Өдөрт 2-3 удаа тогтмол унаж татдаг, сард ийм зовуурийг 60-аас олон удаа мэдэрдэг хүмүүсийн зовлонг энгийн иргэд тэр бүр ойлгохгүй. Хүүхэд нь, эсвэл гэр бүлийнх нь хэн нэгэн унаж татдаг бол тэр айл маш их зовлон бэрхшээл туулдгийг өвчтөнүүдийн эцэг, эх, асран хамгаалагч нар хэлдэг. Тархины саа, саажилт, унаж татдаг өвчтэй хүмүүст хорвоо хөмөрчихсөн юм шиг санагддаг нь тэднийг нийгмээс гадуурхдаг, эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээг тэгш үзүүлдэггүй учраас тэр гэнэ. Нэмээд, өвчтөнүүдийн өдөр бүр уудаг уналт таталтын эсрэг эмүүд байсхийгээд л тасарсан хэвээр. Нэн шаардлагатай буюу ийм оноштой иргэдийн олонход нь сонгомлоор үйлчилдэг, сайн чанарын эмүүдийг улс одоо болтол бүртгэхгүй, чанаргүйг нь “хүчээр шахсаар” олон жил болжээ. Эрх баригчид, салбарын сайд, дарга нар ч унаж татдаг иргэдийг хүний тооноос хассан уу гэлтэй эргэж буцсан шийдвэрүүд өнгөрсөн хугацаанд олон гаргаж, хуурч мэхлэн, хоосон хаалга мөргүүлэх нь ихэсжээ.
Эпилепси буюу уналт таталт өвчин нь бага насанд түлхүү тохиолддог бөгөөд ийм эмгэгтэй гэж оношлогдсон л бол эдгэртлээ эм уух заалттай. Уг өвчин нь тархины хүчилтөрөгч, цусан хангамжийн дутмагшил, халдварууд, бодисын солилцооны өөрчлөлтүүд, төрөлхийн гажгууд, цус харвалт, тархины бүтцийн эмгэгээс ихэвчлэн шалтгаалдаг.
Шалтгаан тодорхой бус байх нь ч бий. Харамсалтай нь, Монголд уналт таталтын эмчилгээ, үйлчилгээний хүртээмж хангалтгүйгээс эпилепситэй өвчтөнүүд насан туршдаа эмийн хамааралтай амьдрах нь дийлэнх аж. Өөрөөр хэлбэл, эмгүй л бол тэдэнд үхэхээс өөр сонголт байхгүй. Гэтэл төр засгийнхан өнгөрсөн хугацаанд тэднээр цөөнгүй даажигнаж, олон нийтийн өмнө асуудлыг нь шийдсэн мэтээр жүжиглэсээр ирэв. Тодруулбал, унаж татдаг хүүхэдтэй эцэг, эхчүүд, ийм өвчтэй иргэд ЭМЯ-ны үүдэнд, төв талбайд хаана нэгтээ суулт зарлаж, “Эм тасарчихлаа, туслаач. Эмийн үнэ дийлдэхээ болилоо, хянаад өгөөч” гэж гуйдаг байв. Хэн ч тоохгүй байсан тул тэд 2022 оны зургаадугаар сарын 8-нд хөгжлийн бэрхшээлтэй, саажилттай хүүхдүүдээ тэврэн, Төрийн ордны гадна бөөнөөрөө жагсаж, эсэргүүцлээ илэрхийлсэн юм. Эцэг, эхчүүд энэхүү жагсаалаар асуудлаа олон нийтийн сонорт хүргэж чадсанаар салбарын сайд нь сая нэг дуугарч, цаашлаад Засгийн газрын түвшинд авч хэлэлцэх болов. