Монгол Улсын тусгаар тогтнолын нэг чухал хэмжүүр нь газар нутаг юм. Аль Хүннүгийн үеэс эхлээд олон зууны туршид газар нутгаа хамгаалан тэмцэлдэж явсаар тусгаар тогтнолоо олсон түүхтэй. Гэвч сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын нийслэл, Дархан-Уул аймаг зэрэгт Оросын “эдэлбэр газар” огцом нэмэгдэж буй. Энэ бол маш ноцтой явдал. Гэвч үүнийг хөндөж, үүнд эмзэглэн хандаж буй төрийн түшээд ч байхгүй нь илүү эмгэнэлтэй юм.
Энэхүү Монгол Улсын газар нутагтай холбоотой асуудлыг зүгээр нэг хөршийн харилцаа, дипломат ёсны дагуух хандлага гэж хэлэхэд хэцүү. Ерөнхий сайд асан А.Амарын түүхэнд үлдээсэн үгийг санах ёстой болж байх шиг.
1941 оны долдугаар сарын 10-нд Дээд шүүхийн хаалттай хуралдаан дээр Монголын Ерөнхий сайд асан А.Амар “…Би бол хэрэгтэн биш. Урьдчилсан байцаалт дээр надад тулган хүлээлгэсэн учир түүн дээр өгсөн мэдүүлгээсээ татгалзаж байна. БНМАУ хэрэв тусгаар тогтносон улс юм бол яагаад намайг Зөвлөлтийн шүүх шүүж байгаа юм бэ?… Би Монголын ард түмэндээ хайртай, би Оросын ард түмэнд элэгтэй, харин “улаантан”, тэдний засагт дургүй. …Хэтээсээ том улс үндэстэн бага буурай улс үндэстнийг түрэмгийлэн эзэлж, удирдагчдыг нь барьж хорьдог. Яг ийм маягаар ЗХУ Монгол Улсад хандаж байна. Түүний тод жишээ нь миний бие буюу” гэсэн байдаг. Ингээд Зөвлөлтийн шүүх түүнд ялын дээд хэмжээ өгч, долдугаар сарын 27-ны өдөр цаазалсан.
Үүнийг сануулахын учир нь, бид өмнө нь хоёр улсын Засгийн газрын 2019 оны харилцан ноот бичгээр Улаанбаатар, Дархан дахь 30 объектыг эдэлбэр газрын хамт Орост шилжүүлсэн талаар товч мэдээлсэн. Амархан шийдсэн байдаг шүү. Оросоос 2019 оны нэгдүгээр сард “санал” бүхий ноот ирээд, манайх зургадугаар сар гэхэд тэр чигээр нь шийдчихсэн. Тэр жилийн өвөл арванхоёрдугаар сард нь манай Ерөнхий сайд Орост айлчилсан байдаг юм.
ОХУ-ын Гадаад хэргийн яамнаас 2019 оны нэгдүгээр сарын 22-ны өдрийн 538н/1да ноот бичгээр “…Оросын Холбооны Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс БНМАУ-д тусламж үзүүлж буй зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдийг байраар хангах, үйлчлэх зорилгоор БНМАУ-д орон сууц болон хэрэгцээт соёл, ахуйн объектуудыг барих тухай БНМАУ-ын Засгийн газар, ЗСБНХУ-ын Засгийн газар хоорондын 1971 оны долдугаар сарын 29-ний өдрийн протокол (цаашид “протокол”) болон ЗСБНХУ-аас БНМАУ-д нийлүүлж буй машин, тоног төхөөрөмж болон бусад эд ангийн үйлчилгээнд дэмжлэг үзүүлэхэд зориулан зөвлөлтийн техникийн төвүүдийг байгуулахад зориулж БНМАУ-ын нутаг дэвсгэрт газар олгох, барилга барих нөхцөлийн тухай ЗСБНХУ-ын Засгийн газар, БНМАУ-ын Засгийн газар хоорондын 1979 оны есдүгээр сарын 11-ний өдрийн хэлэлцээр (цаашид “хэлэлцээр”)-т дараах нэмэлт, өөрчлөлт оруулахыг санал болгож байна” гэжээ.
Манай Гадаад харилцааны яамнаас зургадугаар сарын 11-нд “…Монгол Улсын Гадаад харилцааны яам ОХУ-ын Гадаад хэргийн яаманд хүндэтгэлээ илэрхийлэхийн ялдамд ноот бичгээр илэрхийлсэн Оросын талын саналыг Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс хүлээн зөвшөөрч буйг мэдэгдэх завшаан тохиов” гэсэн хариу явуулсан байгаа юм. Үүгээр дээр дурдсан 30 объект эдэлбэр газартайгаа “явчихсан” байдаг.
