УИХ-ын гишүүн Г.Дамдиннямтай ярилцлаа. Тэрбээр УИХ-ын зарим гишүүнтэй хамт ерөнхий боловсролын сургуулийн 10 хувийг Кэмбрижийн хөтөлбөртэй лаборатори сургууль болгох санал гаргаад байгаа юм.
-Яагаад заавал Кэмбрижийн хөтөлбөрийг Монголд хэрэгжүүлэх, тэр тусмаа өргөжүүлэн хөгжүүлэх шаардлагатай гэж Та үзэж байна вэ?
-Ер нь бол Кэмбриж гэсэн үгэнд их ач холбогдол өгөөд байна л даа. Угтаа бол үндэсний боловсролын тогтолцоог олон улсын жишигт хүргэх зорилгоор энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх гээд байгаа юм. Үүний тулд хэд хэдэн төрлийн ажил хийх хэрэгтэй байна. Тухайлбал, сургалт явуулах стандартыг нутагшуулах, чанаржуулж, хөтөлбөрөө сайжруулах, түүнийг дагасан сурах бичгүүдийг гаргах, хөтөлбөрийг олон улсын стандартаар заах багш нарыг бэлдэх, заасан мэдлэгээ үнэлэх шинэ систем бий болгох, багш бэлдэх тогтолцоог сайжруулах, сургуулиудын менежмент, шинэ системийг удирдахад сургах зэрэг нэгэн бүхэл системийг тогтоох шаардлагатай. Улсаа хөгжүүлье гэж зорьж байгаа бол иргэд нь чанартай, сайн боловсролтой байх ёстой. Ингэхийн тулд боловсрол, сургалтын чанараа сайжруулах нь мэдээж. Тиймээс олон улсын стандартад нийцсэн, хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг хөтөлбөрийг нутагшуулж, үндэсний хөтөлбөрөө өргөж гаргах ажил хийж, хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Одоогоор олон улсад IB болон Кэмбрижийн гэсэн хоёр хөтөлбөрийг хамгийн түгээмэл хэрэглэж байна. Ялгааг нь дурдвал IВ нь хөтөлбөртөө тухайн улсын онцлог, агуулгыг оруулах боломж хязгаарлагдмал, тусгай багш нар ирж заадаг, маш өндөр төлбөртэй. Манай улсад энэ хөтөлбөрөөр хичээлээ заадаг сургууль бий. Ер нь Кэмбрижийн хөтөлбөрт аль хэдийн шилжчихсэн байсан дотоодын хувийн сургуулиуд энэ хөтөлбөр лүү хөрвөх үе рүүгээ явж байгаа. Харин Кэмбрижийн хөтөлбөр өнөөдөр дэлхийн 160 гаруй оронд нэвтэрчихсэн, тухайн улс орныхоо зан заншил, ёс суртахууны онцлог, нөхцөлд нь ямар нэгэн өөрчлөлт оруулахыг тулгаж шаарддаггүй. Өөрөөр хэлбэл, монгол хэл, Монголын түүх, уран зохиол зэрэг хичээлийг монгол хэл, агуулгаар нь ордог. Мөн тавдугаар анги төгссөн хүүхдүүдээс шалгалт аваад зургадугаар ангиас нь эхлээд ордог. Олон нийтийн зүгээс яриад байгаа монгол хүүхдүүдийг багаас нь гадаад хүн болгох гээд байна гэдэг ойлголт тэгэхээр үгүйсгэгдэнэ. Харин математик, физик, хими, геометр, газар зүйн хичээлийг англи хэлээр орж, хөтөлбөрийнхөө стандарт, аргачлал, үнэлэмжээр үнэлдэг. Энд нэг зүйлийг онцлох хэрэгтэй. Английн математик, Оросын математик, Хятадын математик гэсэн зүйл байдаггүй шүү дээ. Жишээлбэл, нэг дээр нэгийг нэмэхээр хоёр гэсэн ойлголт дэлхийн бүх улсад ижил байдаг биз дээ. Пифагорын теоромыг Монголд, Англид ижилхэн л ойлгож байгаа. Юу гэх гээд байна вэ гэхээр шинжлэх ухааны хичээлүүдийг дэлхийн стандарт хэмжээнд хүргэж заах л гээд байгаа юм. Гагцхүү ямар аргаар, хэр хэмжээтэй, хэддүгээр