Хэл, түүх археологи өгүүлсэн нийтлэл № 1
Өөрийн нутаг дээр байгаа чулуун бичээсүүдийг харийнх гэдэг улс манайхаас өөр хаана байна. Өөрийн нутаг дээр байгаа чулуун бичээсүүдийг харийн багшаар судлуулчихаад, судалсан багшийнхаа хамгийн үнэнч шавь болохын тулд хоорондоо уралддаг судлаачид манайхаас өөр хаана байна.
Асуултын хариуг сураглаж буй С.Сэргэлэн
Хүннү бичээс тайлан түгээгч “Сэргэлэн интернэйшнл экспедишн” төрийн бус байгууллага 2012 онд байгуулагдав. Энэ төрийн бус байгуулагыг түүх, археологи, гадаад хэл, орон нутаг судлал, мал ахуй судлал, контент найруулга, олон нийтийн харилцаа гэх мэт олон салбарт мэргэжлээрээ тэргүүлэгч, олон улсын монголчууд бид баг болон байгуулав. Үндэснийхээ ой санамжийг сэргээн, өнөөгийн гэр бүлийн ой санамжтай гүрхийг (залгахыг) зорин ажиллаж байна.
ӨНӨӨГИЙН БАЙДАЛ
Үндэсний ой санамжийг тээсэн түүхэн эх сурвалжуудын дийлэнх нь устгагдаж, өдгөөг хүрээгүй билээ. Өдгөө байгаа түүх, археологийн дийлэнх эх сурвалжийг бидний өвөг дээдсийнх биш харийх гэж монгол судлаачид үзэж байна. Шууд хэлэхэд, монгол судлаачид өвөг дээдсийнхээ хойч үедээ үлдээсэн түүхэн бичээсүүдийг өдгөө хүртэл таниагүй байна. Өөрсдөө судлаагүй, судалсан ч ухааныг нь олж чадахгүй байгаа нь өнөөдөр улсаас цалин авч байгаа монгол судлаачдын дүр төрх мөн.
Манай мал ахуй ул-суурьтай түүхэн эх сурвалжуудыг харийн тариалах ахуй ул-суурьтай судлаачид судалснаар тэдгээрийн мөн чанарт, зүй тогтцод буруу дүгнэлт өгсөн. Түүнийгээ дэлхий даяар цацсаар монголчууд биднийг төөрөгдүүлэх үүд хаалгыг нээв. Харин тэр төөрөгдлийн үүд хаалгаар биднийг хөтлөн оруулсан судлаачид бол харийнх биш монгол судлаачид болно. Олон улсын судлаачдын олонх хэсэг монголчуудыг хүннүгийн хойд угш биш гэж үздэг. Харин унгар, түргийг, уйгар хүннүгийн жинхэнэ угш гэж үзэж байна. Уг үзэл тэдний сайнаас дэлхийд ноёрхоод байгаа юм биш бидний муугаас болоод байна.
Хэрэв Цэндийн Дамдинсүрэн өвөг дээдсийнхээ бидэнд зориулан үлдээсэн хадны бичээсүүдийг таньсан бол, өнөөдөр монголчууд бид үе мөчөөрөө таслуулсан, тасалсан түүхтэй үлдэхгүй байсан буюу өдгөө монгол хэлний утга-авиа ингэж доройтохгүй, газар авсан дүрмийн алдаа гарахгүй байсан.
Мөн Сэргэлэн интернэйшнл экспедишн байгуулагдахгүй байсан нь лавтай.
БИД ЮУ ХИЙВ
Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дээр байгаа: Тоникукээс хойч үедээ агуу үйлсээ магтан үлдээсэн чулуун бичээс, Билгэ хаанаас хойч үедээ төрийн зөв бодлогыг захин үлдээсэн чулуун бичээс, Култээхэнд хүндэтгэл үзүүлсэн чулуун бичээс, Ачхөлөг хаанаас түрэг уйгур хоёр яаж амархан нэгдэн уйгур эл (улс) болсныг өгүүлсэн чулуун бичээс (Моюнчур гэж ташаа нэрлэснийг дараа танд дэлгэрэнгүй тайлбарлана), Торуйн хаан Өтүгүни чанга хойно, оройг нь чиглүүлэн, тайз толгойг чанга чиглүүлэн Өргөөгөө барьсныг өгүүлсэн (Тариатын гэж нэршсэн) бичээс, Тэсийн бичээс нь уйгур хаан их айлын нутгийг хэрхэн гүрснийг (нэгтгэснийг) өгүүлсэн гэх мэт гол бичээсийг шинжлэн ухааныг нь олов. Дундад улсын түүхэн тэмдэглэлүүдэд байх бидний өвөг дээдсийн тухай өгүүлсэн доорх 13 бүлгийг монгол хэл дээр манай хүннү судлаач Батмөнхийн Батжаргал буулган, ном болгон гаргав.
