Б.АГНУУШ: Би яг л аяны шувуу шиг

“Тойрог” гэх хаягтай, буйдхан дэлгүүрт амь халуун, хайр дүүрэн уур амьсгал буцална. Ярилцлагын маань баатар болох, онцолж харахгүй байхын аргагүй содон хэв маягтай эмэгтэй бол энэ бүхний “ээж” нь. Хуучин хувцсыг моодонд оруулах замаар хавтгайрсан хандлагыг өөрчилж буй “Шкаф”, “Тойрог”, “ReToirog” төслийн санаачлагч, баримтат гэрэл зурагчин Б.Агнууштай уншигчдаа “уулзуулж” байна. 

-“Би ядуу биш, харин минималист хүн”. Та энэ үгтэй хэр санал нийлж байна вэ?

-Саяхан зохион байгуулсан “Мон­го­лын эд­ийн засгийн форум-2023”-т илт­гэл хэлэлцүүл­сэн юм. Илтгэлдээ да­­­раах жишээг татсан. Бид­ний уламж­­­­­лал болох нүүдэлчин ахуй нь ми­­ни­­малист амьдралын сонгодог хэв маяг. Хог хаягдалгүй, үлдэгдэлгүй бу­юу жин­хэнэ тойрог эдийн засаг тэнд бий. Ерөөсөө л бид тойрог эдийн зас­гийн ухагдахуун төгс хэрэгжсэн амьд­ралын хэв маягтай байсан гэ­сэн үг. Харин орчин цагт яа­гаад хэн нэгнээс дутуу худалдан авалт хийс­нээрээ амжилтгүй гэж харагдаж, хуучин хувцас бол ядуусын хэрэглээ хэмээн үзэгдэх болсон бэ. Том зургаар харвал энэ нь чөлөөт эдийн засгийн шилжилт хөдөлгөөнийг туул­сан бидний өмнөх үеийнхэнд ихэвчлэн анзаарагддаг. Тухайн цаг үеийг даван туулсан хүмүүсийг буруут­гах ар­гагүй. Учир нь тэр хү­мүүсийн хувьд мате­риал­лаг эд зүйлс нь ста­тусын илэрхийлэмж, нийгэмд өөрийгөө нотлох хэрэгсэл болж, оюун санаанд нь суучихсан юм билээ. Өмнө нь энэ талаар тунгааж байсангүй.

Гэтэл Москвад су­рах­даа, Европоор аялж байх­даа ч хуучин хув­­­цас­ны дэлгүүр олон бай­гааг ан­заарсан. Чө­­лөөт эдийн засагтай, хараат бус нийгмийг анх төлөвшүүлэхдээ өнөөдрийнх шиг эцэс төгс­­гөлгүй хэрэглээ пуу­жин шиг харвана гэж таа­маг­лаагүй байх. Яг үнэндээ хү­сэж ч эхлүү­лээгүй шүү дээ. Одоогийн асууд­лын шийдэл, гаргалгааг энэ цагт амьдарч буй залуу үе л гаргана. Тренд тодорхойлж, шинэ үнэт зүйл бий болгох нь залуучууд бидний үүрэг гэж харсан л даа. Аль ч үеийнхэн асуудалд хөнд­лөнгийн объектыг бу­­руутгах хандлагатай бай­даг. Төрийн буруу, хар массын буруу гэдэг. Яг үнэндээ хар масс гэдэг нь хэн ч юм. Энэ бол субъектив ойлголт. Минималист хэв маяг,  хуучин хувцасны хэрэглээ гэдэг ерөөсөө л хүлэмжийн хийн ялгаралтай холбоотой ойлголт шүү дээ. Хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах гарц гаргалгааны нэг хэл­бэр. Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийхээ насыг ур­тасгая л даа. Магад чиний энэ асуултад бидний өм­нөх үеийнхэн “Үгүй” гэж хариулах байх. Ши­нэ үеийн ойл­гол­тоор минималист нэгэн бол төгс баян, төгс ухамсартай хүн юм уу даа.

-Хувцасныхаа насыг уртасгаж эдлэх соёлд шинэ үеийнхэн чухал нөлөөтэй гэж хэллээ. Үйлчлүүлдгийнхээ хувьд би “Тойрог”-ийг онцолмоор байна. Та бүхэн тойрог бол хайр, тэврэлт гэсэн халуун дотно уур амьсгал бүрдүүлсэн нь залуу үеэ энэ соёлд татах маркетинг болж байна уу гэж харсан.