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ч хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эцэг, эхийн төлөөллийг тухайн оны есдүгээр сарын 9-нд хүлээн авч уулзан, тархины саа, саажилт, уналт таталтын эсрэг эм, бэлдмэлийн бүртгэлийг нэмэгдүүлж, төлбөрийг төрөөс бүрэн хариуцах эмийн жагсаалтад оруулж, яаралтай горимоор хангахыг Эрүүл мэндийн сайд С.Энхболдод үүрэг болгож байжээ. Мөн Монголд эмчлэх боломжгүй ийм өвчин, эмгэгтэй хүүхдийг өндөр хөгжилтэй орны эмнэлгийн багтай хамтран эх орондоо эмчлэх боломж нөхцөлөөр хангах, яаралтай хагалгаанд орох хүүхдүүдийн асуудлыг шийдвэрлэх, эмчилгээний арга технологийг нутагшуулах, хөгжлийн бэрхшээлийг эрт илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэх, оношлох, эмчлэх, сэргээн засахад шаардлагатай хүний нөөц, оношилгооны лаборатори, тоног төхөөрөмж, эм, хэрэгслийн тооцоо судалгааг гаргаж, хөрөнгийг шийдвэрлэх зэрэг цөөнгүй ажлыг холбогдох албаныханд үүрэг болгож “попорч” байлаа. Гэвч уналт таталттай өвчтөнүүдийн асуудал одоо ч шийдэгдээгүй, шаардлагатай эмүүд нь байнга тасардаг, олдоц муутай хэвээр байгааг иргэд хэллээ. Ялангуяа гурван жилийн өмнөх жагсаалын үеэр эцэг, эхчүүд, иргэдийн тавьсан шаардлагыг эрх баригчид биелүүлнэ гэж амлахчаад мартсан аж. Чанартай, үйлчлэл сайтай, олон улсад өргөн хэрэглэдэг эмийг улсад бүртгэж өгөхийг хүссэн албан бичгийг нь ч тоолгүй орхижээ.
Ерөнхий сайдын мэдэгдлээс хойш нэг сарын дараа УИХ-ын чуулганы хуралдаанд тухайн үеийн Эрүүл мэндийн сайд С.Энхболд “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, 18 хүртэлх насны хүүхдийн эмийг төрөөс 100 хувь хариуцна гэсэн шийдвэрийг хэрэгжүүлж байгаа. Манай улс эм бүртгэхдээ тодорхой журмаар зохицуулдаг. Эпилепситэй хүүхдүүдийн эцэг, эхчүүд Өмнөд Солонгосын эм хэрэглэнэ гэсэн шаардлага тавьсан. Эм ханган нийлүүлэх байгууллагууд оруулаад ирвэл бид улсад бүртгээд өгье. Шаардсан бусад эмийг нь оруулаад ирсэн, эрүүл мэндийн даатгалаас 100 хувь хөнгөлөлт үзүүлж байгаа” гэхэд УИХ-ын гишүүн Б.Жаргалмаа “Уналт таталтын эмийг төрөөс 100 хувь хөнгөлөлттэй олгохоор шийдлээ гэсэн мөртлөө 70 хувиар л нийлүүлж байна шүү дээ. Улсын бүртгэлд бүртгээгүй эм ч олон байна. 25 ерөнхий нэршлийн 75 эм хөнгөлөлттэй үнээр олгож буй гэх ч бас л хэрэгжүүлдэггүй” гэж байв.
