-Монголын язгуур урлагийг дэлхийд таниулах нь миний хамгийн том зорилго.
Монголд ирээд Морин хуурыг чадварлаг тоглож сурч олон хүний анхаарлыг татсан Франц улсын иргэн Стив Морелтой хийсэн ярилцлагаа уншигчиддаа хүргэж байна. Түүний байгуулсан “Уугуул” сургалтын төвөөр зочилж морин хуурын талаар болон Монголын өв соёлын тухай сонирхолтой яриа өрнүүлсэн юм.
-Юуны өмнө танд шинэ оны мэнд хүргэе.
-Баярлалаа. Танд болон танай уншигч олонд шинэ оны мэнд хүргэе.
-Таныг Монголд ирээд таван жил болж байгаа гэж сонссон. Анх яагаад Монголыг зорих болсон бэ гэдгээс яриагаа эхэлье.
-Францад байхад манай найз надад нэг цомог бэлэглэсэн. Анх тэр цомгийг авахдаа нэг их ойшоолгүй шүүгээндээ хийж орхисон. Тэгээд сүүлд нь нэг удаа сонсож үзмээр санагдаад сонсоход уртын дуу, морин хуур, хөөмийн аялгуу миний сонирхлыг маш их татсан. Бүр шоконд орсон. Ямар сонин төрлийн хөгжим бэ гэж ихэд гайхаж судалж эхэлсэн юм.
Тэгээд тэр аялгуу хаанаас гарч байна вэ гэдгийг хайж явсаар л Монголд ирсэн дээ.
-Анх Монгол орныг хэрхэн төсөөлж байв?
-Мэдээж төсөөлж байснаас өөр байсан. Монголд ирэхээсээ өмнө хээр тал нутаг, урт үстэй сайхан монгол бүсгүй, монгол эрчүүд нь цээж нүцгэн булчинлаг гэх мэт олон зүйлийн төсөөлөлтэй ирсэн. Гэтэл энд ирэхэд миний төсөөлж байсан зүйлээс өөр байсан. Улаанбаатар хотод ирээд манай онгоц буруу газар буусан юм болов уу гэж ихэд гайхаж анхны хэд хоног сэтгэлээр их унасан. Яагаад гэхээр миний төсөөлж байсан хээр тал нутаг, урт үстэй монгол бүсгүй, цээж нүцгэн эрчүүд, мал ахуй байгаагүй. Бас нэг сонин зүйл нь Францаас нэг монгол эмэгтэйг хөтөч хийлгэхээр хөлсөлсөн. Гэтэл Монголд ирээд намайг зочид буудал дээр орхиод явсан нь сонин байсан. Тэгээд гудамжинд франц хүнтэй таарахад тэр хүн надад тусалсан юм.
-Өмнө нь өөр гадаад орон руу явж байсан уу ?
-Би өмнө нь Франц улсаас гарч үзээгүй. Хамгийн анхны гадаад аялал маань Монгол байсан. Тэгээд өмнө нь гадаад орон руу явж үзээгүй би хаалттай, хүмүүсээс айж имээн Монголд ирээд "би юу хийчих вэ?" гэж их бодож сэтгэлээр унасан. Түмэн их чуулганы хажуу талын гүүрэн дээр суучихаад "би юу хийчих вэ? одоо яах вэ?" гээд бүх зүйл утгагүй ч юм шиг санагдаад уйлж сууснаа одоо тодхон санаж байна. Тэгээд анх таарсан франц хүнтэйгээ дахиж таараад анх удаа тал нутаг харахаар Ховд аймаг руу явсан.
Одоо л нөгөө төсөөлж байсан зөв газраа ирлээ гэж тухай үедээ бодож байсан. Яагаад гэхээр Франц, Монгол хоёр ялгаа байхгүй. Мэдээж байшингийн загвар, хүмүүсийн харилцаа өөр ч миний хувьд бол тийм их ялгаатай биш. Харин хөдөө тал нутаг миний төсөөлж байсан газар мөн байсан юм.
-Монголд ирээд хамгийн их хэцүү байсан зүйл тань юу байв?
-Мэдээж Монгол хэлээр ярих хэцүү. Энэ нь Монголд байдаг гадаад хүмүүст тулгардаг хэцүү асуудлуудын нэг байх. Зарим зүйл Франц хүний нүдээр бүдүүлэг санагддаг байсан. Яагаад гэхээр соёлын ялгаа их учраас тэр. Энэ хүмүүс чинь ямар хэцүү юм бэ гэж бодож байв. Харин одоо соёлын ялгааг ойлгож хүндээр хүлээж авахаа больсон.
