“Урт цагаан” уг нь нийслэлийн өмч юм. Нийслэлийн өмчийн III байр гэх албан ёсны нэртэй. Үүнийг хүмүүс мэддэг ч үгүй өдий хүрсэн юм шиг байгаа юм.
Жуулчны гудамжны төв болсон “Урт цагаан”-ыг уран дархан, хувцас засвар, ломбард, гутал засвар, нүдний шилний газар, цаг засвар гээд дээр үеийн ахуйн үйлчилгээний төв болсон хувийн байгууламж гэж ойлгодог ч байж мэднэ. Саяхнаас нийслэлийн ЗДТГ-аас тодорхой арга хэмжээ авч эхэлснээр “Аа, энэ чинь нийслэлийн өмч юм байна” гэж ойлгогдож байх шиг байна. “Урт цагаан” нийслэлийн өмч хэрнээ “Нурах аюултай” гэсэн мэргэжлийн байгууллагуудын дүгнэлт гараад арав гаруй жил болоход ямар нэг засвар, үйлчилгээ, хүчитгэл, бүр буулгаж шинээр барих тухай яриа хөөрөө бараг гарч байгаагүй. Үнэндээ “Урт цагаан”-ыг Жуулчны гудмаар хөлхөлдөх жуулчдаас нуумаар болчихсон юм. Тэндээс жуулчид зугтана уу гэхээс зууралдахааргүй орчин л доо.
Э.Бат-Үүлийг нийслэлийн Засаг дарга байх үед “Гудамж” төслөөс хөрөнгө гаргаж, “Урт цагаан”-ы өмнүүр гардаг замыг барьсан. “Урт цагаан” хэвээрээ л үлдсэн. Ер нь энэ байшингийн түүхийг сөхвөл, тэртээ 1972 онд улсын тэргүүлэх архитекторч Б.Дамбийнямын зураг төслөөр, гар урчууд, артелийн ажилчид, уран дархчуулын хөрөнгөөр, хятад барилгачид барьж байжээ. Өдгөө 48 дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж буй гэсэн үг.
“Урт цагаан”-ы талаар хүмүүс янз бүрийн л саналтай байдаг. Монголын худалдаа, үйлчилгээний түүх шингэсэн барилга учраас түүхийн дурсгал гэдэг утгаар хамгаалалтад авч, музей маягийн юм болгоё гэдэг. Бас “Урт цагаан”-ыг нураагаад оронд нь олон давхар барилга сүндэрлүүлье гэдэг.
Гэвч өнөөдрийг хүртэл “Урт цагаан” түүхийн дурсгалт газар ч болсонгүй. Олон давхар оффис ч болсонгүй. Харин хотын захын хаягдсан барилга шиг хана туурга нь нурчихсан. Тэрийг нь засдаг ч үгүй. Хажуугаар нь тэнэмэл, согтуу хүмүүс “бэлчиж” амьдарсан. Ороод очихоор хуучирч муудсаны шинж болох чийг бамын нэвширсэн үнэртэй. Үнэнийг хэлэхэд, хуучны эдлэл, хөөрөг сэлт худалддаг хэдэн жижиг дэлгүүрээс өөр жуулчдыг татах онцгой зүйл “Урт цагаан”-ы орчимд байхгүй. Ийм л байшин Жуулчны гудамжны төвд “сүндэрлэдэг” юм даа. Дэлхийн хаана ч очсон манайх шиг ийм Жуулчны гудамжтай улс байдаггүй юм байна. Москвагийн Арбат, Барселонагийн Ла Рамбла, Нью-Йоркийн Бродвей, Сөүлийн Мёндун гээд улсынхаа тодотгол болж, дэлхийд алдаршсан гудамж цөөнгүй. Тэгвэл Жуулчны гудамжны “Урт цагаан” Монголыг хэрхэн тодорхойлох вэ. Хариулт нь ойлгомжтой.