-Тэр нь үнэхээр мэдрэгддэг үү. Миний амьд­­­­ралын философи бол хайр. Бизнес, гэрэл зу­раг, аялал, нийтлэл, дүрс бичлэг, ер нь юу ч байсан угтаа бүгд миний хайраас ургаж гар­даг. Хүн төрөлхтний хамгийн төгс мэдэрч чадах мэд­рэмж бол хайр. Харин хүмүүс үүнийг хүндээр төсөөлдөг. Гэвч хайр бол угтаа сонголт. Чамтай ярилцаж байхдаа ч сэтгэл минь хайраар ундарч болно шүү дээ. Хүн хайрлахад суралцахаар  ирдэг гэж боддог. Яагаад гэвэл хүмүүс зовлонд дургүй. Түүнийгээ аз жаргалгүй байна гэж бод­дог. Гэхдээ зовлонгоо ч хайрлаж болно. Зов­лонгоо хайрлана гэдэг нь хүн амгалан байна гэсэн үг. Би гурван жилийн хугацаанд өглөө­нөөс орой хүртэл өөрөө дэлгүүрээ ажиллуулсан. Чиний харсан өнцөг зөв. “Тойрог”-т ажилладаг хүүхдүүдийг харвал бүгд төстэй байгаа биз. Ярилцлагад оруулахдаа би тэдэнд их хатуу ханддаг. Бид хаашаа гэдэг нь мэдэгдэхгүй, ирээдүй рүү нэг л их яарсан хүмүүс шүү дээ. Яг одоо цагтаа хайрлагдаад, тэврүүлэх мэдрэмж хэн хэнд маань дутагддаг. Би хүүхдүүддээ хэлдэг. Ирсэн хүн бүрийг найз нөхрөө гэж са­наж, тэврэлтээр үддэг бай гэж. Бид чинь хүн шүү дээ. Хүн төрлийг олчихсон, юмсыг ойл­гох гээд явж байгаа бодгаль. Чи бид хоёр ч ялгаагүй. Аз жаргал, зовлон, шантрал, гунигийг адилхан мэдэрч яваа. Бид бүгд ижил зүйлийг туулж байхад яагаад таних, танихгүйгээр нь нэгнээ ялгаж, өөр хандах ёстой гэж. Үүний наа­на мэдрэмжтэй комисс гэх ойлголт байгаа бол цаана нь оюуны хувьсгал бий гэж хардаг. Энэ бүхний гүүр бол “Тойрог”.

-Хувцас үйлдвэрлэгч брэндүүд хавар, зун, өвлийн гэх мэт коллекц гаргадаг. Маш их үйлдвэрлэл цаана нь эргэлдэж буй гэсэн үг. Та “Шарк танк” нэвтрүүлэгт оролцохдоо шүүгээн дэх хувцсыг хэрэглээгээр нь ял­­ган харуулж байсан шүү дээ. Хувцас гэ­дэг аль ч цаг үед өмсөхөд тохиромжтой, “өмсөгдөхүйц” байх ёстой болов уу. Тийм биш учраас л хувцасны илүүдэл үүсдэг биш гэж үү?

-Хувцас юунд ч буруугүй шүү дээ. (инээв) Хүн л түүнийг өмсөж байгаа. Харин яагаад ашиг­гүй худалдан авалт хийдэг вэ гэдэгт анхаарах ёстой. Би нэгэн байгууллагынханд сургалт явуулж байтал нэг эмэгтэй “Хувцас авах нь тайвшрал өгдөг” гэж хэлсэн. Анх хүн төрөлхтөн З.Фрейдийн пси­хоанализийн ойлголтыг мар­кетинг, суртал­чил­гаанд ашиглаж, хүмүүсийг худалдан авалт хийхэд донтуулсан эдийн зас­гийг бү­тээх боломжтойг олж нээсэн байгаа юм. Маркетингийн бөм­бөг­­дөлтөд амьдарч бай­­гаа хүн төрөлхтөн өөрт хэрэггүй зүйлээ ху­далдаж авах хэрэгтэй гэдэгт итгэж, түүнээсээ өсөн дэвшсэн мэдрэмж авч, дофамин ялгаруулдаг. Энэ бол сур­талчилгааны ком­па­ниудын барим­талж буй дүрэм. Үүнд автахгүйн тулд тар­хиныхаа түгжээг тайлах ёстой. 1+1, хоёрыг авбал нэг үнэгүй гээд л хүнийг илүү зүйл авхуулах брэндинг хийсээр байна. Ма­шины хувьд ч ялгаагүй. Угтаа машин гэдэг чинь А цэгээс Б-д хүргэх зорилготой л зүйл биз дээ. Эдийн засаг тэр чигтээ өсөлтөд “донтсон”. Сан­хүүгийнхэн өгөөж харна, ком­па­ниуд бол бор­луу­­лалтаа өсгөх ёстой гэх мэт. Үүнийг л өөрч­лөх нь бидэнд хариуцлага болон ирж бай­гаа.

