“Тавантолгой түлш” компанийн сервис үйлчилгээний төвийн хяналтын ажилтан П.Ариунбуян яндан хөөлж байгаа нь.
Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд, Орчны бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны даргын удирдамжийн дагуу энэ сарын 1-нээс “Яндангаа хөөлье” аян эхлүүлсэн. Эл аяны хүрээнд “Тавантолгой түлш” компанитай хамтран мэргэжлийн яндан хөөлөгч сургах болжээ. Яндан хөөлөгч хэмээх мэргэшсэн ажилтны ажлын нэг өдрийг сурвалжлахаар манай баг сайжруулсан түлш үйлдвэрлэгч “Тавантолгой түлш” компанийн Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвийн Сонгинохайрхан салбарыг зорилоо.
09.00 цаг. “Тавантолгой түлш” компани нь Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвийнхөө Сонгинохайрхан салбарыг олны нэрлэж заншсанаар Толгойтын Нарангийн голд байгуулжээ. Тус төвийн ажилтнууд хурууныхаа хээг уншуулж, ажлын цагаа бүртгүүлэхээр оффистоо цуглав. Тэнд 200 гаруй ажилтан, ажилчин харьяалагддаг гэнэ. Цагаа бүртгүүлсэн ажилчид “Чи тийшээ, би ийшээ” гэлцэнэ. Өдрийн ажлаа хуваарилж байгаа нь энэ. Тус компанийн Сервис үйлчилгээний төвийн хяналтын ажилтан П.Ариунбуян “Тавантолгой түлш” нь агаарын бохирдлыг бууруулах, иргэдийг угаартахаас сэргийлэх ямар систем боловсруулсныг танилцуулснаар сурвалжилга эхэллээ.
Гэр хорооллын хорооны нэг хэсгийг өрхийн хяналтын ажилтан хариуцан ажилладаг юм байна. Тэгвэл тухайн хороог бүхэлд нь өрхийн хяналтын ахлах ажилтан хариуцна. Хороо найман хэсэгтэй гэхэд нэг ахлах ажилтан найман өрхийн хяналтын ажилтныг удирдана гэсэн үг. Өрхийн хяналтын ажилтан 250-300 өрхийн пийшинг үзэж, мэдээлэл цуглуулна. Яндангаа хөөлүүлэх дуудлага өгсөн айлуудын пийшинг очиж үзэж, зургийг нь авч, танилцуулга бэлтгэдэг юм байна. Тухайн мэдээллийг ахлах ажилтан нэгтгэж, салбар төвийн менежерүүдэд хүргүүлнэ. Менежерүүд янданг нь хөөлөх, заавар зөвлөгөө өгөх шаардлагатай өрхийг тодорхойлж, Сервис үйлчилгээний төвийн хяналтын ажилтнуудаар янданг нь хөөлүүлэх, зөвлөгөө өгүүлэх хуваарийг нь гаргадаг аж. Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвийнхөн мэдээлэл цуглуулна, түүнийх нь дагуу Сервис үйлчилгээний төвийн мэргэшсэн ажилтнууд очиж, янданг нь хөөлөн, зөвлөгөө өгдөг систем бүрдүүлжээ.
“Тавантолгой түлш” компанийн сервис үйлчилгээний төвийн хяналтын ажилтан П.Ариунбуян, Г.Эрдэнэбат нар пийшингийн хөөг авч буй нь
09.30 цаг. Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвийн Сонигохайрхан салбарын блокоор өрж, шавардан, улаан оохроор будсан хашааны хананд манайд түгээмэл хэрэглэж буй дөрвөн төрлийн ханан пийшинг зурж, стандарт шаардлагуудыг нь тайлбарлан бичжээ. Хяналтын ажилтан П.Ариунбуян “Яндан нь байшингийн шувуу нуруунаас дээш 50 см өндөр байх ёстой. Ийм байхгүй бол салхи буцаж цохиод зуухнаас утаа гардаг. Айлууд пийшиндээ төмөр яндан хийдэг. Тэр нь халж сорогдсоор байгаа их салхилдаг талдаа цоорчихдог. Ингээд дутуу татаад, пийшингээс утаа гардаг” гэх мэтээр пийшинд тохиолдож буй “зөрчил”-ийг тайлбарлав. Хоёр ажилтан пийшингийн мөнөөх дөрвөн загварын нэгийг үлгэр болгон ярилцлаа. П.Ариунбуян тэдэнд зөвлөгөө өгсөн юм. Өмнөх өдөр нөгөө хоёрын нэг нь айлын яндан хөөлөхдөө ханан пийшинг нь буруу газар цоолоод өөртөө баахан түвэг уджээ. Тэгээд нэгнээсээ зөвлөгөө авч, туршлага судалж буй нь энэ аж.