Өнгөрсөн оны дөрөвдүгээр сард болсон эмийн сонсголын үеэр эпилепситэй өвчтөнүүдийн эмийн асуудал ч хөндөгдсөн. Тархины саажилт, уналт таталтын эсрэг эмийг улсад нэмж бүртгэхдээ тураах үйлчилгээтэй эм дунд нь “хавчуулж”, импортын зөвшөөрөл олгосон, улмаар даатгалаас мөнгө завшсан асуудлууд ил болсон ч тэгсхийгээд намжсан юм. Тэгвэл 2023 оны хоёрдугаар сард Эрүүл мэндийн даатгалын ерөнхий газраас уналт таталтын эсрэг 77 нэр, төрлийн эмийг хүүхдэд даатгалаар 100, насанд хүрэгчдэд 70 хувийн хөнгөлөлт үзүүлэхээр болсныг зарлав. Эрүүл мэндийн даатгалын үндэсний зөвлөлийн 11 дүгээр тогтоолоор баталсан зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтыг шинэчлэн баталсны дагуу ийнхүү хөнгөлөлт үзүүлж буйг дурдсан юм. Энэхүү тогтоолоор улс даяар одоо хүчин төгөлдөр мөрдөж буй, эрүүл мэндийн даатгалаар үнийн хөнгөлөлт үзүүлэх зайлшгүй шаардлагатай эмийн X, хүүхдийн III жагсаалтыг шинэчлэн баталсан билээ. Эдгээрийг шүүж үзвэл, X жагсаалтад уналт таталтын эсрэг 13, хүүхдийн III жагсаалтад долоон нэр, төрлийн эмийг л хамруулсан байв. Сайд, дарга нарын мэдээлж ирсэн шиг уналт таталтын эсрэг 77 нэр, төрлийн эм эдгээр жагсаалтад алга.
Хүнд өвчиндөө шаналж буй, эмгүй л бол өдөр, хоногийг аргацаах ямар ч боломжгүй иргэдэд, хүүхдүүдэд, тэдний ар гэрийнхэнд эрх баригчид юуны учир ийн хатуу хандав. Улсын бүртгэлд бүртгэсэн, эпилепсийн эсрэг эмүүдийг үйлчлүүлэгчид чанаргүй, тун багатай, үнэтэй, үйлчлэл муутай хэмээн шүүмжлээд байхад яагаад нүдэн балай, чихэн дүлий суугаад байна вэ. Гадаадын эмч, эмнэлгээр оношлуулаад, сайн гэсэн эм болгоныг ууж, эмчлүүлээд бие нь дээрдээд ирсэн өвчтөнүүд эх орондоо ирэхээрээ дорддогийг юу гэж ойлгох билээ. Жагсаал, цуглаан зохион байгуулахаар нь хэрэгцээт эмүүдийг нь бүртгэж, оруулж ирнэ гэж амлачхаад яагаад шилээ харуулав. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй эцэг, эхчүүд, саажилттай иргэд, энэ чиглэлийн иргэний нийгмийн байгууллагынхан ингэж асууж явсаар, эцэж туйлджээ.
Тархины саажилт, уналт таталт өвчний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг, мэргэжлийн нэгэн холбооны тэргүүн “Олон улсад өргөн хэрэглэдэг, эпилепситэй өвчтөнүүдийн олонх нь хэрэглэдэг, тэдэнд хамгийн сайн үйлчилдэг гэх эмийг ЭМЯ-наас улсын бүртгэлд бүртгэж, нийлүүлнэ гэсэн боловч одоо болтол түмэн шалтаг тоочсоор л байна. Зарим эм өдгөө ч тасарчихсан л байгаа шүү дээ. Эм ханган нийлүүлэх байгууллагуудын импорт зогсчихоор хувь хүмүүс оруулж ирээд шагладаг үзэгдэл газар авсан. Жишээ нь, ОХУ-аас оруулж ирдэг, 20 ширхэгтэй, 12 000 төгрөгийн эмийг бидэнд 60 мянган төгрөгөөр зардаг. БНСУ-аас хувь хүмүүс оруулж ирдэг эмүүд бүр үнэтэй. Хэд дахин “нугарсан” үнээр авах нь ч бий. Улсын бүртгэлд бүртгэлтэй, арай хямд эмийг даатгалаар хөнгөлөлттэй үнээр авахаар ихэнх нь өвчтөнүүдэд таарахгүй, үйлчилдэггүй. Улс хямд үнэтэй