“Хөгшрөхөөр уйлж, инээх нь амархан болчихдог юм байна. Уучлаарай” хэмээсэн хүн бол Осака дахь Монгол Улсын Соёлын элч Сато Норико. Байгуулагдсаных нь 25 жилийн ой тохиож буй Морин хуурын чуулга, Ардын жүжигчин Ц.Батчулууны талаар ярихдаа тэрбээр баяртай, гунигтай дурсамж хуваалцсан учраас сэтгэл нь хөдөлсөн хэрэг.
Хоёр чавхдасаар хорвоог уяраах чадалтай морин хуурын аялгууг япончуудтай танилцуулж, хоёр улсын гүүр болж яваа энэ эрхэм Монголын төлөө манай зарим нэг эрх мэдэлтнээс ч илүү санаа зовнидог юм билээ.
-Та Морин хуурын чуулгатай анх хэрхэн холбогдсон бэ?
-Одоогоос 50 жилийн өмнөх Японы дунд сургуулийн сурах бичигт “Сүхийн цагаан морь” нэртэй морин хуурын домог гарч байлаа. Өргөн уудам талд сайхан аялгуу эгшиглэх шиг гүн сэтгэгдэл төрж, морин хуурыг сонсох юм сан гэж бодсон. Би 1990-ээд оноос монголчуудтай холбогдож, жилд хэд хэдэн удаа ирэх болсон.
Тэгж явахдаа морин хуурын концерт үзэж, энэ гайхамшигт хөгжимд татагдсан хэрэг. Удалгүй Морин хуурын чуулга байгуулагдаж, анхны концертоо хийнэ гэж дуулаад зорьж үзсэн. Морин хуурыг цөөхөн хөгжимчин тоглохыг олон харсан ч бүхэл бүтэн найрал хөгжмөөр эгшиглүүлэхийг сонсоод сэтгэл үнэхээр хүчтэй хөдөлсөн.
“Ямар гоё хөгжим бэ. Нөхөр хүүхдэдээ, төрөл төрөгсөд, япончууддаа сонирхуулах юм сан” гэж тэр үед бодож билээ.
-Морин хуурын чуулгыг бүрэлдэхүүнээр нь Японд тоглуулахад амаргүй байсан биз. Өнгөрсөн хугацаанд тус чуулгынхан Японд хэдэн удаа аялан тоглосон юм бэ?
-“Ардчиллыг сэрээсэн хамтлаг бий. Та япончуудад танилцуулаач” гэсэн санал энд, тэндээс гарч анх “Хонх”-ыг Японд урьж байлаа. Уртын дуучин Н.Норовбанзад, хөөмийч Сундуй, морин хуурч И.Цогбадрахын хамт, дараа нь Ц.Батчулуун багшийг таван шавьтай нь гэх зэргээр цөөн уран бүтээлчийг Японд аваачсан. Ц.Батчулуун багш хэдэн хөгжимчинтэйгөө тоглочихоод буцах гэтэл онгоцноосоо хоцроод манайд хонох болов.
Тэр сүмог сүрхий сэтгэл хөдлөлтэй үзэж байснаа гэнэт эргэж хараад “Сато гуай, та Морин хуурын чуулгыг бүрэлдэхүүнээр нь энд тоглуулчихаач дээ” гэж хэлсэн нь намайг цочроосон. Тэрбээр “Морин хуурын чуулга байгуулагдаад удаагүй байна. Улс хөгжмийн урлагийн томоохон байгууллагуудаа хэр удаан дэмжихийг мэдэхгүй. Нэгэнт байгуулсан чуулгаа тараачихалгүй, энэ урлагаа олон улсад танилцуулах сан” гэж ярьсан.
Ингээд хөөцөлдсөөр 1997 онд бүрэн бүрэлдэхүүнээр нь Японд урихаар боллоо. Тэр олон хүнийг авчрах зардал хэрхэн гаргаснаа одоо санахаас ч айж байна. Их л зовсон юм даг. Хамгийн их тус хүргэж, хөрөнгө оруулсан хүн бол миний нөхөр. Хоккайдогоос эхлээд Токио, Осака, Окинава тэргүүтэй 14 газар тоглосон.