-“Тойрог”-ийн хамгийн их борлуу­лалт­тай хувцас юу вэ?

-Халаастай өмднүүд. Карго өмд гэж нэр­лэ­дэг. Хуучин хувцасны соёлыг хөдөлгөгч хүч бол ерөө­сөө л 22-оос доош насныхан. Ор­чин үе­ийн хүүхдүүдийн тренд маш хурдан хувьс­даг­ийг ан­заарсан. Ажлын хантааз хүртэл моод бол­сон. Энгийн компанитай харьцуулбал “Той­рог”-ийг бүтээж байгаа залуучууд бол “битүү” хайр. Би өөрөө ч гайхдаг. Тэд намайг мэдээ­гүй бай­хад үүрийн 06.00 цаг хүртэл дэлгүүртээ ажиллацгаасан, үүссэн асуудлаа шийд­чихсэн бай­даг. “Тойрог”-ийг нэгтгэж буй суурь үзэл са­наа, үнэт зүйл энэ баялгийг бүтээж байгаа болов уу гэж хардаг.

-Ойрын хугацаанд гэхэд л та “Нэг дэл­хий-хоёр дугуй” цуврал, “Update festival-2023”, “Монголын эдийн засгийн фо­рум-2023” зэрэг үйл ажиллагаанд оролцлоо. Хувцсыг дахин ашиглах соёлыг олон нийт харьцангуй сайн ойлгож эхэлж байна гэж харсан. Одоогийн нөхцөл байдалд суурилан тойрог эдийн засгийн ирээдүйг хэрхэн төсөөлж байна вэ?

-Монголын хуучин хувцасны зах зээл цэ­вэр импортынх. Импорт гэдэг нь хувцас наа­шаа зөөгдөж ирэхдээ хүлэмжийн хий ялга­руул­на гэсэн үг. Энэ нь байгальд ээлтэй, эсэх нь эр­гэлзээтэй асуудал. Харин “Шкаф” маань хү­­­лэм­­жийн хийн ялгаралгүй, эх орондоо цор ганц, анхдагч, хувцас эргэлдүүлж байгаа газар. Тийм учраас цаашид илүү их хувцас эргэл­дүү­лэхийн төлөө ажиллана гэж боддог. Түү­нээс бор­логдоогүй хувцсыг “Тойрог”-т дахин заг­вар­чилж, цоо шинэ загвар бүтээнэ. Ингэж заг­варч­­лахын тулд хүний нөөц чухал. Хоёр жилийн өмнө “Upcycled second hand” тэмцээн зохиоход 10 бүтээл ирүүлж байсан бол энэ жил 205 бүтээл илгээсэн.

Монгол Улс нийт эрчим хүчнийхээ 90 ху­вийг нүүрснээс гаргаж авдаг. Зөвхөн энэ үзүү­лэлтээс харахад л манайх дэлхийн хамгийн байгальд ээлгүй орон байна шүү дээ. Тойрог эд­ийн засгийг хөгжүүлэхэд төр, төрийн бус бай­­­­­­­­­­­­гууллагууд, олон улсын байгууллагууд, старт-апууд, бизнес­үүдийн нэгдсэн хараа алга. Хоо­­­рондоо ямар ч уялдаа холбоогүй ажилладаг. Олон улсын бай­гууллагууд маш “агаарын” зүйл ярьдаг. Төрийн бус байгууллагууд хоорондоо барь­цамтгай. Үйлдвэрлэгчид нь ямар ч тооцоо­лолгүй.