ангид нь заах, ямар шалгуур хангасан багш заах вэ гэдэг стандартыг ярьж байна. Гэтэл үүнийг “Цэвэр цусны монгол хүнийг устгах гэж байна, колончлолын мэдлэг түгээх гэж байна” гэх мэтээр мушгин гуйвуулж байна. Ний нуугүй хэлэхэд одоогийн орлогын түвш-нээрээ ялгаатай боловсрол олдог гажиг тогтолцоон дээр бизнес хийж, асар их ашиг олдог сонирхлын бүлэг, хөгжөөн дэмжигчид нь эсэргүүцээд байна уу гэж хардаж байгаа. Түүнээс биш олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх аттестаттай боловсролын стандартыг орон нутаг, нийслэлийн захын сургуулиудын хүүхдэд өгье гэхээр эсэргүүцэх хүн баймгүй. Өнөөдөр манай улсад Кэмбрижийн хөтөлбөрөөр үйл ажиллагаа явуулдаг 21 сургууль байна. Үүний гурав нь улсынх. Энэ гурван сургуулийн зөвхөн нэгт нь буюу 100 хүрэхгүй суудалд 1500-2000 хүүхэд өрсөлдөж байна шүү дээ. Тэдгээр хүүхдийн зарим нь орох ёстой шалгуур, шалгалтыг нь давчихаад харамсалтай нь багш, ангийн хүрэлцээгүйгээс болоод орж чадахгүй байна. Би өчигдөр тэдгээр хүүхдийн эцэг, эхтэй уулзлаа. Тэд ганцхан юм хэлж байна. “Бид өнөөдөр бүгдээрээ өрх бүртээ оюутнуудтай, хэрэглээний зээлтэй учраас орлогоо хэрэглээндээ зарцуулчихаад байна. Уг нь хүүхдэдээ чанартай боловсрол олгож, олон улсад өрсөлдөхүйц боловсролтой болгомоор байна. Гэхдээ дор хаяж 10 сая төгрөгийн төлбөртэй хувийн сургуульд хүүхдээ сургах бололцоо хомс. Тиймээс энэ хөтөлбөрийг улсын хэмжээнд хэрэгжүүлээд өгөөч” гэж байна. Ингээд харахаар хэрэгцээ, шаардлага нийгэмд их байна.
-Гурван сургуулиас өргөжүүлээд ЕБС-иудын нийт 10 хувьд нь хэрэгжүүлнэ гэж Та ярьж байна. Ингэснээр боловсролын хүртээмж, ялгаа бий болох юм биш үү. Бусад нь хэрхэх вэ?
-Манай улсад ерөнхий боловсролын 900 орчим сургууль байна. Үүний 10 хувьд хэрэгжүүлнэ гээд тооцоолохоор 90 орчим сургуульд л энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх болж байна. Тиймээс Сангийн яам, Боловсрол, шинжлэх ухааны яамтай зөвлөлдөж байгаад дүүрэг, аймаг бүрт чадвал хоёр, чадахгүй бол нэг лаборатори сургууль байгуулахаар зорьж байна. Тухайн лаборатори сургууль нь дүүрэг, аймгийнхаа бусад сургуульд өөрсдийн сурснаа дамжуулж хамт хөгжөөд явах юм. Лаборатори сургуулиуд социализмын үеэс л байсан ийм үүрэгтэй ажилладаг шүү дээ. Шинэ юм биш. Боловсролын ялгарал гарна гэж хүмүүс яриад байгаа юм. Харин ч үүнийг арилгах гээд байгаа юм. Тэгш боломж олгох гээд байгаа юм шүү дээ. Гэр бүлийн орлогоос үл хамаарч олон улсын түвшинд нийцсэн стандартаар мэдлэг авах ёстой л гээд байгаа юм. Хэрвээ боловсролын ялгаа хөтөлбөрийн ялгаагаар гардаг гэвэл Монголд анх 1910-аад оны орчимд тэнхим байгуулагдсан цагаас эхлээд боловсролын ялгаа гарч байжээ. Орос 3, гадаад хэлний 23, турк сургуулиуд, хятад хэлний, япон сургалттай тусгай, гүнзгийрүүлсэн, лаборатори зэрэг өөр өөр хөтөлбөртэй сургууль байсаар л байсан шүү дээ. Яагаад тэдгээрийг ялгарал гэж харахгүй байна вэ гэдэг бас нэг өнцөг.
-Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд төсөв мөнгө ихээхэн зарцуулах байх. Мөн орчин нөхцөл, боловсон хүчний хүрэлцээ хэр байгаа вэ?
-Ямар ч өөрчлөлт, шинэчлэл оргүй хоосноос л эхэлдэг. Одоо энэ хөтөлбөрийг өргөжүүлэн хэрэгжүүлэхэд бүр ч илүү хялбар болсон. Учир нь загвар сургуулиуд байгуулагдаж туршилтаа амжилттай хэрэгжүүлээд 10 жил боллоо. Мөн багш нарыг сургаж болно. Ямар хөрөнгө, процесс, цаг ордог нь тодорхой. Зарим гишүүдийн зүгээс 8.5 тэрбум төгрөгөөр ийм сургууль байгуулах гэлээ гэж шүүмжилсэн байсан. Алдаатай тоо харсан байх. Өнөөдөр БШУЯ-ны өгсөн мэдээллээр анги дүүргэлт 25-30 хүүхэдтэй 320 хүүхдийн сургууль 3.8 тэрбум төгрөгөөр босно. Лаборатори тоног төхөөрөмж, тавилга хэрэгсэл гэхэд дээд тал нь 600 орчим сая төгрөг орно. Цаана нь зөвхөн багш нарын цалингийн нэмэгдэл, давтан сургах зардал, хос хэлнийхний хувьд жилд нэг удаа өгдөг 10 орчим мянган долларын хураамж гээд нийт 20 орчим хувийн л зөрүү гарч байгаа юм.
-Монголд хэрэгжүүлсэн 10 жилийн туршлага, үр дүнг хэрхэн дүгнэж байна вэ?
-Энэ хөтөлбөрийг Монгол Улс 2010 сонгоод туршилтаа хийгээд явчихсан, хэрэгжүүлж буй хөтөлбөр. Үр дүнгээ өгчихсөн. Бид нэг зүйлийг ойлгох ёстой. Төрийн залгамж халаа чанар. Өөрөөр хэлбэл, нэг дөрвөн жилд хэсэг хүмүүс гарч ирээд шинээр юм хийнэ гээд баахан мөнгө зарцуулдаг, ингэхдээ судалгаа, туршилт хийнэ гээд асар их зардал гаргадаг. Гэтэл энэ хөтөлбөрийн хувьд 2010 онд эхлээд үр дүнгээ сайнаар өгчихсөн. Монгол Улсын хэмжээнд энэ хөтөлбөрөөр явах 40 орчим лаборатори сургуулийг бий болгочихсон. Хэрэгжүүлэх явцад нь гацалт үүсчихсэн хөтөлбөр. Өөрөөр хэлбэл, аль эрт туршчихсан, аль эрт үр дүн гарчихсан. Одоо цаашаа нийтэд түгээх ажлыг л бид хийх ёстой.
-Тэгвэл сул тал бий юү?
-Сул тал гэвэл хос хэлний хөтөлбөр үзвэл хүүхдэд ачаалал нэмэгдэнэ. Математикийн хичээлийг гэхэд монголоор, англиар давхар үзэх тухай асуудал яригдаж магадгүй. Ер нь бид бүтэн шилжилт хийгдсэний дараа монгол хэлээрээ л бүх хичээлийг үзнэ. Бүх хичээлээ үзсэний дараа хүсвэл олон улсын Кэмбрижийн хөтөлбөрөөр шалгалт өгөөд сертификатаа авна. Хүсэхгүй бол шалгалт өгөх хэрэггүй. Дан Монголынхоо сургуулийг төгссөн гэрчилгээгээ авч болно.