Гадаад харилцааны яамны ноот бичгээр “соц” үеийн протоколд “…Монголын тал Улаанбаатар болон Дархан хот дахь эдэлбэр газар, тэдгээрт байрлаж буй ОХУ-ын өмчийн үл хөдлөх хөрөнгийн объекттой холбоотой эрхийг ЗСБНХУ-ын нэр дээрх бүртгэлээс ОХУ-ын нэр дээр шинэчлэн бүртгэнэ. Монголын тал эдгээр газрыг Оросын талд холбогдох ашиглалтын гэрээнд заасан нөхцөлийн дагуу 60 жилээр ашиглуулах, ингэхдээ цаашид ашиглалтын хугацааг 40 жилээр аливаа нөхцөлгүйгээр сунгах эрхтэйгээр шилжүүлж өгнө. Холбогдох эдэлбэр газрыг цаашид ашиглах нөхцөлийг Талууд 100 жилийн хугацаа дуусахаас хоёр жилийн өмнө хэлэлцээ хийх замаар хэлэлцэн тохиролцоно” гэж оруулаад “БНМАУ-д тусламж үзүүлж буй зөвлөлтийн мэргэжилтнүүдийг байраар хангах, үйлчлэх зорилгоор БНМАУ-д орон сууц болон хэрэгцээт соёл, ахуйн объектуудыг барих тухай ЗСБНХУ-ын Засгийн газар, БНМАУ-ын Засгийн газар хоорондын 1971 оны долдугаар сарын 29-ний өдрийн протоколын Хавсралт 1” гэх “ЗСБНХУ-ын нэрээс ОХУ-ын нэр дээр шинэчлэн бүртгэвэл зохих Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт орших эдэлбэр газар болон тэдгээрт байрлах Оросын үл хөдлөх хөрөнгийн объектуудын жагсаалт” гаргасан.
Ингэж Оросын “эдэлбэр газар” Монголд бий болдог. Ийм технологи хэрэглээд байна гэхэд болно. “Гуя дагаж хүзүү” гэдэг үг бий. Харин энэ тохиолдолд бид “Хүзүү дагуулж гуя”-аа Орост өгч байх юм. Тодруулбал, Оросын нэхэж аваад байгаа объект гэдэг нь голдуу манай гайгүйхэн шиг барилгын компани тоож авахааргүй хуучирсан, муудсан барилгууд байдаг. Харин дагаад явчихаж байгаа “эдэлбэр газар” нь ихэвчлэн сайн байрлалтай байх жишээтэй.
Тэгвэл хагас сарын дараа Төрийн тэргүүн Орост айлчлахаар болж, мөн л 2019 оных шиг объект дагуулаад эдэлбэр газруудыг Оросын мэдэлд шилжүүлэхээр болж буй юм байна лээ. Үүний ганцхан жишээ нь, Төрийн ордны чанх урд, Төрийн сахиусны өргөө буюу Чойжин ламын сүмийн дундах газрыг ОХУ авч, тэнд өндөр барилга сүндэрлүүлэхээр ярьж, шахаж эхэлсэн байна. Угтаа энэ бол Монгол Улсын аюулгүй байдалтай шууд холбогдох газар байдаг. Бас Монголын түүх, соёл, итгэл үнэмшилтэй холбоотой. Гэхдээ уг үйл ажиллагааг ОХУ-ын төрийн бодлого гэвэл эндүүрэл болох бололтой. Харин орос, монгол нийлсэн нөхдүүд Ерөнхийлөгч В.Путиний нэрийг барьж уг ажлыг гүйцэлдүүлэхээр төрөл бүрийн операци зохион байгуулж буй нь эх сурвалжуудын мэдээллээс харагдаж байна. Өнгөрсөн долоо хоногийн сүүлчээр Улаанбаатарт болсон Монгол, Оросын Засгийн газар хоорондын комиссын хуралдааны явцаас ч ингэж ажиглагдав.
Ер нь бол эдгээр үйл ажиллагаанд маш ноцтой зөрчил бий. Юу гэвэл, дээрх 1971 оны протокол, 1979 оны хэлэлцээр нь ЗСБНХУ, БНМАУ-ын хооронд хийгдсэн. Түүнээс хойш, 1992 онд бид Үндсэн хуулиа өөрчилж баталсан. Улмаар Үндсэн хуулийнхаа 10.3-т “…Монгол Улсын олон улсын гэрээ нь соёрхон баталсан буюу нэгдэн орсон тухай хууль хүчин төгөлдөр болмогц дотоодын хууль тогтоомжийн нэгэн адил үйлчилнэ” гэж заасан. Мөн 1992 оны нэгдүгээр сарын 16-нд баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуулийн хавсралт хууль гэж бий. Энэ нь Үндсэн хуулийнхаа нэгэн адил хүчинтэйг хуульд зүйлчилж өгсөн. Уг хуулийн 6.3-т “…БНМАУ-ын олон улсын гэрээ буюу түүний заалтууд Монгол Улсын Үндсэн хуульд харшилбал тэдгээрийг Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцүүлэх асуудлыг олон улсын нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн зарчим, тухайн гэрээнд заасан болзол, журмын дагуу 1993 онд багтаан шийдвэрлэнэ” гээд заачихсан. Энэ бол Үндсэн хуульд харшилсан олон улсын гэрээ хэлэлцээрийг дагаж мөрдөхгүй гэсэн үг. Тэгэхээр ЗСБНХУ-ын үеийн протоколын хүрээнд Монгол Улс газар нутгаа “эдэлбэр газар” нэрээр ОХУ-д шилжүүлэн өгөх хуулийн үндэслэл огт алга. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хуулийн зөрчил үүссэн бөгөөд манайхан улсынхаа Үндсэн хуульд шууд халдсан хэрэг болоод байна. Тиймээс Үндсэн хуулиа зөрчин байж Монгол дахь Оросын “эдэлбэр газар”-ыг нэмсээр байх уу гэдэг ноцтой асуулт тавигдаж байна.