Одоо харин “Урт цагаан” гэдэг байшин “Өндөр цагаан” болж мэдэхээр болжээ. Нийслэлийн ЗДТГ-ын зүгээс саяхнаас арга хэмжээ авч эхэлсэн. Гэтэл түрээслэгчдийн зүгээс ширүүн тэмцэл өрнүүлж нийслэлийн Засаг даргын захирамжийг гацааж орхисон тухай мэдээлэл бидэнд ирсэн юм. Ухаад үзэх нээ, төр нь түрээслэгчдэд биш, түрээслэгчид төрд “төмөр нүүр” харуулаад байгаа аж.
Ийм шалтгаан үндэслэл ч бий юм байна. Яагаад гэвэл түрээслэгчдийн цаана буюу “Урт цагаан”-ы жинхэнэ түрээслэгчид нь та бидний санаанд оромгүй төлөв төвшин, тохитой томоотой төрийн хүмүүс юм байна.
Үүнийг дагасан үйл явдал хэрхэн өрнөж буйг тодруулснаа хүргэе.
Нийслэлийн Засаг дарга С.Амарсайхан 2020 оны хоёрдугаар сарын 19-нд “Урт цагаан” үйлчилгээний төвийн үйл ажиллагааг зогсоох тухай А/216 дугаар захирамж гаргажээ. Дээр хэлснээр энэ захирамж нь иргэдийн ажиллах нөхцөл, эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, аюулгүй байдлыг хангасан байх шаардлага зөрчигдөж, ашиглалтын шаардлага хангахгүй болох нь холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудын дүгнэлтээр тогтоогдсон, Чингэлтэй дүүргийн III хорооны нутаг дэвсгэрт байрлах нийслэлийн өмчийн III байр буюу “Урт цагаан үйлчилгээний төв”-ийн үйл ажиллагааг зогсоох тухай юм. Өөрөөр хэлбэл, “Урт цагаан”-ы үйл ажиллагааг 2020 оны хоёрдугаар сарын 21-нээс эхлэн зогсоогоод байна.
Гэтэл “Урт цагаан”-д үйл ажиллагаа явуулдаг “Алаг даага”, “Бэсгэ” ХХК, нэр бүхий иргэдийн зүгээс нийслэлийн Засаг даргын захирамжийг хүчингүй болгуулахаар Захиргааны шүүхэд нэхэмжлэл гаргажээ. Уг асуудлыг шүүхээр хэлэлцэх үндсэн хэлэлцүүлэг эхлээгүй ч нэхэмжлэгчид нь Нийслэлийн Засаг даргын захирамжийг түдгэлзүүлэх хүсэлт гаргасан байна. Үүний дагуу Захиргааны шүүхээс 2020 оны гуравдугаар сарын 19-нд урьдчилсан хэлэлцүүлэг хийж Захирамжийг түдгэлзүүлсэн 128/Ш32020/2195 дугаартай шийдвэрийг гаргажээ. Нийслэлийн ЗДТГ-аас шүүгчийн захирамжийг эс зөвшөөрч ЗХШХШТХ-ийн 114 дүгээр зүйлийн 114.1 дэх хэсэгт заасан хугацаанд Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхэд гомдол гаргаад буй юм байна. Асуудлыг шүүх удахгүй шийднэ.
Харин Нийслэлийн Засаг даргын захирамжийн дагуу нийслэлийн Өмчийн ашиглалт, удирдлагын газар тодорхой арга хэмжээ авч ажиллаж буй аж.
2020 оны хоёрдугаар сарын 21-ний өдөр нийслэлийн Өмчийн ашиглалт, удирдлагын газрын дарга Ш.Үнэнбат, Орлогч дарга Д.Төмөрбаатар, Д.Рэнцэнбямба нар нийслэлийн Цагдаагийн удирдах газар, нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газар болон нийслэлийн Онцгой байдлын газрын төлөөлөл хэвлэлийн бага хурал зохион байгуулж “Урт цагаан”-ы үйл ажиллагааг зогсоох нийслэлийн Засаг даргын захирамжийг олон нийтэд танилцуулсан.
