Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаан “Төрийн болон орон нутгийн өмчит хуулийн этгээдийг шинээр байгуулахыг түр хориглох, тэдгээрийн үр ашиг, менежментийг сайжруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийн зарчмын зөрүүтэй саналуудын санал хураалтаар эхлэв. Гэвч Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал, Ц.Даваасүрэн, О.Цогтгэрэл нар уг тогтоолын төслийн нэр, хууль тогтоомжийн нийцэл, хэл найруулгыг засаж сайжруулах, зохицуулалтын цар хүрээг өөрчлөх шаардлагатай гэсэн санал гаргасан тул Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар гүйцээн боловсруулах чиглэл өглөө.
Ингээд Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаан Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн эцсийн хэлэлцүүлгээр эхлэв.
Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлтэй холбогдуулан боловсруулсан Зөрчлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол сургалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг хэлэлцсэн юм. Эдгээр хуулийн төслүүдийг Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн тухай санал дүгнэлтүүдийг Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Бейсэн, Б.Жаргалмаа, Ц.Сандаг-Очир нар танилцуулав. Боловсролын ерөнхий хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол сургалтын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдэд зарим зүйл, заалтын дугаарлалтыг өөрчлөх талаар тусгасан бол Зөрчлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд цахим орчинд хүүхдийг урхидсан, дээрэлхсэн, дарамталсан тохиолдолд болон хэвлэл мэдээлэл, өргөн нэвтрүүлэг, цахим орчны үйлчилгээ эрхлэгч өөрийн үйлчилгээнд хүүхдэд хортой агуулгыг хянах, хязгаарлах, хаах арга хэмжээ авах үүргээ биелүүлээгүй бол, гамшиг, гамшгийн онцгой нөхцөл байдлын үед хүүхдийг насанд хүрсэн хүнд харгалзуулалгүй орхисон, хүүхдийн амь нас, эрүүл мэнд, аюулгүй байдлыг хангахаас бусад тохиолдолд хүүхдийг байгаа газраас нь авч явсан, тээвэрлэсний улмаас хүүхэд эрсдэлт нөхцөлд орсон зэрэг тохиолдлуудад эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол зөрчилд нь шийтгэл оногдуулах зохицуулалтуудыг тусгажээ.
Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх үед Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Идэрбат анхны хэлэлцүүлгийг эцэслэн батлах үе шаттай нэгтгэн явуулах горимын санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна. Байнгын хорооны дэмжсэн энэ саналыг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул хуулийн төслүүдийг эцэслэн батлах бэлтгэл хангуулахаар Нийгмийн бодлогын байнгын хороонд шилжүүлэв.
Дараа нь Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх, эсэх тухай асуудлыг хэлэлцлээ. Хуулийн төсөл санаачлагчийн илтгэлийг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Шадар сайд бөгөөд Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар танилцуулав. Тэрбээр танилцуулгадаа, хуулийн төсөлд хөрөнгийн зах зээлд шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нэмэгдүүлэх, мэргэжлийн, урт хугацаат хөрөнгө оруулагчдын үйл ажиллагааг дэмжих, мэргэжлийн оролцогчдын үйл ажиллагааг олон улсын жишигт хүргэх, хувьцаат компаниудын мэдээллийн ил тод байдал, компанийн засаглалыг сайжруулахаар гол өөрчлөлтүүдийг тусгасан тухай онцлов. Хуулийн төсөл боловсруулах Ажлын хэсэг гурван удаагийн хэлэлцүүлэг хийж, олон нийтийн хэлэлцүүлгийг хоёр удаа зохион байгуулжээ. Эдгээр хэлэлцүүлгээс гарсан болон төрийн, төрийн бус байгууллагууд, зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид, хөрөнгө оруулагчдаас бичгээр ирүүлсэн нийт 300 гаруй саналын 90 орчим хувийг хүлээн авч хуулийн төсөлд тусгасныг Шадар сайд бөгөөд Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар илтгэлдээ дурдсан юм. Тэрбээр, хуулийн төсөл батлагдсанаар олон улсын хөрөнгийн зах зээл дээрх шинэ бүтээгдэхүүн, технологи, үйлчилгээг Монгол Улсын хөрөнгийн зах зээлд нэвтрүүлэх эрх зүйн орчин бүрдэх, урт хугацаат хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх, улмаар хувийн хэвшлийн компаниуд хөрөнгийн зах зээлээр дамжуулан урт хугацаат санхүүжилт татах үйл явц хялбаршиж, дотоодын болон гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгө оруулах сонирхол, санхүүгийн зах зээл дээрх мөнгөн урсгал нэмэгдэн улмаар татварын орлого нэмэгдэх, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих ач холбогдолтойг тэмдэглэв.