Шикокуд очиход сүмогийн сургуульд сурч байсан, дүрэмт хувцастай түнтгэр хүү биднийг угтсан нь Дагвадорж байлаа. Тухайн үед Кёкүшюүзан Д.Батбаяр, Кёкүтэнхо Н.Цэвэгням тэргүүтэй долоон монгол бөх сүмод барилдаж байсан санагдана.
Тэндхийн монголчууд Морин хуурын чуулгын тоглолт үзээд сэтгэл нь хөдөлж уйлснаа ярьсан. Хэдий санхүүгийн хувьд хүндрэлтэй ч би сэтгэл хангалуун байсан. Энэ хугацаанд тус чуулгынхан манай улсад 13 удаа очжээ.
.jpg)
-Хоёр улсын хамтын ажиллагаа, харилцаанд морин хуур хөгжим хэр нөлөөлсөн бол?
-Хөгжмийг ойлгоход хэл шаардлагагүй. Ялангуяа, морин хуур тийм сайхан уянгалаг учраас монголчуудыг ойлгоход бидэнд их нөлөөлсөн гэж бодож байна. Чуулгын тэр сайхан залуучууд үндэсний хувцсаа өмсөөд тал нутаг, хурдан морийг дүрсэлсэн аялгуу эгшиглүүлж, чадалтай дуучид хоолойн чадлаа гайхуулна.
Их зохиолч Д.Нацагдоржийн “Миний нутаг” шүлгийг хүртэл морин хуурын аялгуун дээр уншиж байлаа. Монголд очиж үзээгүй ч концерт үзээд танай нутгийг дотроо төсөөлдөг учраас монголчуудын сэтгэлийг ойлгохгүй байхын аргагүй.
-Ингэж танай улсад олон удаа аялан тоглохдоо танд тэд багагүй сайхан дурсамж үлдээсэн биз?
-Тэдний тоглолтыг үзэх бүртээ алмайрдаг болохоор сайхан дурсамж олон бий. “Китара”, “Сантори”, “Фестиваль”, “Акрос” гээд л Японы хамгийн алдартай, орчин үеийн техниктэй танхимд тоглодог юм. Акустик сайтай танхимд тоглож буйдаа урамшиж хөөрөхөд нь би дагаад баярлана.
“Даанч Монголдоо очоод ийм сайхан танхимд тоглохгүй гэхээр тиймхэн юм. Манайд ийм танхим байгуулдаг болоосой” гэж ярихад нь хамт санаа алдаад л, тэдэнтэй яг л нэг хүн шиг байснаа санаж байна. 2011 онд Японд цунами болоход Ц.Батчулуун багш “Тэр нутагт тоглолт хийж, япончуудыг сэтгэл санаагаар дэмжих юм сан” гэж их ярьдаг байлаа.
Түүний хүсэл ноднин биелж, 500 гаруй иргэнээ цунамид алдсан Сота хотод тоглосон юм. Далайн эрэг рүү харж байгаад хэсэг уран бүтээлч “Үлэмжийн чанар”, Японы “Төрсөн нутаг”-ийг дуулахад тэнд байсан япончууд тэсэлгүй уйлсан.
Тэгэхэд далай руу салхи үлээгээд л өөд бологсдын сүнс баярлаж, ар гэрийнхэн, амьд үлдэгсдийн сэтгэл тайтгарч байх шиг, үгээр хэлэхийн аргагүй гүн сэтгэгдэл төрсөн.
-Морин хуурын чуулгын 25 жилийн ой энэ онд тохиож байна. Таны анх сонсож байснаас өдгөө хэр өөрчлөгдсөн байна вэ?
-Уран бүтээлчид нь хүнтэй сайхан харилцдаг, зөөлөн сэтгэлтэй, дөлгөөхөн хэвээрээ байна лээ. Ганц өөрчлөгдсөн зүйл гэвэл тэдний ур чадвар дээд цэгтээ хүрсэн явдал.
