулаад хөдөлсөн Цогт хунтайж найрагч бээр
Туулынхаа уснаас амсахдаа Төвөдөд мөнхөрнө гэж мэдсэнийг мэдэрнэм
Яруу найрагчдын явсан зам бүхэн яагаад
Яг нэг цэг дээр огтлолцдог учрыг ойлгох гэж оролдном
Эртний нутаг
Бөгцөг няслахын хойморт гэрийн жавар хамаагүй
Бөгтөрч өнгөрсөн эртний бог, бод бэлчээрлэмүй
Бүрий цагаан түнгээр өвлийн салхи авиагүй
Бүрээсэн завсар хавчуулсан туурийн санаа манайх аа
Харцага шонхор морьдын жигүүртэй байсан нь үнэн
Хажиж, хэжиж ирсэн өвгийн сүнс морилтугай
Хавирга газрын элгэнд тэнгэрийн орой ч хэвтдэг
Ханаа шийрлэсэн талд үүлс хүртэл ганцаарддаг
Эртний хээр нутагт
Энэ бие минь суудаг аа...
Нэтэд тунгалаг сар нь загасны нүдэн дотор
Нэгэн зууныг хадгалж замагтай усыг бүтээгээд
Нэлмэгэр усан манан газар явгалсан үүрээр
Цэлмэгэр явдлыг дурсаж ижий минь намайг төрүүлсэн,
Холхи талын тэртээд морины нүдэн дотор
Хоёр зууныг тээсэн нарны садан ганьхраад
Хошлон бүслүүрээ чангалсан бор гэрийн гаднаас
Хон хэрээ шиг урд нас минь нулимс унагаж суусан,
Гурамсан санаа эрчилж хээр хондны цаанаас
Гурван зууныг хөтөлсөн шар нөмрөгтэй хуварга
Гуулин зээрдийн чихэн дээр нар мандааж суухдаа
Гуруй нялзрай надад нутаг чинь энэ гэж заасан,
Ертөнцийн алтан хаалга мөчигхөн онгойж эхлэхэд
Ерийн нэгэн санаа хатавчинд намайг хоргоосон
Ерөөс, хорвоогийн эхлэл эндээс ургадгийг сануулж
Есөн үеийн дээдэс минь дэрс адил жимбүүрдсэн
Эртний хээр нутагт
Он цаг минь суудаг
Цутгаж асгаж урласан эх газрын хэвгийд
Цуурын улир аялгуу уулын сэрвээнээ мөндөрлөөд
Цугалбар улаан улирал сэтгэлийн царамд цэцэглэхэд
Цул их талдаа манайх нүүж ирсээн
Савдаг хөнгөн огторгуй үдийн нарандаа хучиж
Саваг цагаан тугал шиг үүлэн дундаа унтуулж
Салхины хээтэй дуртгалыг эвэр угжнаас үнгүүлж
Сар жилийн тэртээгээс энэ цагт хүргэсэн
Туурга дээвэр нь бүлээхэн хонины унгасан гэрт минь
Тулга ширээлсэн галын алтан зогдор дүрэлзээд
Мөнх халуун илч нь тэнгэр тултал төөнөхөд
Мөн чанар намайг Монгол хэмээн тамгалсан
Олон гаргийн сархианд эр бодлоо бэлчээж
Одот тэнгэрийн гэгээнд эмээл дэрлэж хэвтэхэд
Онгодын цагаан хүлэг сэтгэл дотор үүрсэж
Оюун санаа намайг манан савслагадаа аргамжсан
Эртний хээр нутагт
Эсэр бодол минь суудаг
Эрмэг, зоримог цагийн өндөр хязгаар баганагүй
Эргэлийн мянган санаа өвгөн говьд зэргэлмүй
Эхийн цагаан зөн түмэн зуун тэнхээтэй
Эгэж хүрэх замилан түмэн алаг чулуутай
Асар бараа холдоо үүлэн уулан ниснэм зээ
Аяганы чинээ толгод минь мөнх тэнгэрт орштугай
Алгын дайтай газарт хамгийн хаан ч багтдаг
Амьд явахын гал урьдын санаанаас асдаг
Эртний хээр нутагт
Элэр сүнс минь уяатай.
Үгүйлэн санахын хэрээр
Үймрэн гуниглах
Үр хойч байна гэдэг
Хэчнээн хөндүүр!
Өлгөөтэй хүрэмний мөрөн дээр
Өдөр бүрийн наран мэс шиг гялтайж
Бөхийхдөө зүсүүлж, өндийхдөө эдгэрсээр
Өрөөлийн нүдээр уйлж үзэв…
Үд дундын уулсыг жилэн орооход
Үчний хормойг дөрөөн дээсэнд амсуулдаг
Зэгст нуурын харз мэт, сэтгэл үл аниад
Балархай, халирхай зовлонгийн дууг эс аялав…
Нам дорын салхи бууриа эргэхдээ
Нударга навтартал хэнгэнээд
Үгүйлэн буйгаа өөрөөсөө ч далд
Үгдрүүлэн суугаа хүний үрийг бодлоо
Өлчир хярууг хурааж
Мөнхийн цасыг бүтээсэн шиг ийм замд
Өнчин зүрх цуцаад ирэхийг үзэхдээ
Өрөөлийн нүдээр л уйлж үзэв…