Мөн тус төвийн хашаанд ханан пийшингийн хоёр загвар өржээ. П.Ариунбуян “Айлуудын пийшинг өрж буй хүмүүс тоосгыг элс цементээр барьцалдуулдаг. Цемент нь галд тэсвэртэй материал биш учраас халахаараа үйрээд уначихдаг. Ингээд пийшингийн битүүмж алдагдаж, утаа гарна. Тиймээс пийшингийн тоосгыг шар шавраар барьцалдуулах хэрэгтэй. Ханан пийшингийнхээ дотор талыг шар шавраар өнгөлбөл тортог тогтож битүүрэх нь бага. Тоосго уумтгай чанартай материал учраас тортгоо шингээдэг” гэж ярив.
Гэр хорооллын бүх айлын янданг хөөлчихвөл Улаанбаатарын агаарын бохирдол 20-30 хувиар буурах гэнэ. Учир нь дутуу шаталтын тортог ихтэй пийшингээр дамжсан утааны хортой чанар нэмэгддэг байна. Энгийнээр тайлбарлавал, цэвэрхэн пийшин болоод яндангаар дамжсан утаа бохирдол багатай байх нь.
10.15 цаг. “Өчигдөр арав гаруй жил хөөлөөгүй айлын пийшингээс хоёр шуудай хөө гаргасан” гэх мэт хачир чимэгтэй яриа өрнүүлсэн П.Ариунбуянгаар ахлуулсан багийнхан багажаа ачаад хөдөллөө. Хөөлөгчдийн багаж нь үзүүр талдаа төмөр утсан үрэгч бүхий, хооронд нь угсарч сунгадаг сэтгүүр, алх, өнгөлөгч, үнс хутгах шанага, тоосго, шуудайтай шар шавар, байшингийн дээвэр дээр гарах шат. Шавар тоосго, ачиж явахгүй бол пийшинг нь нөхөх тоосго, шаваргүй айл угтдаг гэнэ лээ. Багийн гишүүн П.Ариунбуянгийн хамтрагч нь хяналтын ажилтан Г.Эрдэнэбат, Сонгинохайрхан дүүргийн дөрөвдүгээр хороог хариуцсан өрхийн хяналтын ахлах ажилтан Т.Цэцэгээ.
10.40 цаг. Сонгинохайрхан дүүргийн дөрөвдүгээр хорооны Их нарангийн гуравдугаар гудамжны 12 тоотод суух И.Рэгмааваанчигийнд очлоо. Өрхийн хяналтын ажилтан Б.Эрдэнэбилэг янданг нь хөөлж, пийшинг нь шалгах айлын тавилгыг зайлуулах, шалан дээр цаас дэвсэх гэх мэт бэлтгэл ажлыг гэрийн эзэнд зөвлөж, хийчихээд хүлээж байв. Өрхийн хяналтын ажилтан янданг хөөлөх айлаар засвар, үйлчилгээний ажилтнуудаа ирэх өдөр галыг нь түлүүлэхгүй байх, үнс хийх сав бэлдүүлэх зэргээр урьдчилан бэлтгэл хангуулдаг аж. Тэдний пийшин утаа гараад болохоо больсон гэнэ. Хяналтын ажилтнууд зуухны аманд тогтсон хар тортгийг хараад “Дутуу шаталттай пийшин байна” гэсэн эхний дүгнэлтийг хийлээ. Дараа нь пийшингийн зургийг авч, ямар хэлбэрийн хэдэн худагтай болохыг тодорхойлоод, сэтгүүрээ угсран, байшин дээр гарч, янданг хөөллөө. Дараа нь яндангийн харалдаа ханан пийшингээс тоосго сугалж, үнсийг нь авав. Ингэхдээ гар утасныхаа чийдэнг асааж пийшингийн дотор талын зургийг авлаа.