Улсын Их Хурлын Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн М.Оюунчимэг танилцуулав. Байнгын хорооны хуралдааны үед Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөр Монголын хөрөнгийн бирж дээрх хувьцаануудын хөрвөн чадвар сул байгаа, биржийн болон биржийн бус зах зээлд үүсмэл санхүүгийн хэрэгслийг арилжаалах, хөрөнгийн зах зээлд мэргэжлийн хөрөнгө оруулагчдыг урт хугацаанд татан оролцуулах зэрэг асуудлыг хөндөн ярьжээ. Хуулийн төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Хууль санаачлагчийн илтгэл болон Байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Б.Баттөмөр, Ч.Хүрэлбаатар, Б.Бейсен нар биржийн бус арилжааны зохицуулалт, хөрөнгийн биржийн шимтгэлийг бууруулах, хувьцаат компаниудын шаардлага хангах байдлыг дээшлүүлэх, олон нийтийн, нээлттэй компани болох компаниудын сонирхлыг нэмэгдүүлэх, жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах, хууль батлагдсанаар аж ахуйн нэгжүүдэд санхүүгийн хямд эх үүсвэр олж авах ямар боломжууд нэмэгдэх, өмч хувьчлалын дараа дампуурсан хувьцаат компаниуд болон цэнхэр, ягаан тасалбараа хаашаа оруулсан нь мэдэгдэхгүй болсон иргэдийн асуудалд эргэж дүгнэлт хийсэн эсэх, арилжааны банкуудыг нээлттэй, хувьцаат компани болгох шийдвэрийн хэрэгжилт хангалтгүй байгаагийн шалтгаан зэрэг асуудлаар асуулт асууж, хариулт авав.
Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Цогтбаатар мөнгөн хөрөнгийн номиналь дансны зохицуулалт, зах зээл дээр өөрийгөө зохицуулах байгууллагын зохицуулалтыг зааг, ялгааг тодотгон бэхжүүлсэн, компанийн ил тод байдал, сайн засаглалтай байхыг дэмжсэн, нарийвчилсан заалтууд орж ирсэн нь ихээхэн чухал хэмээн тэмдэглэж, хуулийн төслийг хамтран боловсруулсан Сангийн яам, Санхүүгийн зохицуулах хороо, Монголбанк, хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжлийн оролцогчид чамбай ажилласныг сайшаав.
Чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг үзэл баримтлалын хүрээнд хэлэлцэхийг дэмжсэн тул анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлэв.
Үүний дараа Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийн анхны хэлэлцүүлгийг хийв. Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслүүдийг хэлэлцсэн талаарх санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил танилцуулав. Хуулийн төслүүдийг хэлэлцүүлэгт бэлтгэх Ажлын хэсгээс сэжигтнийг хойшлуулшгүйгээр баривчлах үндэслэлүүдийг тодорхой болгох, үүнд тавих шүүхийн болон прокурорын хяналт бэхжүүлэх, цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг нарийвчлан зохицуулахтай холбоотой 15 зарчмын зөрүүтэй санал боловсруулсныг байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна. Тус Ажлын хэсгийн ахлагч, Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил Байнгын хорооны хуралдааны үеэр уг хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төсөл боловсруулан хэлэлцэж, батлах шаардлагатай гэсэн санал гаргасныг мөн дэмжжээ.