Өнгөрсөн хоёрдугаар сарын 24-нд “Урт цагаан”-ыг ус, дулаан, цахилгаанаар хангагч байгууллагуудад захирамжийн хэрэгжилтийг хангаж ажиллах, мөн гэрээг цуцлах болсныг мэдэгджээ. Улмаар “Урт цагаан”-д үйл ажиллагаа эрхлэгч 30 иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад үйл ажиллагааг нь зогсоож байгаа талаар болон “Нийслэлийн өмчийн эд хөрөнгийн түрээсийн гэрээ”-ний хугацаа 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 31-ний өдөр дуусгавар болсон тул гэрээний хугацааг сунгахгүй. Тиймээс 2020 оны гуравдугаар сарын 23-ны өдрийн дотор нийслэлийн өмчийн байр талбайг чөлөөлж өгөх талаар мэдэгдэл хүргүүлжээ. Нийслэлийн Засаг даргын захирамжид “Үйл ажиллагааг зогсоосонтой холбогдуулан шаардлагатай арга хэмжээг авч ажиллахыг нийслэлийн Цагдаагийн удирдах газар (Д.Ядамдорж), нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газар (Л.Эрдэнэчулуун), нийслэлийн Онцгой байдлын газар (Ж.Чүлтэмсүрэн) болон нийслэлийн Өмчийн ашиглалт, удирдлагын газар (Ш.Үнэнбат) нарт үүрэг болгосугай” гэж заасан байгаа юм. Үүний дагуу 2020 оны гуравдугаар сарын 2-нд дээрх байгууллагуудын төлөөллийг оролцуулсан уулзалтыг зохион байгуулж, ажлын төлөвлөгөө гаргасан байна.
Ингээд 2020 оны гуравдугаар сарын 3-нд холбогдох мэргэжлийн байгууллагаас “Урт цагаан”-ы үйл ажиллагааг зогсоосон талаарх мэдэгдлийг хүргүүлж, тус төвийн орц, гарц, хаалга, цонхыг наасан байна.
Түүнчлэн 2020 оны гуравдугаар сарын 25-ны өдөр “Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ТӨК-иас “Урт цагаан”-ы цахилгааныг хязгаарласан байна. Гэтэл “Урт цагаан”-д үйл ажиллагаа эрхлэгчид холбогдох байгууллагаас зөвшөөрөл авалгүй дэлхий даяар цар тахлын аюул тохиолдсон энэ үед жагсаал, цуглааны зохион байгуулж нэлээд хөл хөдөлгөөн болсныг зарим хэвлэлээр мэдээлсэн. Жагссан түрээслэгчдийг Цагдаагийн байгууллагаас арга хэмжээ авч тараажээ. Түрээслэгчид нь ус, цахилгаангүй болсон ч өдөртөө 7-12 ширхэг мотор асаачихаад үйл ажиллагаагаа явуулж буй юм байна. Энэ нь “Урт цагаан”-ы ойролцоо амьдардаг иргэдэд саад болж, хажуугийн 40 дүгээр байрны оршин суугчдаас сүүлийн хэдэн өдөрт олон гомдол нийслэлийн засаг захиргаанд ирүүлж байгаа аж.
2020 оны гуравдугаар сарын 16-ны өдөр “Урт цагаан”-ы 12 дугаар корпуст үйл ажиллагаа явуулдаг “Шинэ Монгол хуушуур” цайны газрын цэвэр усны болон дулааны шугам задарч 800 гаруй шоо метр ус газрын хөрсөнд алдагджээ. Энэ нь таван тн-ын 200 машин ус гэсэн үг. Хамгийн гол нь эндээс 10 орчим сая төгрөгийн алдагдал үүсжээ. Иймээс гуравдугаар сарын 17-ноос эхлээд холбогдох байгууллагын зүгээс “Ус, дулааны инженер ирж засварлах боломжгүй” гээд ус, дулааныг нь хааж, гуравдугаар сарын 23-наас Ус сувгийн удирдах газраас цэвэр, бохир усыг нь бүрэн хаажээ.