“Нэг дэлхий-хоёр дугуй” цувралын хүрээнд АПУ компанийг зориход тэд шилийг дахин “амьд­­руулахад” урт хугацаа зарцуулсан нь илт харагдаж байсан. Түүнийг нь олон нийт мэдээ­гүй. Бизнесүүд хариуцлагатай үйлд­вэр­лэлийг нэвт­­рүү­лэхэд хэцүү байдаг шалт­гаан нь бор­луу­лалтаасаа илүү зардал гаргадагтай холбоотой. Ком­пани хэзээ ч илүү зардал гаргахыг хүсэхгүй шүү дээ. Харин уг жишгийг нутагшуулж байгаа компаниудаа алдаршуулах нь чухал. Энэ бүх талуудыг нэг зорилгод хамтдаа зүтгэхийг уриалж, гүүр болох нь миний алсын хараа.

-Та хамгийн сүүлд хэзээ шинэ хувцас авсан бэ?

-“Тойрог”-ийг эхлүүлснээс хойш шинэ хув­цас аваагүй. Би хувцас цөөтэй. Хэрэв чи над­тай хоёр жилийн өмнө уулзсан бол би одоо­гийнхоос өөр хэв маягтай байсан. Хуучин хувцас хүнд өөрийн­хөө хэв маягийг олох бол­омжийг бүтээж өгдөг юм шиг санагддаг.

-Гэрэл зургийн үзэсгэлэн сонирхож үзэх соёл олон нийтийн дунд одооноос л төлөвшиж байна. Ялангуяа баримтат гэрэл зургийн төрөл үзэгч багатай байдаг шалтгаан юу юм бол?

-Гэрэл зураг дотроо маш олон төрөлтэй. Ба­римтат гэрэл зургийн формат сошиал медиа биш. Баримтат цувралын цор ганц “тэхийн зогсоол” бол үзэсгэлэн. Монголд энэ салбар ял­гарахгүй байгаа шалтгаан бол зурагчид нь өөрс­­дөө хөгжихгүй, бүтээл туурвихгүй байгаад юм. Цуврал хийгээгүй бол олон улсын тавцанд хүлээн зөвшөөрөгдөх боломжгүй. Зураг авна гэдэг тэр ажлын ердөө 30 хувь нь. Түүнийг эм­хэт­гэж, утгад зангидна гэдэг бол 70 хувь. Тэр 70 хувь дээрээ л залхуурчихдаг байх.

“Өвс” татаад шоронд орсон залуучуудын “та­­бүү” сэдвийн мөрөөр цуврал хийж байлаа. Энэ нь Монголын хэмжээнд тус сэдвээр хийсэн хүчтэй бүтээлүүдийн нэг болсон. Тухайн цувралаар би Москва, Лондоны сургуулиудаас тэтгэлэг авсан юм. Тэр үед олон галерейд тус сэдвээр үзэсгэлэн дэлгэх хүсэлт гаргахад тат­галзсан хариу өгсөн. “За, тэгвэл би өөрөө л үзэсгэлэн гаргачихъя” гээд МУБИС-ийн нүхэн гарцын хананд битүү зураг нааж байлаа. Хөрөг зураг, түүний хажууд гараар бичсэн захи­далтай. Тэдгээр хүнд өөрсдийн үнэнийг хүүр­нэх талбарыг бүтээж өгсөн нь тэр. Энэ нь мансууруулах бодис хэрэглэхийг дэмжиж байгаа гэсэн үг биш. Буруутгаж байгаа ч хэрэг биш. Тэрхүү бодит түүхийг туулсан хүний дуу хоолой хаана ч байдаггүй. Тэгж үзэсгэлэнгээ гаргаснаас гурав хоногийн дараа бүтээлүүдийг минь улсаас арилгачихаж байгаа юм. Түүний дараа энэ талаар бичсэн нийтлэл маань VICE хэмээх гадаадын сэтгүүл, “Jargal DeFacto”-д нийт­лэгдсэн. Дахин үзэсгэлэн гаргая гэхэд зөвшөөрөөгүй тул та­вилгуудаа гаргаж байгаад л гэртээ дэлгэсэн дээ.