Хууль зүйн байнгын хорооны санал дүгнэлттэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн С.Одонтуяа урьдчилан хорих хугацааг энэ хуулийн төслөөр цэгцэлж байгаа эсэх болон гэр бүлийн хүчирхийллий тохиолдолд хойшлуулшгүй баривчлах ажиллагааг хэрхэн хэрэжүүлэх талаар асуув. Тэрбээр шүүхийн шийдвэргүйгээр баривчлах ажиллагаа хүний эрхийг зөрчиж байгаа асуудалд ихээхэн санаа зовниж, энэ талаар удаа дараа хууль тогтоомжийн төсөл санаачлах зэргээр ихээхэн идэвхтэй ажиллаж ирсэн юм. Түүний санаачилсан төслүүдийн агуулга, зүйл заалтууд Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд бүрэн суусан гэдгийг Ажлын хэсгийн ахлагч Ц.Мөнх-Оргил дурдаад, Эрүүгийн хуулийн тусгай ангид хорих ял оногдуулахаар заасан гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа хүнийг, мөн тодорхой нөхцөл бүрдсэн буюу гэмт хэрэг үйлдэж байх үед, эсхүл үйлдсэн дор нь, эсхүл гэмт хэрэг үйлдсэн газраас зугтах үед барьсан; гэмт хэрэг үйлдсэн даруй гэрч, хохирогч шууд заасан; хэргийн газарт болон тухайн хүний хувцас, бие, орон байр, эд зүйл, тээврийн хэрэгсэлд ул мөр илэрсэн тохиолдолд хойшлуулшгүйгээр баривчилж, цагдан хорьж болохоор хязгаарлалтуудыг тогтоосон хэмээн хариулсан юм. Мөн Улсын Их Хурлын гишүүн С.Одонтуяа хар тамхи тээвэрлэн, Монгол Улсын хилээр оруулж ирсэн этгээдийг баривчлах боломжтой болж байгаа эсэх талаар асуухад Улсын дээд шүүхийн Эрүүгийн танхимын шүүгч Б.Батцэрэн, зохион байгуулалттай гэмт бүлгийн үйл ажиллагаанд оролцсон гэх үндэслэлд хамруулан баривчлах боломжтой гэсэн хариулт өгөв.
Байнгын хороо дэмжсэн зарчмын зөрүүтэй саналуудаар санал хураалт явуулах үед Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнх-Оргилын гаргасан горимын саналаар Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 14.10 дугаар зүйлийн тайлбарыг өөрчлөн найруулж, 14.11, 14.12 дах хэсэг болгох зарчмын зөрүүтэй санал, мөн төслийн хоёрдугаар зүйлээр хуулийн 6.1.1 дэх заалтад оруулж байгаа нэмэлтийг гүйцээн боловсруулах чиглэл өгөв. Түүнчлэн төслийн гуравдугаар зүйлд оруулсан хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой заалтыг уг хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийн төсөлд тусгах нь зүйтэй гэж үзэн гүйцээн боловсруулах чиглэл өглөө.
Эдгээрээс бусад зарчмын зөрүүтэй саналуудыг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Хууль зүйн байнгын хороонд шилжүүлэв.
Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг дараа нь явууллаа. Төслийн анхны хэлэлцүүлгийг Хууль зүйн байнгын хорооны хуралдаанаар хийсэн талаарх санал дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Мөнх-Оргил танилцууллаа. Хуулийн төсөлд тусгайлсан журмаар шүүхэд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хамаарах нэхэмжлэлийн төрөл, хугацаа, хариуцагч сөрөг нэхэмжлэл гаргах, талууд хүсэлт гаргаж ердийн журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд шилжих нөхцөл зэрэг зохицуулалтуудыг хуульд нэмж оруулахаар тусгасан байна. Ажлын хэсэг тусгайлсан журмаар шүүхэд хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааг зохицуулсан төслийн нэгдүгээр зүйлийг өөрчлөн найруулж, 1, 2 дугаар зүйл болгох зарчмын зөрүүтэй санал боловсруулсан байна. Энэ санал нь бүхэл бүтэн хуулийн процесс болгон дэлгэрүүлж найруулсан зүйл, заалтууд тул эрх зүйн үр дагаварыг нарийвчлан судалж дүгнэлт гаргах шаардлагатай гэсэн саналыг Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар гаргаж, гүйцээн боловсруулах чиглэл өгч, эцсийн хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Хууль зүйн байнгын хороонд шилжүүллээ.
Чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Улсын Их Хурлын 2017 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн 83 дугаар тогтоолоор баталсан Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн дүрмийг өөрчлөн батлах асуудлыг хэлэлцэв. Уг асуудлыг Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ц.Сандаг-Очир танилцууллаа. “Тогтоолын хавсралтыг өөрчлөн батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төслийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 58.5 хувь нь дэмжиж баталлаа.