Нэгэн жишээ дурдахад, тэднийг “Сантори”-д тоглоход манай ханхүү үзэж, би дэргэд нь сууж байлаа. Тэрбээр эрдүү хийл тоглодог, хөгжмийн мэдлэгтэй, мэдрэмжтэй хүн л дээ. Сонсож байснаа “Сато сан, морин хуур гэдэг ямар хязгааргүй бололцоотой агуу хөгжим бэ” гэж уулга алдсан юм.
-Уг чуулгыг үүсгэн байгуулсан Ц.Батчулуун гуай өдгөө бидний дунд алга. Та тэр эрхмийн тухай дурсамжаасаа хуваалцаач?
-Хамгийн сүүлийн дурсамж санаанд буугаад нулимс урсах гээд байна. Сайн удирдагч, уран бүтээлчдэдээ эцэг шиг нь ханддаг, морин хуурыг чин сэтгэлээсээ хайрладаг нэгэн байсан юм. (Уйлав) Сургуулилалт хийж байхад нь нэг удаа очтол “Юу болж байна аа” гээд л шавь нараа зэмлэж, дохиураараа ширээ цохиж байснаа “Тийм биш шүү дээ” гээд хөгжмийн зохиолын ноотнуудаа дээш шидэхэд цас шиг бударсан.
Тэр дүр зураг нүдэнд харагдлаа. Шавь нараа чин сэтгэлээсээ хайрладаг хэрнээ хэрэгтэй үедээ уурлаж чаддаг байсан. Н.Норовбанзад гуай Фүкүокагийн Азийн соёлын шагнал авахдаа түүнийг дагуулж явсан. Н.Норовбанзад гуай “Сэрүүн сайхан хангай”-г дуулахад залуухан туранхай эр түүн рүү харангаа хөгжимдөж байсан нь Ц.Батчулуун байлаа. Хөгжимчнийхөө хувьд сэтгэлд минь үлдсэн хамгийн сайхан дурсамж энэ.
Яагаад ч юм бэ, Морин хуурын чуулгынхан амьдралын минь хамгийн чухал үед хамт байж таардаг. Өнгөрсөн жил тэд Японы нэгэн сургуульд тоглож байтал “Ээж тань ухаангүй байна. Найдваргүй боллоо” гэх хэл ирсэн. Гуч гаруй хүнийг яаж орхиод явах вэ дээ гэж бодож, тоглолтыг нь дуусахыг хүлээхээс өөр аргагүй байлаа. Осакад намайг Монгол Улсын өргөмжит консулаар томилогдоход тэд бас л аялан тоглож таарсан.
-Таны бодлоор багшийнхаа орыг удирдаач Д.Түвшинсайхан хэр сайн залгаж байна вэ?
-Хамт олондоо санаа тавьж буй, уран бүтээлийн сонголтоо хэрхэн хийж байгаагаас ажиглах нь ээ, Д.Түвшинсайхан багшийнхаа өгсөн үүргийг 120 хувь илүү гүйцэтгэж, их хичээж байна. Тэрбээр тийм ч яриа хүн биш.
Хааяа ярихаараа ингэх сэн, тэгэх сэн гээд л их зөв юм хэлдэг. Бодож, санаснаа тэр бүр хэлэхгүй ч дотроо ихийг тунгааж, чуулгынхаа уран бүтээлийг сайжруулах гэж шаналж байгаа нь мэдэгддэг. Олон төрлийн ааштай хүмүүсийг ийм залуу хүн нэгтгэх амаргүй.
Нөгөөдүүл нь ч түүнийг хүндэлж, үгэнд нь ороод, Д.Түвшинсайхан ч залуучуудынхаа гаргасан зөв саналыг ажилдаа тусгаж хэрэгжүүлээд харилцан биенийхээ дутууг нөхөж, дундуурыг дүүргэж байх шиг харагддаг.
-Та зөвхөн чуулгын ойн хүрээнд Монголд зочилж байна уу, эсвэл өөр ажлаар ирсэн үү?