эмийг даатгалаар “шахах” сонирхол их байдаг юм билээ. Эм ханган нийлүүлэгчид үйлдвэрлэгчээс нь маш хямд авч, иргэдэд хэд дахин нэмсэн үнээр борлуулдаг. Нэмээд даатгалаас нөхөн төлбөр авна. Бизнесээ л боддог гэсэн үг. Харин өвчтөнүүд чанартай, үйлчилгээ сайтай эм уумаар байна. Төр засгаас уналт таталттай өвчтөнүүдийн эмийн нийлүүлэлт, түгээлт, даатгалын хөнгөлөлт, хяналт зэргийг үндсэндээ хөсөр хаясан. Эл зах зээлд хэдхэн хүн л тоглолт хийж байна. Хувийн нэртэй эм ханган нийлүүлэх байгууллагуудын цаана төрийн захиргааны төв байгууллагын албан тушаалтнуудын нэр яригдах болсон. Өөрөөр хэлбэл, эрх мэдэлтнүүд унаж татдаг 15 000 орчим иргэний зовлонд дөрөөлж, бизнес хийж, үнийг дураараа тогтоож байна. Ийм байхад хууль үйлчлэхгүй. Яг үнэндээ 2022 оны жагсаалын үеэр сайд, дарга нар “Иргэдийн шаардаж буй, хэрэгцээт эмүүдийг оруулаад ир. Бид бүртгээд өгье. Лицензийг нь өгье” гэх сургаар эм ханган нийлүүлэх байгууллагагүй, эмийн сангүй, хувь хүмүүс XXI зуунд ганзагын наймааг эхлүүлж, уналт таталтын эмүүдийг шууд худалдан авалт, нэг удаагийн лиценз нэрээр оруулж ирэн арилждаг болсон. Тэд ийм байдлаар ихээхэн ашиг олж, зарим нь өдгөө эм ханган нийлүүлэх байгууллага эрхлэх зөвшөөрөлтэй болчихсон, эмийн сангуудтай хувь тохирч, эмүүдээ өндөр үнээр борлуулж байна. Уналт таталтын эсрэг эм ийнхүү төрийн мэдлээс гарч, хувийнхны гарт орсноор нэг л өдөр тэнгэрт хадсан үнэ хэлж иргэдийг айлгаж, нийлүүлэлтээ зогсооно гэж сүрдүүлэхийг үгүйсгэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, тун удахгүй энэ төрлийн эмийн үнийг тогтоон барих боломжгүйд хүрнэ” гэж ярив.
Тархины саажилт, уналт таталттай өвчтөнүүдийн олонх нь өдгөө хувь хүмүүсээс, шагаар эм авч ууж буйгаа нуугаагүй. Учир нь дээр өгүүлсэнчлэн манайд албан ёсоор борлуулдаг эмүүд тэдэнд тохирдоггүй, үйлчилдэггүй, зохих тунгаар нь уусан ч өдөрт 2-3, түүнээс ч олон удаа татаж унадаг зовуурь нь арилдаггүйг хэлж байлаа. Тэгвэл Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас уналт таталтын эсрэг эмийн хөнгөлөлтөд 2020 онд 763 сая, 2022 онд гурван тэрбум 22 сая, 2023 онд тав орчим тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлт үзүүлсэн гэж Үндэсний статистикийн хорооныхон мэдээлсэн байх юм. Харамсалтай нь, хүнд өвчтэй иргэд, хүүхдүүд үүний үр шимийг бараг хүртээгүй, эрүүл мэндэд нь нэмэр тус болоогүйг хэллээ.
ЭХЭМҮТ-ийн эмнэл зүйн удирдамжид “Уналт таталтын эсрэг эмийг хүүхэд бүрд тусад нь, өвчний хэлбэрээс нь хамаарч сонгоно. Тухайн эмийн 80 хувь нь таталтыг намжаах үйлчилгээ үзүүлэх ёстой. Ямар ч тохиолдолд эмийг гэнэт зогсоох, таслах, эсвэл тунг өөрчлөх (эмчийн зөвшөөрөлгүй) нь гаж нөлөөг ихэсгэж, таталтыг улам сэдрээх аюултайг анхаарна уу. Таталтын эсрэг эмийг нэг ч өдөр таслахгүй тогтмол, удаан хугацаанд эмчийн хяналтад ууж хэрэглэснээр үр дүнд хүрнэ” гэжээ.
Үргэлжлэл бий.