-Тэр үзэсгэлэнгийн онцлог нь ванда­лиз­мтай хослуулсан, яг л гэр гудамж шиг санагдаж байсан шүү.

-Орост байхдаа улс төрийн гэмт хэрэгт­нүү­дийн тухай “Silent voices” гээд цуврал хий­сэн. Зүгээр л шүтдэг шашнаасаа болоод буруут­гаг­даж, ял авсан хүмүүсийн тухай. Тэдний түүхүүд надад маш хүнд туссан. Хоёр сар гаруйн хуга­цаанд дүрүүдээ судлаад, холбогдоод, итгүүлээд л. Тэгж хийсэн цувралаа одоог хүртэл хаана ч дэлгээгүй. Ирээдүйд үзэсгэлэн гаргана гэж боддог. Улс төрийн сэдэвтэй болохоор хязгаар­лагд­мал байж магадгүй.

-Гэрэл зурагчин хүн гэдэг эгзэгтэй агш­ныг амжиж буулгаж буй ч гэлээ өөрсдөө тэр­хүү амьдралын мөчүүдээс тусгаар оршиж, хөндлөнгөөс л ажигладаг юм шиг санагддаг.

-Тийм. Бүхнийг ажиглана. Давж мэдрэх хэ­рэг­­тэй.

-Зарим гэрэл зурагт хүмүүс шүүмж­лэлтэй ханддаг. Нэгнээ хороох гэж буй агш­ныг буулгах нь зөв, эсхүл таслан зог­соох хэрэгтэй гэхчлэн маргах нь бий. Түү­нийг юу гэж олон нийтэд ойлгуулах ёстой вэ?

-Яагаад ёстой гэж. Гудамжны гэрэл зураг 100 жилийн дараа баримт болж үлдэнэ шүү дээ. Хү­нээс зөвшөөрөл авахгүйгээр зураг авах нь зүй ёсны хэрэг үү гэдгийг хүн бүр өөр талаас харна. Гэхдээ тэр үйлдлийг хийж, үр дагаврыг хүртэх хүн нь би өөрөө. Ажилдаа явж байгаа юм шиг өглөө гудамжид гараад л зургаа авдаг. Харсан л бол шууд авдаг. Би гудамд зураг авч байхдаа хүнд алгадуулж байсан. Түүнд гомдох юм байхгүй.

Чиний асуулт их сонирхолтой са­нагдлаа. Жи­шээ нь, өөрийгөө буудах гэж буй хүн байж болно. Эрдэнэтэд байхдаа хутга барь­сан хүн бус­дыг ална гээд дайрч байгаа агшныг авч бай­лаа. Тухайн үед “Яаж ийгээд л зураг бол­гоно” гэж бодож байгаа юм. Тэр дүр зургийг ба­римт болгож үлдээнэ гэдэг л миний үүрэг шүү дээ.

-Зүүн өмнөд Ази, Европоор аялж, “Бид­ний цөөхөн монголчууд” төслийн хүрээнд Монгол орноороо нэлээд явж, зураг ав­лаа. Ингэж явахдаа “Мэдисон нутгийн гүүр” кинонд гардаг шиг онцгой учралууд тохиосон дурсамж бий юү?

-Зөндөө. Би дэндүү жаргалтай амьдарсан байх. Энэ бүхэнд дэндүү талархдаг. Өдөржингөө ажил­­­лаад, орой нь авсан зургаа хуулах нь миний хувьд хамгийн том жаргал байсан. Орой ирэх, өг­лөө явах дэндүү жаргалтай. Дээрээс нь цалин авна. (инээв)

-Аливаа бүтээл туурвихад дүрийн судал­­гаа чухал. Хэн нэгэн таныг гаднаас хараад өөрсдийнхөөрөө дүгнэж болох ч би хувьдаа ардын хөгжим шиг гэж тодор­хойл­моор санагдсан шүү. Ер нь урлаг ми­ний, бас таны амьдралд хэр чухал юм бол?

-Урлаг бол сэтгэлийн цэнгэл. Мэдрэмжээр дам­­жуулан бүтээл туурвиад, өөр хэн нэгэнд  мэд­­рэмж өгнө гэдэг хамгийн гайхамшигтай.

-Шүлэг, яруу найраг сонирхдог уу?