-Мод тарих үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж, Хоккайдогийн захиргаатай хамтраад ирэх сарын 13-нд Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд төгөл байгуулах юм. Энэ ажлын бэлтгэлийг базаахаар ирсэн.
Сэтгүүлчтэй уулзсаных нэг зүйл хэлье гэж бодлоо. “Осака дахь Монгол Улсын ерөнхий консулын газар гэнэт хаагдахаар боллоо” гэж дуулаад сэтгэл зовж, энэ тухай холбогдох хүмүүстэй хэлэлцэхээр ирсэн юм.
-Осака хотод Монгол Улсын ерөнхий консулын газар үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх нь ямар ач холбогдолтой вэ?
-Би Осака дахь Монгол Улсын өргөмжит консулаар 15 жил ажилласан. Түүний дараа танай улсаас албан ёсоор Ерөнхий консулын газар нээсэн. Өнгөрсөн хугацаанд Осакагийнхон Монголыг овоо мэддэг болж, манай бизнесменүүд танай улстай хамтын ажиллагаа эхлэх гэж байлаа. Гэтэл Консулын газраа хаачихвал тэр харилцаа тасрахад хүрнэ.
Япон сунаж тогтсон урт нарийн газар нутагтай учраас ганц Элчин сайдын яам яагаад ч бүх нутгийг хамарч дипломат харилцаа явуулж чадахгүй. Тэгэхээр Кансай бүс нутагт Консулын газар байх шаардлагатай. Монголын эдийн засгийн байдал сүүлийн жилүүдэд хүнд байгаа учраас төсөвөө танаж байгаа юм билээ. “Эдийн засгийн асуудал чухал ч дипломат харилцаанаас тусад нь ойлгох хэрэгтэй” гэж япончууд ойлгож байна.
Токио дахь Монголын Элчин сайдын яам нь Японы Засгийн газар, парламенттай албаны хэмжээний үйл ажиллагааг явуулдаг бол Осака дахь Ерөнхий консулын газар ардын дипломатын үүрэг гүйцэтгэдэг. Осакагийнхон монголчуудтай эрүүл мэнд, боловсрол, жижиг дунд үйлдвэрлэлийн салбарт хамтарч байна.
Монгол, Японы хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 45 жилийн ой тохиож байхад ийм яриа гарсанд танай улсыг төлөөлж олон жил Өргөмжит консул байсны хувьд нутаг нэгтнүүдээсээ ичиж үхэхээ шахсан. Монголчууд “Эдийн засгийн байдал сайжиртал түр хаая” гэж байгаа. Гэтэл Японд ямар нэг үйл ажиллагааг зогсоовол дахин сэргэтлээ уддаг, цаг, мөнгө их шаарддаг, хэцүү.
Хоёр улсын иргэдийн ойлголтын зөрүү гараад байна. Хамтын ажиллагаа тасарчихвал япончууд аль хэдийнэ өөр түнш олоод, Монгол руу дахин сэтгэл нь эргэтэл удна. Осакагийнхон, хот, мужийн удирдлага, бизнесменүүд “Санхүүгийн асуудлаас болж Ерөнхий консулын газраа хаах гээд байгаа юм бол бид байрыг нь үнэгүй гаргаж, унаагаар хангая. Чадах чинээгээрээ тусалъя” гэж байна лээ.
Монголчуудыг ямар ч болзолгүйгээр хайрладаг учраас л Осакагийнхон ингэж санаа зовоод байгаа хэрэг. Гадаадынхан “Түм түжигнэсэн том хот болоод ч тэр үү, Токиогийнхон ямар хүйтэн хөндий юм бэ. Харин Осакагийнхон ямар найрсаг, илэн далангүй юм бэ” гэдэг. Осака 10 их наяд 220 тэрбум долларын дотоодын нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг, эдийн засгийн хөгжлөөрөө БНСУ-тай (дэлхийд энэ үзүүлэлтээр 15 дугаар байр эзэлдэг) ижил.