Үүний дараа Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн гишүүнээр томилох, чөлөөлөх асуудлыг хэлэлцэв. Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооноос уг зөвлөлд нэр дэвшүүлсэн болон нэр дэвшигчийн сонсгол зохион байгуулсан, Байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцсэн талаарх санал дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Тэмүүлэн танилцуулав. Байнгын хороо уг зөвлөлд Намжилдоржийн Энхбаяр, Жамсрандоржийн Дэлгэрсайхан, Нинжбатын Ууганбаатар, Амаржаргалын Энхбат, Равсалын Рэнцэнбазар, Лхагважавын Гангэрэл, Ланганы Отгонтуяа нарыг нэр дэвшүүлж, энэ сарын 10-нд Нийтийн сонсголын тухай хуульд заасны дагуу нэр дэвшигчийн сонсгол явуулсан байна. Нэр дэвшигчийн сонсголд Төсвийн байнгын хорооны гишүүдийн гуравны нэгээс доошгүй нь буюу Улсын Их Хурлын гишүүн Г.Тэмүүлэн, Г.Амартүвшин, Х.Баделхан, Ж.Батжаргал, Ж.Батсуурь, Ц.Даваасүрэн, С.Одонтуяа, Б.Пүрэвдорж, Ш.Раднаасэд, Ц.Сандаг-Очир, Б.Чойжилсүрэн нар оролцжээ. Сонсголын тайланг Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцэж, нэр дэвшигч тус бүрийг дэмжих эсэх талаар санал хураалт явуулахад байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн байна.
Төсвийн байнгын хорооны санал, дүгнэлттэй холбогдуулж болон нэр дэвшигчдээс Улсын Их Хурлын гишүүн С.Одонтуяа, М.Оюунчимэг, Д.Өнөрболор нар асуулт асууж, улсын төсвийн бодлогыг сайжруулах, тогтвортой байдлыг бэхжүүлэх, төсвийн болон мөнгөний бодлогын уялдааг хангах зэрэг асуудлыг хөндөн ярив. Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл Монгол Улсын төсөв, санхүүгийн ил тод байдлыг хангахын тулд бие даасан хараат бус ажиллах, мэргэжлийн судалгаа шинжилгээ хийж дүгнэлт, зөвлөмжийг Улсын Их Хурал болон олон нийтэд хүргэдэг байх, нийтийн ашиг сонирхол болон хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах үндсэн үүрэгтэй юм. Улсын Их Хурлын гишүүдийн хөндөн тавьсан асуудлаар нэр дэвшигчид байр сууриа илэрхийлсний дараа Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуульд заасны дагуу Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн гишүүнд нэр дэвшиж буй хүн нэг бүрээр нууц санал хураалт явууллаа. Нууц санал хураалтаар нэр дэвшигчдийг чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн тул “Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөлийн гишүүнийг томилох тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолыг батлагдсанд тооцлоо.
Тогтоол батлагдсантай холбогдуулан Улсын Их Хурлын дарга Г.Занданшатар үг хэлж, нээлттэй сонгон шалгаруулалт, нээлттэй сонсгол явуулах замаар нийтийн албаны албан тушаалтнууд, удирдлагуудыг томилдог болсон нь аливаа институцийн хараат бус, тогтвортой байдлыг хангаж буй сайн жишиг болж байгааг онцлоод, Төсвийн тогтвортой байдлын зөвлөл нь Засгийн газраас хараат бусаар ажиллаж төсвийн үр ашгийг хангах хариуцлагатай институц тул энэ чиглэлээр судалгаа, тооцоог тогтмол хийж, үр дүнтэй ажиллахыг шинээр томилогдсон гишүүдэд зөвлөлөө. Мөн Төсвийн байнгын хорооноос боловсруулж байгаа төсөв, татварын цогц реформ болон төрийн санхүү, нийтийн санхүүгийн шинэчлэлийн ажилд судалгаа, нотолгоо бүхий шинжлэх ухааны үндэслэлтэй мэдээллээр хангаж, бодитой дэмжлэг үзүүлнэ гэдэгт илтгэлтэй байгаагаа илэрхийллээ.