Тэдний гар утсанд он, сар, өдөр, цаг минут нь тэмдэглэгддэг гэрэл зургийн аппликейшн суулгажээ. Ажлын үйл явцаа гэрэл зургаар баримтжуулж, тусгай тэмдэглэл хөтөлдөг юм байна. Үйл ажиллагааны бүртгэл маш сайн гэсэн үг. Тэдний пийшингээс утаа гардаг нь илэрхий. Тасалгааны ханатай нийлсэн хэсэгт нь тортог үүссэн нь харагдана. Пийшингийн эхний худагны нүхийг бөглөрсөн, эсэхийг шалгахаар тоосго сугалтал хамаг “но” нь илэрлээ. Тэднийх пийшингийнхээсээ тусдаа дахиад нэг хана өржээ. Зуухыг нь сугалж авбал хүхээг пийшингийн хана руу мөчид угласан байв. Тиймээс завсар гарч, дутуу соролт үүсэн, утаа нь ядангаар биш, зуухны хүхээгээр гаргаад байсан хэрэг.
П.Ариунбуян гэрийн эзэнд зуухныхаа хүхээг ханан пийшин өрсөн тоосгоны дотор ханатай илүү ч үгүй, дутуу үгүй тэнцүүлэх, тэгээд хүхээгээ тойруулж шар шавраар битүүмж хийх зөвлөгөө өгөв. Хэрэв хүхээгээ пийшингийн дотор хананаас цааш нь хэтрүүлбэл агаарын хугарал үүсээд соролт нь муудаж, зуухныхаа амаар утаагаа суунаглуулах гэнэ. Засвар, үйлчилгээний ажилтнууд давхар ханыг нурааж, пийшингийн хүхээг стандартад нийцүүлсний дараа галлах учиртайг зөвлөсөн. Гэрийн эзэн пийшиндээ плита наалгуулж, ихэд “гоёсон” байв. Үүнээс гадна тэдний ханан пийшингийн тоосгыг элс цементээр барьцалдуулжээ. П.Ариунбуян “Зуух ханан пийшингээс 10-15 см зайтай байх ёстой. Зуухны хүхээ ханан пийшингийн дотор хананы ирмэгтэй тэнцүү байх хэрэгтэй. Тоосгыг шар шавраар барьцалдуудах нь зөв. Пийшингийнхээ гадна ханыг шавардахгүй плита наах нь өнгө үзэмж сайтай ч аюулгүй байдалд халтай” гэсэн зөвлөгөө өглөө. Гэрийн эзэн “Нэг казах хүнээр хөлсийг нь төлж бариулсан юм. Муу юм хийчихсэн юм байна. Бид пийшингийн талаарх мэдлэггүй байж” хэмээгээд биднийг үдсэн. Пийшингийн “эмч” нар маргааш нь тэднийд ирж, засаж, янзлах хүмүүст нь зөвлөгөө өгөхөөр тохиролцов. Тэд стандартгүй барьсан, муу пийшинтэй айлтай хоёр ч өдөр “ноцолддог” гэнэ лээ.