Тийм учраас Монголын хувьд Осакатай холбоо тогтоох нь маш их ашигтай. МИАТ-ын онгоц Осака руу нислэг үйлдэхээ больсон болоод ч тэр үү, танай улсын албан тушаалтнууд зөвхөн Токиод л очдог учраас энэ бүс нутгийн ашигтай, сайн чанарыг анзаарахгүй байгаа хэрэг.
Энэ дашрамд, Монголын удирдагчдад хандаж нэг зүйл хэлмээр байна. Японд 816 хот бий. Миний төрсөн Ямагүчи мужийн Хофү хотын дарга Мацүра Масато бол Хотын дарга нарын холбооны тэргүүн. Монгол, Японы иж бүрэн түншлэлийн харилцаанд тэр найзыг минь ашиглаач, хамтарч хэрэгжүүлмээр ажлын талаар түүнд хэлчихвэл 816 хотын удирдлагад дамжуулах боломжтой гэж дуулгамаар байна.
-1990-ээд оноос хойш та Монголын төлөө олон ажил хийжээ. Үр дүнгээ хамгийн их өгсөн нь аль вэ?
-Монголд шүдний эмнэлэг олон ч өвдөхөөс нь өмнө сэргийлэх үйл ажиллагаа явуулдаг нь цөөн учраас 25 жилийн өмнө “Энэрэл дент”-ийг байгуулсан. Тэр үед манайхаар үйлчлүүлдэг байсан хүүхэд өдгөө ч эрүүл, бүтэн шүдтэй, хүүхдээ дагуулж ирдэг болсон нь энэ ажлын үр дүн биш гэж үү.
Мөн “Шинэ Монгол” сургуульд шүдний өвчлөлөөс хамгаалах эмчилгээний төв байгуулах гэж буй. Тэр сургуулийнхан бүгд эрүүл шүдтэй болж, хожим хүүхдүүдийнхээ шүдний өвчлөлд ч анхаарна. Өвөрхангай аймгийн удирдлагатай хамтарч тус нутагт япон хэлний “Мэргэд” дунд сургууль байгуулсан. Сургууль байгуулсан нь тэр ажлын дөнгөж эхлэл байсан юм билээ.
Сурагчдадаа эрхгүй санаа зовж, байнга эргэж тойрон дэвтэр, номоор тусалж, ангиар нь Японд аваачиж, тэндээс багш авчрах маягаар үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлж буй. Тэр сургуулийн анхны элсэгчид өдгөө Японд мэргэжил эзэмшээд Монголдоо ажиллаж байна.
-Гаднын хүний нүдээр Монголд өөр юу хиймээр санагдаж байна вэ?
-Хамгийн сэтгэл дундуур байдаг асуудал бол мэдээж агаарын бохирдол. Осака үйлдвэр хөгжсөн газар учраас Монгол шиг агаартай, “Утааны хот” нэртэй байлаа. Одоо бүх юм техникжээд утаанаасаа салж чадсан. Тиймээс манай туршлагыг Монголд хэрэгжүүлээсэй.
Монголд өвчлөл, тэр дундаа хорт хавдраар нас барж буй хүн олон байна. Агаарын бохирдлоос гадна монголчуудын хоолны соёлтой холбоотой байх. Би хоолны эрүүл ахуйч болоод ч тэр үү, монголчуудын буруу хооллолтод санаа зовнидог. “Энэрэл дент”-ийн нэг давхарт эрүүл хоолны газар байгуулах бодолтой.
Тэнд эрүүл хоолоор үйлчилдэг, хооллолтын тухай зөвлөгөө, лекц уншдаг, магадгүй Японоос чанартай хүнс авчирдаг байхаар төлөвлөх юм. Мөн монголчуудын эмийн замбараагүй хэрэглээнд санаа зовж байна. Тиймдээ ч хэд хэдэн эмийн сантай, эмзүйч дүүгээ дагуулж ирсэн. Монголд ямар эм шаардлагатай, аль өвчинд юуг хэрэглэдгийг дүүгээрээ судлуулж, ирээдүйд энэ салбарт хамтарч ажиллах юм.