-Гэрэл зураг яруу найрагтай төстэй санагд­даг. Гэрэл зурагт бол зөвхөн нэг кадрт мэд­рэм­жийг өгүүлнэ. Тэгэхээр маш хязгаар­лагдмал орч­ноос өгүүлэх хэрэгтэй болж байна гэсэн үг.

-Урлагаар дамжин бидэнд хүрч байгаа мэдрэмжээс гоо сайхныг олж харж, түү­нийг шингээж, ойлгох сайхан. Та урлагийн мэдрэмжид хэр автамхай хүн бэ?

-Одоо миний хийж байгаа ажилд тийм мэд­рэмжтэй байх нь сул тал. Уран бүтээлч байхад мэдрэх нь маш чухал. Харин одоо миний хийж буй зүйлд практик байдал, бодит логик сэт­гэлгээ илүү чухал. Би тогтворгүй сэтгэл хөд­лөлтэй байвал намайг дагаад багийнхан маань тийм болно. Анх бизнесээ эхлүүлж байх­даа юм бүхэнд уран бүтээлчийн эмоцилог байд­лаар хандах тал­тай байсан нь багт маань тух­гүй байдал үүсгэсэн болохоор тайван байх ёстойг ойлгосон.

-Та гурван жилийн өмнө “Дуу авиа” хөдөлгөөн өрнүүлж, төв талбайд нүцгэлсэн шүү дээ. Яагаад заавал тийм хэлбэрээр эсэргүүцлээ илэрхийлье гэж бодсон бэ?

-Түрүүн хэлсэнчлэн нэг зүйлийг гараасаа гар­­гахгүй л бол байж яддаг. Монголчууд дол­ду­­гаар сарын 1-нийг дурсахаас аль болох зайлс­хийдэг ч миний хувьд бахархлын өдөр. Иргэд нь хүчээ үзүүлж, босож чадсан. Тийм ч учраас би аливаа жагсаалд идэвхтэй оролцож, ахиу зураг буулгахыг хичээдэг. Тэр үед өөрийн яг одоо мэдэрч байгаа мэдрэмжээ нүцгэн буюу урлагийн хэлэмжээр хамгийн үнэн, ариунаар нь тунхаглаад, Төрийн дууллаа дуулж, сүлдэндээ мөр­гөөд дуусгаж байлаа. Яг үнэндээ өнөөдрийн асуудлын шалтгаан нь би өөрөө. Манайхан чинь бүгд л төрийнхөө сүлдийг нулимдаг шүү дээ. Гэхдээ төрийн сүлд гэдэг хойморт залрах ёстой бэлгэ тэмдэглэг зүйл. Тэр өдөр зурагчин найзуудаа дуудаж, нэлээд зураг авхуулсан. Энэ нь намайг үхсэний дараа, бидний дараагийн үед мессеж, урам зориг болж үлдэх ёстой.

-Финланд улсын “Тампере” кино наа­­дамд шалгарч, олон улсад нээлтээ хийсэн “Шар автобус” киноны найруулагч П.Золжаргал таны “Ганцаардал” гэх нэр­тэй сошиалд нийтэлсэн бичлэгийг үзээд тус киноны гол дүрээр сонгосон. Лондоны тэтгэлгээс татгалзаж “Тойрог”-ийг эхлүүлсэн зэрэг өнөөг хүртэл туулсан саад бэрхшээл танд олон бий. Энэ бүхний эцэст харахад ганцаараа байж сурах, ганцаардал хоёр өөр юм шиг санагдаж байна уу?

-Шал өөр. Ганцаараа байна гэдэг өөрийгөө хү­лээн зөвшөөрөх процесс шүү дээ. Ганцаардал гэд­гийг зовлон гэж ойлгоод байдаг юм шиг. Харин өөртөө төвлөрөх хугацаа гэж харах ёс­той. Би хүн төрөлхтөнд хайртай ч гэлээ эргэн тойрноо хүмүүсээр хүрээлүүлэх дуртай биш. Чи намайг үргэлж хар хувцас өмсдөг тухай ярилаа шүү дээ. Түүнээс болоод намайг зодоон хийдэг, металл хөгжим сонсдог гэж харж байгаа нь надад тус­тай. (инээв). Ингэж хардгаас хүн бүр над руу ойртож, халдаж чадахгүй болчихож байгаа юм. Үнэхээр амар. Би багаасаа л ажигч байсан. Өөрийгөө үргэлж хөндлөнгөөс хардаг.