11.50 цаг. Мөн л дөрөвдүгээр хорооны Мал тууврын замын зургадугаар гудамжны дөрвөн тоотод оршин суугч П.Амгалангийнд буулаа. Гудамжны аманд өрхийн хяналтын ажилтан Г.Ууганбаяр тосов. Засварын хяналтын ажилтнууд тэдний пийшингийн асуудлыг гаднаас нь хараад л оношилсон. Тэдний пийшингийн төмөр яндан гаднаас нь харахад цоорчихсон нь илэрхий байв. Яндан нь цоорчихсон учраас соролтгүй болоод дутуу шаталт явагдаж байгаа, утаа гаргах нь мэдээж хэрэг гэх мэтээр П.Ариунбуянгийн таамаг хөвөрнө. Зуухыг үзээд таамаглалтай нь бүрэн нийцсэнийг тэрбээр илтгэв. Г.Эрдэнэбат янданг хөөлөөд тоосго сугалж, хөөг нь гаргалаа. Гэрийн эзэгтэй хувин сав дөхүүлж гүйнэ. Хувин дүүрэн хар хөө гарчээ.
Сархинаг шиг болтол цоорсон төмөр янданг сугалж, гэрийн эзэнд харууллаа. Ингээд яндангаа тоосгоор өрүүлэх шаардлагатайг сануулав. Төмөр яндан нь халж, цоорохоос гадна цан цохидог, түүнд нь тортог наалдаж, зузаарсаар битүүрдэг сул талтай гэнэ. Зарим тохиолдолд гал түлэхээр цан нь гэсэж, пийшингийн дотор тал руу ус гоождог, нөгөөх нь хөө тортогтой холилдон агаарын бохирдлыг нэмэгдүүлэх “бохь” болдог аж. Энгийнээр зүйрлэвэл, тамхины гаансны бохьтой төстэй химийн урвал үүсдэг гэсэн үг.
12.40 цаг. Тус хорооны Их нарангийн 17 дугаар гудамжны гурван тоотын иргэн Б.Отгонбатынд оров. Тэдний пийшингээс мөн утаа савсдаг гэнэ. Гэрт нь бага насны хоёр хүүхэд сууж байх. Гэрийн эзэн бүсгүй өрхийн хяналтын ажилтан Э.Цэцэндолгортой видео чатаар холбогдон, пийшингийнхээ “зовиур”-ыг мэргэжилтнүүдэд дуулгалаа. П.Ариунбуян зуухных нь ханан пийшин рүү шургуулсан хүхээний дор хоёр хуруу зайтай онгорхой байгааг илрүүлэв. Битүүмжгүй учраас муу сорох нь гарцаагүй аж. Тэгээд түлшийг дутуу шатаахаас гадна утаа манаргах нь тодорхой гэнэ. Тэдний пийшингийн онош ийм байлаа. Г.Эрдэнэбат янданг хөөлөөд, ханан пийшингээс тоосго сугалж, хөө тортгийг уутлан, буцаан бөглөв. П.Ариунбуян зуухны хүхээний доорх нүхийг цойлдож шавардлаа. Пийшин одоо “эрүүл” болсон.
13.30 цаг. Өрхийн хяналтын ажилтан Э.Цэрэндолгор “Б.Отгонбатынхаас хоёр хашааны цаадах айл дуудлага өгсөн. Гэтэл хүн гуйгаад яндангаа хөөлүүлчихсэн гэж байна. Пийшин нь их хагарчээ. Юутай ч орж хараад зөвлөгөө өгсөн нь дээр” гэсэн санал гаргалаа. П.Ариунбуян тэднийд очиж зөвлөгөө өгөв. Тэрбээр пийшинг яаж баривал стандарт шаардлагад нийцэж, аюулгүй байх вэ гэдэг урт тайлбараа тэднийд дахиад хийсэн. Пийшин нь олон жил болсон учраас өнгө шавар нь хагарч мууджээ. Тиймээс засвар хийж, дахиж шавардан битүүмжийг нь сайжруулах хэрэгтэйг зөвлөв.