1. “Түүхэн тэмдэглэл” Хүннүгийн шастир Сыма Цэни,
2. “Хан улсын бичиг” Хүннүгийн шастир Бангу,
3. “Хуучин Тан улсын бичиг” Баруун Рун Лүй шү,
4. “Хожуу Хан Улсын бичиг” Баруун орны шастир Фани Э,
5. “Хуучин Тан улсын бичиг” Бэй ди Лиу шу,
6. “Хуучин Тан Улсын Бичиг” Уйгур Лиу шу,
7. “Хуучин Тан улсын бичиг” Дээд Түрэг Лиу Шу,
8. “Хуучин Тан улсын бичиг” Доод Түрэг Лиу Шу,
9. “Умард төрийн түүх” Түрэг Тэ Лэ Ли Янь-Шоу,
10. “Хожуу Хан улсын бичиг” Ухань Сяньбигийн шастир Фань. Э,
11. “Хожуу Хан улсын бичиг” Өмнөд Хүннүгийн шастир Фань. Э,
12. “Хожуу Хан улсын бичиг” Баруун орны шастир Фань. Э,
13. “Гурван улсын ойллого “Вэй улсын бичиг Уван, Сяньби, зүүн И-ийн шастир Чэн Шоу.
ЮУ ӨӨРЧЛӨГДӨЖ БАЙНА
Манай өвөг дээдсийн тухай бичсэн харийн номон эх сурвалжуудтай манай өвөг дээдсийн бидэнд үлдээсэн хадны бичээсүүд, цаг хугацаа, түүхэн үйл явдлуудаараа тааран нэгдэхээр манай түүх өөр болж байна. Өөр болохдоо зүгээр өөр биш ул-сууриараа өөр болж байна. Уншигч та бүхэнд нэг үгээр хэлбэл бид “Малгай сольсноос биш толгой солиогүй. “Орхон, Сэлэнгэ, Туулын сав газартаа хаанаас ч ирээгүй хаашаа ч яваагүй гэсэн дүгнэлтэд хүрч байна. Бидний зорилго бол түүх өөрчлөхөд оршихгүй, түүхийг харж байгаа бидний сэтгэлгээг өөрчлөхөд оршиж байна. Бүх зүйлс цэгцрэх учиртай.
БИД ЯМАР СЭДВИЙГ ХӨНДӨХ ВЭ?
Мэдээж нэг үгээр зөвхөн дүгнэлтээ илэрхийлнэ. Харин ямар эх сурвалжид юу байна, өнөөдөр бид ямар хэлээр ярьж байна, биднийг төөрөгдүүлээд байгаа турк уйгурын толинд (үгсийн санд) хэдэн хувь нь хүннү үгс хэдэн хувь нь перс араб үгс байна, монголчууд бидний толинд (үгсийн санд) хүннү үгс хэд байна, яагаад Махмуд ал Кашкарийн толь бичиг бидэнд өнөөг хүртэл үлдсэн хамгийн эртний толь бичиг болох тухай, яагаад уг толь бичгийн үгсийн 80 хувийг бид одоо хүртэл хэрэглэж байхад бусад нь 10-30 хувийг хүрэхгүй хэрэглэж байгаа. Яагаад чулуун бичээсүүдэд перс, араб үгс байхгүй байна, яагаад уг чулуун бичээсийг өвөг түрг хэл гэж буруу тодорхойлов. Яагаад бид чулуун бичээсэн дэх эх хэлээ таньсангүй вэ. Овог яаж үүсдэг, яаж үгүй болдог тухай, яаж айлж аймагладаг тухай, яагаад бид манай он тооллын өмнө II зуунд эх бичигтэй болсон тухай. Яагаад киданы үед тоо бичиг солигдсон тухай, яагаад нууц товчоог одоо хүртэл маш дутуу сэргээсэн тухай олон зүйлийг хөдлөшгүй баримтаар та бүхэнд хүргэнэ.
ЯМАР ДАВТАМЖААР ХҮРГЭХ ВЭ?
“Өнөөдөр” сонины лхагва гаригийн дугаар болгонд та бүхэнтэйгээ төлөвлөсөн 36 судалгааны нийтлэлээрээ уулзах болно. Мөн сар болгон нийтлэгдсэн дөрвөн нийтлэлээ багцлан лекц унших болно.
“Сэргэлэн интернэйшнл экспедишн”
Хурган овогтой Сэрээнэндагвын Сэргэлэн
УНШИГЧ ТА БИДЭНД ХЭЛЭЭД ӨГӨӨЧ !
Өөрийн нутаг дэвсгэр дээр байгаа чулуун бичээсүүдийг манайх биш харийнх гэдэг улс манайхаас өөр хаана байна?
Өөрийн нутаг дээр байгаа чулуун бичээсүүдийг харийн хүнээр судлуулчихаад, судалсан нэгнийг багшаа гэж өргөмжилсөн судлаачид манайхаас өөр хаана байна?
Өргөмжилсөн багшийнхаа хамгийн үнэнч шавь болох гэж хоорондоо уралдсан судлаачид манайхаас өөр хаана байна?
ҮРГЭЛЖЛЭЛ БИЙ...
SERGELEN.EXPEDITION