-Ганцаардаж сурах хэрэгтэй гэсэн үг үү?

-Хүн өөрийгөө ойлгоогүй, өөртэйгөө ярил­цаагүй байж яаж нийгмийн эд, эс байх юм бэ. Ганцаараа байж чаддаггүй хүмүүс өөрөөсөө зуг­таагаад байгаа юм шиг санагддаг. Үнэнтэй нүүр тулахаас айдаг. Зөвлөлтийн найруулагч Андрей Тарковский нэг ярилцлагадаа “Ганцаардаад бай­на гэдэг үгийг ерөөсөө ойлгодоггүй. Энэ хор­воо дэлхий дээр байж болох хамгийн гоё мэдрэмж бол ганцаараа байх. Энэ бүхнийг мэдэрч чадах­гүй байж яаж хорвоо дэлхийд амьдраад байгаа юм бэ” гэж хэлсэн нь санаанд орлоо.

-Та хүслээрээ амьдарч чадаж байна уу?

-Би чинь хамгийн хүслээрээ амьдарч байгаа хүн. Яг л аяны шувуу шиг. Нийгмийн тогтоосон жишгээс гадуур байсандаа өөрийнхөө амьдралд үнэхээр талархдаг.

-Энэ бүхэн сэтгэл ханамж гэсэн үг. Тэгэхээр бид сэтгэл ханамжийн төлөө амьдардаг болж таарч байна уу?

-Сэтгэл хэзээ ч ханахгүй шүү дээ. Ханавал тэнд хөгжил байхгүй. Өөрийнхөө чадах хэм­жээнд тултал хийнэ гэж бодвол үр дүн гарч ир­нэ. Амьдралын туйлын зорилго бол амар амгалан. Хүмүүс амьдралын зорилго бол аз жар­гал, амжилт гээд үүсээд л устдаг хийсвэр зүйлийг ярьдаг. Тэгэхээр эдгээр зүйл бол туйл­ын мэдрэмж биш гэсэн үг. Аз жаргалаасаа уй­даж болно. Орчин үеийн хүүхдүүд мундаг бол­­моор байна гэж их ярьдаг. Гэвч өөрийнхөө үнэт зүйлийг ойлгоогүй бол хүсээд байгаа төгс мэдрэмжээ авч чадахгүй. Би Буддагийн гэ­­гээ­рэлд хүрсэн гүн бясалгалыг ойлгохын тулд өөрөө хийж үзэж байсан. Түүнээс амар ам­га­лангийн мэдрэмжийг өөртөө тодорхой хэм­­жээнд суулгаж чадсан байх.

Надад шүтлэг байхгүй. Гэхдээ би шашныг үгүйсгэдэггүй. Бүх шашныг хүндэлдэг. Ямар ч шашин байсан түү­­гээрээ дамжуулж, өөрийгөө зөв замд залж чадаж байгаа бол сайн. Шашин хүчтэй байдаг шалтгаан бол хүмүүс өөрсдөө гай­хамшигтай учраас тэр. Агнууш гэдэг нэрийг минь бөө өгч байсан. Миний түгээсэн хайр өөр нэгнээр дам­жаад хайр болж ирж байгаа гэдэгт итгэдэг болохоор хорвоод талархахыг хичээдэг.

-Бичлэг хийж, нийтлэл бичээгүй удсан байна. Үүнийгээ эргээд хийх үү?

-Тэр үедээ хийж байсан зүйл тэр цагтаа үл­дэх нь илүү үнэ цэнтэй. Гэхдээ энэ нь хэзээ ч эргэж очихгүй гэсэн амлалт биш. Хэрэв хүсвэл хийж эхэлнэ шүү дээ. Харин би гэрэл зурагтаа заавал эргэж ирнэ.ы хамт өмнөд хөршийн Ханжоу хотод есдүгээр сард хөл тавих аж. “Дэлхийн цом”-ын тэмцээн нь хасагдах системийн журмаар явагддаг. Монголын шатарчид тэмцээний эхний өрөгт дэлхийн шилдэг их мастеруудтай оноолт таарчээ. 

Бэлтгэсэн: Д.Хүслэн