-Монголд ирэх гол шалтгаан чинь морин хуурын хөг аялгууг сонсох, сурахыг хүссэндээ Монголд ирсэн гэж таны ярианаас ойлголоо. Тиймээс анх ямар багшаар морин хуур тоглохыг заалгасан бэ?. Эсвэл өөрөө бие дааж сурсан юм уу?
-Франц аавтай, өвөр монгол ээжтэй СУИС-ыг төгссөн Сантарогийн Бүжигмаа гэдэг бүсгүйгээр морин хуур тоглох анхны мэдэгдэхүүнийг заалгасан. Мөн морин хуур судалдаг хүн байсан болохоор энэ талаар өөрийн судалж мэдсэн бүхнээ надад зааж зөвлөж байсан юм. Би хувиараа цааш нь морин хуур, уртын дуу, бие биелгээг одоо хүртэл судалсаар байна.
-Монголын язгуур урлаг болох морин хуур, уртын дууг судалж мэдэх тусам танд ямар сэтгэгдэл төрж байна вэ?
-Судалж эхлэхэд их замбараагүй санагдаж байсан юм. Яагаад гэхээр өөр мэргэжилтэй хэрнэ морин хуурын талаар мэддэг. Тэгэхээр олон хүнтэй уулзаж өөр өөр мэдээлэлтэй болдог. Энэ нь анх замбараагүй санагдаж байсан бол одоо их сонирхолтой болсон. Монголчууд нүүдэлчин ард түмэн. Тиймээс бичиж үлдээсэн зүйл ховор. Харин ам амаар дамжиж ёс уламжлалаа үлдээж ирсэн нь олон баримтаар нотлогдоно. Жишээ нь үлгэр, домог, туул гэх мэтээр. Тиймээс настай хүмүүстэй уулзаж янз бүрийн мэдээлэл олж үлгэр, домог сонсох нь их сонирхолтой санагддаг. Мөн баруун, зүүн аймгийн хүмүүс адилхан үг хэлж байгаа хэрнээ өөр санааг хэлдэг юм. Эсвэл нэг санааг өөр талаас нь ярьдаг. Энэ бүгдийг нийлүүлж байж дундаас нь гол санааг нь ойлгож авах нь миний хувьд их чухал.
-Та өөрийгөө морин хуур хэр сайн сурсан гэж боддог вэ?
-Морин хуурыг сайн сураагүй, одоог хүртэл сурсаар байна. Яагаад гэхээр сурсан гэж бодвол цаашдаа сурах зүйл байхгүй гэсэн үг. Тиймээс энэ соёл нь дундаршгүй соёл бөгөөд цаашдаа улам их судалж мэдэж, мэдсэнээ олон хүмүүст зааж өгөх хүсэлтэй байгаа.
-Мэдээж өөрийн мэдсэн сурсан зүйлээр бусдад туслах нь хамгийн сайхан зүйл. Тиймээс таныг “Уугуул төв”-ийг байгуулсан байх гэж бодож байна. Энэ төвөө хэзээ анх байгуулж байсан бэ?
-Гэртээ морин хуур зааж байсан. Энэ нь хүмүүст тийм ч их тааламжтай биш байсан юм. Тэгээд өнгөрсөн жилийн дөрвөн сард анх “Уугуул төв”-өө байгуулсан. Манай сургалтын төв морин хуур, бие биелгээ зааж байгаа. Мөн язгуур морин хуурыг онлайнаар заадаг. Одоогийн байдлаар хорин хичээл заасан байна. Цаашдаа хөдөөний хэв шинжийг агуулсан түүх, домог, "татлаг юу юуг илэрхийлдэг вэ?" гэх мэтээр хүмүүст зааж өгмөөр байна. Яагаад гэхээр ихэнх морин хуурын бүтээл, хөг аялгуу нь орчин үерүүгээ буюу гадаад хэв шинжтэй болсон мэт санагдсан. Тэгэхээр миний бодлоор энэ нь маш харамсалтай. Яагаад гэхээр Монгол хэв шинжийг агуулсан язгуур сайхан аялгуу үгүй болох аюултай. Тиймээс би шавь нараа бие даах чадвар сайтай болгомоор байна. Зохиол зааж өгөхгүй, язгуур урлагийн морин хуур заана. Тэд маань өөрсдөө бие дааж цааш нь судалж байгаасай гэж хүсдэг. Мөн онлайнаар гадаад хүмүүст хичээл заадаг.