Эндээс “Урт цагаан”-ы түрээслэгчид гэж хэн бэ. Өдий олон жил нурах шахсан барилгыг хэн ч “хөдөлгөж” чадалгүй ирсэн нь хэний хүч вэ гэх зэрэг олон асуулт гарч ирнэ.
“Урт цагаан”-ыг нэр бүхий 30 аж ахуйн нэгж, хувь хүн түрээсэлдэг. Тэднээс 2020 оны гуравдугаар сарын 27-нд “Урт цагаан”-ы II корпус буюу “Анома” ХХК-иас дамжуулан түрээслэгч эм ханган нийлүүлэх үйл ажиллагаа эрхлэгч “Мерит” ХХК, “Нарлаг тал” ХХК-иас дам түрээслэгч хоёр оёдолчин, “Хөм” ХХК-иас дам түрээслэгч алт, мөнгөний дархан нүүжээ. Маргааш нь буюу гуравдугаар сарын 28-нд Чингэлтэй дүүргийн Биеийн тамир, спортын хороо нүүж, байр талбайг сулласан байна. 2020 оны гуравдугаар сарын 29-нд V корпус буюу “Хар чонот” ХХК-иас дам түрээслэгч “Монголын барилгачдын нэгдсэн холбоо” нүүсэн байна.
Бусад нь нийслэлийн Засаг даргын захирамжийн эсрэг заргалдаад гүрийж байгаа ажээ.
“Урт цагаан”-ы түрээслэгчдийг харахаар хэдэн компани, иргэний нэр л харагдана. Харин тэдний цаана төрийн том албан тушаал хашиж явсан, нэр нөлөөтэй эрхмүүд нуугдаж байдаг юм байна. Тиймээс л зарим түрээслэгч зантгар гэгч нь байдаг бололтой.
Энэ удаад “жинхэнэ түрээслэгч” болох албан тушаалтнууд, нөлөө бүхий хүмүүсийн нэрийг түр түдгэлзье. Юутай ч тэд бол цагтаа УИХ-ын дарга, УИХ-ын гишүүн, сайд, нийслэлийн Засаг дарга, нийслэлийн ерөнхий менежерээр ажиллаж байсан, одоо ч ажиллаж байгаа хүмүүс, тэр ч байтугай прокурор хүртэл байна. Ийм л учраас “Урт цагаан” нурах гэж байсан ч ажиллуулаад ашгаа аваад суугаад байдаг “хувалзнууд” нь тэд байгаа юм.
Ямар компанийн ард хэн гэгч нь байдаг талаарх мэдээлэл Өдөр тутмын сонинуудын “Эрэн сурвалжлагч” нэгдлийнхэн бидэнд байж л байна. Маш ноцтой нь “Урт цагаан”-ы жинхэнэ түрээслэгч дээрх нөхдөд нэг ам метрийн үнэ гэж нийслэлд ердөө 9000 төгрөг төлдөг. Гэсэн атлаа эдгээр түрээслэгч, дамлан түрээслэгчиддээ нэг ам метрийг нь 5-30 сая төгрөгөөр түрээсэлж ашиг орлого олдог байгаа юм.
Бодоод үз дээ. Есхөн мянган төгрөгийг нь 5-30 сая төгрөг болтол өсгөж өгдөг газар нь “Урт цагаан” байгаа биз. Ийм бизнес Монголд байтугай, дэлхийд байхгүй шүү. Ерөөс энд Улаанбаатар хөгжих үү, “Урт цагаан” үлдэх үү гэдэг том, жижиг хоёр л асуудал тодорхой харагдаж байна шүү дээ.
Тиймээс төр шийдвэрээ гаргасан бол хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Нэг хоёр хүний биш, нийтийн эрх ашгийн төлөө төрийн “төмөр нүүр”-ийг ч үзүүлэх ёстой.
Хэдхэн “хувалз”-наас айгаад, аль эсвэл тэдний төлөө төр шийдвэрээ гацаах ёсгүй юм.
ӨДӨР ТУТМЫН СОНИНУУДЫН “ЭРЭН СУРВАЛЖЛАГЧ” НЭГДЭЛ