Өрхийн хяналтын ажилтнууд айл бүрээр орж, пийшингийнх нь байдал, стандарт хангаж байгаа, эсэхийг хянадаг юм байна. “Тавантолгой түлш” компани нийслэлийн төвийн зургаанд дүүрэгт сар гаруйн өмнө Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв нээсэн. Ингэснээр сайжруулсан шахмал түлшийг зөв хэрэглэх, угаартахаас сэргийлэх ажил ихэд эрчимжжээ. Дөрөвдүгээр хорооны өрхийн хяналтын ахлах ажилтан Т.Цэцэгээ “Өрхийн хяналтын ажилтнуудыг иргэд гэртээ оруулахгүй тохиолдол их байна. “Яах гэсэн юм, яагаад дахин дахин хаалга нүдээд байна вэ” гэж загнадаг. Бид өөрсдийнх нь эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хамгаалах, агаарын бохирдлыг бууруулах үүднээс ийм ажил хийж байна. Хүмүүс зөв ойлгож, хүндэлж үзээд, пийшингээ тодорхойлуулчих хэрэгтэй” гэж ярилаа. П.Ариунбуянгийн хэлсэнчлэн агаарын бохирдлыг бууруулах, аюулгүй байдлыг хангахад иргэн бүрийн оролцоо чухал.
14.30 цаг. Тус хорооны Их нарангийн наймдугаар гудамжны хоёр тоотын иргэн Д.Пүрэвдоржийн очлоо. Өөрийгөө “сахал” Пүрэвдорж гэж танилцуулсан өвгөн “Юу хэрэгтэй байна вэ, хувин дөхүүлэх үү, яах вэ” гэж асууна. Пийшингийн “эмч” нар удаж төдөлгүй янданг хөөлөөд, үнсийг нь цэвэрлэчихэв. Зориулалтын хаалттай учраас тэдний пийшингээс тоосго сугалах шаардлага байсангүй.
П.Ариунбуян “Яндангаа хөөлье” аянаар 55-аас доош насны хөдөлмөрийн чадвартай хүмүүсийг өөрсдөө яндангаа хөөлчихөөч гэж уриалж байгаа. Тиймээс бид 55-аас доош насны хүмүүсийн янданг хөөлж өгөхөөс илүүтэй зөвлөх бодлого баримталж байна. Д.Пүрэвдорж гуай шиг өндөр настай хүнд үг дуугүй тусалж, янданг нь хөөлөх ёстой” гэв. Тэдний зуухны хүхээ цоорсон учраас утаа савслуулан, өвгөнийг сандаргаад байжээ. Сахалтай өвөөд зуухныхаа хүхээг солиулах “даалгавар” өгөөд гарлаа.
14.55 цаг. Тус хорооны Их нарангийн 19 дүгээр гудамжны 13 тоотын айлынх дуулга өгчээ. Мэргэжилтнүүд пийшинг нь үзээд тодорхой онош олж тогтоосонгүй. Хэзээ хөөлснийг нь лавлавал “Өнгөрсөн жил” гэв. Зуухных нь хүхээнд цаас шатааж үзвэл хүнгэнэтэл татаж, хоромхон зуурт шатааж орхилоо. Удаан хугацаанд гал түлэхгүй байгаад асаатал утаа гарчээ. Тиймээс яндангаа хөөлүүлэх дуудлага өгсөн гэнэ. Пийшинд нь жавар хургахаар тэгдэг. Удаан хугацааны дараа гал түлэхдээ хүхээнд нь цаас шатааж жаврыг нь хөөсний дараа галлах хэрэгтэй гэсэн зөвлөгөө өглөө.
15.20 цаг. Пийшингийн мэргэжилтнүүдийг Хэрэглэгчдэд үйлчлэх төвийн Сонгинохайрхан салбарын оффист хүлээж байсан өрхийн хяналтын ахлах ажилтан З.Цогзултай уулзлаа. Тэрбээр Сонгинохайрхан дүүргийн нэгдүгээр хороог хариуцдаг. Дуудлага өгсөн айлууд руугаа утас цохиж, гэртээ байгаа, галаа түлсэн, эсэхийг нь лавлаад хөдлөв. Дуудлага өгсөн нэг айл эзэнгүй, нөгөөх нь галаа түлсэн байлаа. Хүмүүс дуудлага өгчихөөд гал түлэхгүй байх зэрэг үйлчилгээ авах бэлтгэлээ хангахгүй байх, пийшинг нь буцаан хэвэнд нь оруулж, засвар хийж өг гэх мэтээр загнах, зохисгүй авир гаргадаг гэнэ лээ. Иргэд үнэ төлбөргүй үйлчилгээ авч байж, давруу байгаа нь таалагддаггүй гэж З.Цогзул ярьж байв.