-Онлайнаар хичээл заадаг гэж байна. Танаас Монголын талаар гадаад хүмүүс их асуудаг байх.
-Морин хуур, Монгол соёлын талаар хүмүүс сүүлийн үед их асуудаг болсон. Яагаад гэхээр морин хуураар дамжуулж дэлхийд хүмүүс намайг мэддэг болсон юм. Хүмүүс надаас "язгуур морин хуур хаанаас сонсох вэ" гэж их асуудаг. Ихэвчлэн орчин үеийн холимог аялгуу байдаг. Яг цэвэр хөдөө маягтай ганц морин хуурын цомог байхгүй. Жишээ нь ганц морин хуур, уртын дуучин олох нь гадаад хүний хувьд хэцүү. Дандаа орчин үеийн холимог, эсвэл зохиолтой байдаг. Гэтэл гадаад хүмүүс надаас язгуур монгол хөгжим сонсохыг хүсдэг. Иймд гадаад хүмүүст зориулж Монголын язгуур урлагийн талаар илүү их мэдээлэл өгмөөр байна. Мөн энэ төвдөө язгуур урлагийн хүмүүсийг урьж дэлгэрэнгүй нарийн сэдэв ярьж хүмүүст язгуур урлаг гэж үүнийг хэлдэг шүү гэж түгээмээр санагддаг. Би ирээдүйн тухай бодож байна. Одоо бол язгуур соёл ба гадаад соёлтой хольсон монгол урлаг гэж миний хувьд үзэж байгаа юм. Сүүлийн жилүүдэд гадаад соёлтой хольсон Монгол урлаг их хөгжиж байна. Магадгүй зуун жилийн дараа энэ язгуур соёл огт байхгүй болох эрсдэлтэй.
-Таныг олон удаа лекц тавьж байсан гэдгийг мэднэ. Ихэвчлэн юуны талаар лекц тавьдаг вэ?
-Лекцийн хувьд гурван хэсэгтэй. Нэгдүгээрт, анх яагаад би Монголд ирсэн бэ? гэдгээ дэлгэрэнгүй хүмүүст тайлбарлаж, хүмүүст урам өгдөг. Хоёрдугаар хэсэгт, Монголын язгуур соёлын тухай ярьдаг. Морин хуурын үүсэл домог, бие биелгээ яаж эрүүл мэндэд нөлөөлөх вэ? уртын дуу оюун санаанд яаж нөлөөлөх вэ? гэх зэргээр ярихаас гадна экологийн тухай ярьдаг. Язгуур монгол хүмүүс хоггүй байсан. Бага хог байсан тэр нь органик байсан болохоор хоггүй гэж хэлдэг. Энэ талаар яагаад ярьж байна вэ? гэхээр Монголын нийгэмд хог гэдэг зүйл бол нийгмийн асуудлуудын нэг болсон. Монголчууд нэг удаагийн хэрэглээг олон дахин хэрэглэдэг. Хогийг дахин боловсруулах нь ховор. Энэ бүгдийг залуучуудад ойлгуулах гэж хичээдэг юм. Харин гуравдугаар хэсэг бол тоглолт маягтай. Мөн зургаан ястны бие биелгээг үзүүлдэг. Баяд бол маш зөөлөн. Харин дөрвөд, захчин бол маш хатуу. Яагаад гэхээр тухайн ястны онцлогтой их холбоотой. Би өөрөө бие биелгээ сурч байгаа. Энэ бүх язгуур урлагийг хүмүүс битгий мартаасай гэсэндээ лекц тавьдаг. Бараг гуч гаруй удаа дээр дурдсан сэдвээр лекц тавьж байсан. Хүмүүс их сайхнаар хүлээж авдагт маш их баярладаг.
-Танаар үнэхээр их бахархаж байна. Яагаад гэхээр Монголын язгуур урлагийг олон хүнд түгээж, мөн Монгол бичгээр сайн бичдэг гэж сонссон.
-Монгол бичиг бол үнэхээр хосгүй зүйл. Бүх зурлага нь домогтой. Энэ бол үнэхээр гайхалтай бичгийн соёл юм. Миний хувьд Монгол Улс кирилл үсэгтэй байгаад үнэхээр уйлмаар байна. Яагаад гэхээр кирилл үсэг маш ядуу юу ч байхгүй. Харин Монгол бичиг бол маш гайхалтай агуу бичгийн соёл мөнөөс мөн. Сүүлийн жилүүдэд Монгол бичиг нь буцаад сэргэж байна. Үүнд үнэхээр их баярлах юм. Одоо бол би Монгол бичгийг төгс сайн сураагүй байна. Цаашдаа би ямар нэгэн юм тэмдэглэвэл Монгол бичгээр бичнэ гэж боддог. Мөн гарын үсгээ Монгол бичгээр бичнэ.
