Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд оруулах саналаа өргөн барилаа. Хуулийн төслийн талаар Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд танилцуулж байна. Тэрбээр "Олон жил яригдсан, одоогийн амьдралд саад болж байгаа хэд, хэдэн жижиг зүйлийг засаж байгаа. Жишээ нь, “хот” гэдэг үг одоогийн Үндсэн хуульд байхгүй. /Байгаа боловч аймагтай зэрэгцдэггүй/ Тэгэхээр аймагтай зэрэгцэх хэмжээний хот гэдэг үгийг оруулж байгаа. Аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг гэдэг үгнүүдийн дунд нийслэл, аймаг, хот… сум, дүүрэг гэж оруулж байгаа. Ингэж оруулснаар 300 мянган хүнтэй Баянзүрх дүүрэг цаашид аймгийн хэмжээний хот гэдэг статустай болох боломжтой. Улаанбаатарын найман дүүрэг жишээ нь хот болж болно. Аймгийн түвшний засаг захиргааны нэгж гэсэн үг. Үүнтэй уялдуулан Үндсэн хуулийн 57.3 дах заалт буюу “Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийг өөрчлөх асуудлыг эдийн засгийн бүтэц, хүн амын байршлыг харгалзан тухайн нутгийн Хурал, иргэдийн саналыг үндэслэн Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ” гэснийг “…эдийн засгийн бүтэц, хүн амын байршлыг харгалзан…” Засгийн газар саналаа УИХ-д оруулж болдог болгож байгаа. Иргэдийн хурлын саналыг авахгүй гэсэн үг. Хэн нэг 20, 30-хан Иргэдийн хурлын гишүүдээс хамааралтайгаар хот байгуулах ажлаа хойш нь тавьж болохгүй. 30 жил болоход шинээр хот байгуулаагүйн учир энд байна гэж үзэж байгаа.
Хоёрдугаарт, хот гэсэн үг орсонтой холбогдуулан сум болон дүүргийн Засаг даргыг шууд сонгодог болж байгаа. УИХ сумын Засаг даргыг шууд сонгодог хуулийг санаачилсан бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгч дүүргийн Засаг даргыг шууд сонгодог хуулийг санаачилж байгаа юм. Тэгэхээр одоогийн дүүрэг аймагтайгаа нэг түвшинд, одоогийн хороо нь сумтай нэг түвшинд очих юм.
УИХ-ын гишүүдийн тоог 108 болгож байгаа. Сонгуулийн тогтолцоог холимогоор нэг мандат 54 тойрог болон улс нэг жагсаалтаар буюу пропорциональ гэсэн хоёр системийг нийлүүлж байгаа. Яг ийм системээр Герман улс сонгуулиа явуулдаг.
УИХ-ын гишүүдийн тоо нэмэгдсэнээр зардал өснө гэсэн яриа бий. Гэвч энэ нь эсрэгээрээ. 1992 онд Үндсэн хууль батлагдах үед хүн амын тоо 2 сая байсан. Одоо гурван сая хүн амд УИХ-ын гишүүдийн тоо 114 байх ёстой. Ерөнхийлөгч үүнийг 108 болгож, 54 нь газар нутгийн төлөөлөл байх ёстой гэж үзэж байна.
УИХ-ын бүрэн эрхийн хугацааг 5 жил гэж төсөлд тусгасан. Иргэдийн хурал, Засгийн газарын хугацаа дагаад 5 жил болно. Үндсэн хуульд байгаа бүх сонгогддог хугацааг нэмнэ гэсэн үг. Дэлхий даяар 5, 6 жил зарим газар үүнээс илүү хугацаатай төлөөллийн байгууллага бий. Бид мөн уламжлалаа харсан. Судалгаагаар 5 жил дотор эдийн засгийн уналт, өсөлт хоёулаа багтаж байна.
УИХ-ын гишүүдийн тоо 108, бүрэн эрх нь 5 жил гэдэг тоог УИХ-ын гишүүд санаачлах эрхгүй тул Монгол Улсын Ерөнхийлөгч санаачилж байгаа юм.
Байгалийн баялагтай холбоотой одоогийн өөрчлөлттэй Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга санал нийлэхгүй байгаа. Төрийн өмч гэдэг үгийг нийтийн өмч гэдэг үг сольж байгаа. Байгалийн баялаг одоогийн болон ирээдүйн монголчуудын өмч. Ямар нэг шийдвэр гаргахдаа нийт өмчийн эзэн болох ард иргэдээс заавал өөрчлөлт оруулж байгаа юм.
Мөн баялаг манайх. Гадаадын хөрөнгө оруулагчтай хамтарч ажиллах бол гадаадын хөрөнгө оруулагч 100 хувь зардлаа гаргана. Ашгийн 51 хувьд манайд үлдэх ёстой гэсэн хязгаарлалт оруулж байгаа.
Шүүхийн сахилгын хороо гэдэг шинэ байгууллага байгуулахаар тусгасан. Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл бол томилдог байгууллага. Энэ байгууллага өөрийнхөө сонгож томилуулсан шүүхээ түдгэлзүүлэх ажлыг хийхгүй байгаа тул дээрх сахилгын хороо байгуулах санал тусгасан. Дээд шүүгчийн томилгоо 12 жил байгаа нь буруу гэж Монгол Улсын Ерөнхийлөгч үзэж, шүүгчийг насаар нь томилдог ололт амжилтаасаа ухарч болохгүй гэж үзэж байгаа.
Мөн зөвхөн Ерөнхий сайдыг заавал УИХ-ын гишүүн байх ёстой гэж үзсэн. Энэ нь пропорциональ тогтолцоотой холбоотой урган гарсан заалт. Нам нь ялж байж Ерөнхий сайд болно гэсэн үг.
Тусгаар тогтнолын асуудлаар дахин санал асуулга явуулахгүй гэсэн хаалт мөн хийж өгч байгаа. 1945 онд бид санал асуулгын дүнгээр тусгаар тогтнолоо урд хөршөөрөө хүлээн зөвшөөрүүлсэн. Тусгаар тогтнолын асуудлаар санал асуулга явуулахыг хориглож байгаа.
Үндсэн хуулийн хоёрдугаар хэлэлцүүлэг дуусаагүй байгаа тул Ерөнхийлөгчийн саналыг хэлэлцээд дэмжих бол авч, дэмжихгүй бол орхиод л явна. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хэлэлцдэг журмын тухай хууль бий. Хуульд өөр өөр үзэл баримтлалтай хоёр буюу хэд хэдэн төслийг саналын түвшинд харгалзан үзэж хэлэлцэн шийдвэрлэнэ гэсэн утга бий. Тиймээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн хуулийн төслийг харгалзан үзээд хэлэлцэн шийдвэрлэж болно.
Долоон байгууллагаас санал авах ёстой. Саналуудыг хуулийн дагуу авсан” хэмээлээ.