16.10 цаг. Сонгинохайрхан дүүргийн нэгдүгээр хорооны Нарангийн голын 124 дугаар гудамжны найман тоот руу давхив. Г.Болдбаатарынх хашаа байшинг худалдан авчээ. Аюулгүй байдлаа хангах үүднээс пийшинг нь мэргэжилтнүүдээр харуулахаар дуудлага өгсөн аж. Тэдний пийшингийн хүхээнд цаас шатаавал хүнгэнэтэл сорж байв. Зуухны дотор талд тортог суугаагүйг хараад “эмч” нар маш сайн соролттой гэсэн онош тавилаа.
Тэднийх угаар мэдрэгчээ эвдэлчихэж. Хэсгийн ахлагчдаа бүртгүүлээд худалдаж авах шаардлагатайг хяналтын ажилтнууд санууллаа. Дараа ирж шалгах учраас заавал биелүүлэх “даалгавар” аж.
16.30 цаг. Тус хорооны Нарангийн голын 91 дүгээр гудамжны долоон тоотод суух Б.Ууганбаярынд хүрэв. Залуу хосууд гэрт амьдарч байгаад байшинд оржээ. Тэрбээр пийшингээ яаж хөөлөх талаар зөвлөгөө авахаар дуудлага өгсөн гэнэ. Г.Эрдэнэбат ханан пийшингийнхээ хаана нь цоолох, ямар багаж ашиглах зэрэг зөвлөгөө өгөв. Тэдний пийшин яндангийн хаалттай аж. П.Ариунбуян яндангийн хаалтыг гурвалжин хэлбэртэй сэтлэх хэрэгтэй гээд хэрхэхийг заалаа. Санамсар болгоомжгүйгээс яндангийнхаа хаалтыг хаачихвал соролтгүй болж, угаартах магадлал үүсэх юм. Тиймээс тэд айлуудын яндангийн хаалтыг сэтлүүлж байгаа гэнэ.
17.10 цаг. Мөн л нэгдүгээр хорооны Нарангийн голын 14 дүгээр гудамжны 11 тоотод амьдран суудаг Д.Хандаа гуайнд очлоо. Настан буурлын бие чилээрхүү байв. Тэднийд пийшингийн хүхээний доод тал онгорхой, яндан нь намхан гэсэн онош тавилаа. Янданг хөөлж, пийшингээс нь тоосго сугалан, хөө тортгийг нь цэвэрлээд, хүхээний доод онгорхойг шавардсан юм. Зуухных нь хүхээнд цаас шатааж туршвал сайн сорж байв. Түүний охинд янданг нь тоосго давхарлан өндөрлөж өгөхийг сануулуулаад тэндээс хөдөллөө. П.Ариунбуян орсон айл бүртээ зуух, пийшин, яндангаа яаж янзалж, өөрчилбөл аюулгүйг сануулснаар явсныг энд дурдъя.
18.00 цаг. Өдөржин яндан хөөлсөн пийшингийн мэргэжилтнүүд халтартсан хувцсаа тайлаад, компьютерын ард суулаа. Өдөржин амжуулсан ажлын зургаа компьютерт хуулж, тайлангаа бэлтгэх гэнэ. Угаарийн хийн хурц үнэр ханхалсан хөө тортогтой өдөржин зууралдах амаргүй нь мэдээж. Агаарын бохирдол, угаарын эсрэг “довтолгоон” өрнүүлж буй залуусын нэг өдрийн ажил ийм байв.