-Та түрүүн Монгол соёлыг гадаад хүмүүст илүү их таниулж онлайнаар хичээл заадаг гэж байна. Ганцхан морин хуурын хичээл заадаг уу. Хүмүүс хэр их хүлээж авч байна вэ?
-Надад хандаж мэдээлэл авч байгаа ихэнх хүмүүс Монголын язгуур урлагийг их сонирхдог. Ятга, лимбэтэй хосолсон амьд хөгжим сонсохыг хүмүүс хүсдэг. Гэтэл энэ нь их ховор. Хүмүүс орчин үеийн хөгжим сонсоод сонирхол нь буурсан. Харин одоо язгуур урлагийг гадаад хүмүүс их сонирхож байна. Язгуур урлагийн архивыг явуулахаар хүмүүс шоконд ордог.
-Сүүлийн үед хүмүүс органик, амьд байгаль руу хошуурч байна. Түүнтэй адил урлагийн хувьд гэсэн язгуур урлагийг их сонирхдог болсон гэж ойлгож болох уу?
-Монгол улс бол нийгэм судлалын хувьд их сонирхолтой. Яагаад гэхээр Европын хүмүүс техник техинолгоос хол, мөнгөнөөс хол зөвхөн органик зүйлийг их хүсдэг болсон. Бас урлагийн талаар мэдрэмжтэй, сүнслэг зүйлийг хүсдэг. Харин орчин үеийн хөгжим давсгүй цай шиг. Нэг юм дутуу мэт. Гэтэл Монгол улс яг эсрэгээрээ техник технологи талдаа илүү их хурдацтай хөгжиж байна. Энэ үнэхээр гайхмаар сонин зүйл.
-Язгуур урлаг соёлын талаар их зүйлс ярилцлаа. Одоо Стив Морел гэх хувь хүн рүү жаахан өнгийх сонирхолтой байна. Гэр бүлээ танилцуулах уу?
-Аав, ээж нэг ахтайгаа амьдарч байсан. Одоо бол ахтайгаа огт холбоогүй. Аав, ээжтэйгээ бол холбоотой байдаг. Ер нь бол би ганцаараа.
-Яагаад ганцаараа гэж...
-Яагаад гэхээр энэ бол урт түүх. Би бол мэдээж ээжээсээ төрсөн. Гэхдээ миний амьдралын хамгийн их зовлон өгсөн хүмүүс бол гэр бүл маань. Намайг хэцүү байх үед нөлөөлсөн хүмүүс бол миний гэр бүл. Тиймээс гэр бүлийнхэнтэйгээ тийм ч дотно харилцаатай байдаггүй. Гэхдээ гэр бүл минь учраас тэднийгээ хүндэлдэг.
-Та тэгвэл өөрийн гэсэн шинэ гэр бүлтэй болохыг хүсдэг үү?
-Миний гэр бүлтэй болох өнгөрсөн. Яагаад гэхээр 33 настай. Би үхэн үхтлээ Монголд амьдарна. Монгол бүсгүй надтай суухгүй. Учир нь би гадаад хүн учраас. Морин хуур бол миний хань, хамгийн дотно найз, гэр бүл маань. Магадгүй энэ үг хатуу байж магадгүй. Морин хуур миний аав ээжээс ч чухал. Энэ хөгжим, энэ соёл. Иймд морин хууртай үхэн үхтлээ хамт байна.
-Ойрын хугацаанд Францад очих төлөвлөгөө байгаа юу?
-Үүнийг бол тэнгэр мэднэ. Надад мэдэж судлах зүйл их байна. Энэ соёлыг нарийн судалбал энэ амьдрал хангалтгүй. Иймд ойрын хугацаанд явахгүй.
-Таны цаашдын хамгийн том зорилго юу вэ?
-Монголын язгуур урлагийг дэлхийд таниулах нь миний хамгийн том зорилго. Хүмүүсийн мэддэггүй ховор сайхан хөг аялгууг дэлхийд мэдүүлэхийг хүсэж байна. Монголын язгуур соёл дэлхийд маш их хэрэгтэй. Яагаад гэхээр энэ бол өндөр энергитэй урлаг. Уртын дууны гайхамшгийг дэлхийн хүмүүст мэдрүүлмээр байна.
-Ярилцсанд баярлалаа. Таны ажлын их үйлсэд амжилтын дээдийг хүсье!
