УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хороо "Оюутолгой" ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж, санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын багийн тайланг сонсож байна.
УИХ-ын даргын 2018 оны 03 дугаар сарын 23-ны өдрийн 57 дугаар захирамжаар Оюу Толгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж, санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгийг байгуулсан. Тус ажлын хэсгийн ахлагчаар УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны дарга Д.Дамба-Очир, дэд ахлагчаар Д.Тэрбишдагва, гишүүдээр УИХ-ын гишүүн Н.Амарзаяа, О.Баасанхүү, Б.Бат-Эрдэнэ, Б.Жавхлан, З.Нарантуяа, Я.Содбаатар, А.Ундраа нарыг томилсон юм. УИХ-ын даргын 2018 оны 05 дугаар сарын 03-ны өдрийн 93 дугаар захирамжаар ажлын зайлшгүй шаардлагын улмаас Д.Дамба-Очирыг ажлын хэсгийн ахлагчаас чөлөөлж, УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагвыг ажлын хэсгийн ахлагчаар томилсон. Мөн УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан, Ж.Батзандан, Х.Болорчулуун, Д.Ганболд, М.Оюунчимэг нарыг нэмж, 13 гишүүнтэй болсон. Харин УИХ-ын даргын 2018 оны 10 дугаар сарын 16-ны өдрийн 181 дүгээр захирамжаар өөрийн хүсэлтийг харгалзан Ж.Батзанданг ажлын хэсгийн гишүүнээс чөлөөлж, нийт 12 гишүүн ажиллажээ.
Юуны өмнө УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва “Оюутолгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж, санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий” Улсын Их Хурлын ажлын хэсгийн тайланг танилцууллаа. Тэрбээр "УИХ-ын Ажлын хэсгээс хийсэн хяналт шалгалт нь зөвхөн хөрөнгө оруулалтын гэрээний хүрээнд бус нэмэлт тодотгосон хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ, Дубайн гэрээ, Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын санхүүжилтийн төлөвлөгөө гэх зэрэг үндсэн баримт бичгүүдийн хэрэгжилтийг бүхэлд нь хамруулан шалгасан болно. УИХ-ын Ажлын хэсэг болон Дэд ажлын хэсгийн гишүүдэд хандаж миний бие ил захидал илгээж, “Оюу толгой”-н төслийг шалгах хариуцлагатай ажилд хуулийн хүрээнд шударгаар ажиллаж, зөв бодит гарц шийдвэрийг олсон олон түмний хүлээлтэд зохих ёсоор хариу өгсөн шийдвэрийг хамтдаа гаргахыг уриалсан" гэв. Үүний дараа гишүүд асуулт асууж, хариулт авлаа.
УИХ-ын ажлын хэсгээс хийсэн хяналт шалгалт нь зөвхөн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний хүрээнд бус Хувь нийлүүлэгчдийн (Нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээ) гэрээ, Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө (ДУББСТ) буюу Дубайн гэрээ гэх зэрэг үндсэн баримт бичгүүдийн хэрэгжилтийг бүхэлд нь хамруулан танилцаж шалгажээ.
Дэд ажлын хэсгийг дараах чиглэлээр байгуулж ажиллуулсныг дэлгэрэнгүй танилцуулав. Тодруулбал,
1. Хөрөнгө оруулагчийн үндсэн үйл ажиллагааны хэрэгжилт, төсөв, санхүүгийн дэд ажлын хэсэг-ахлагч нь Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Наранцогт;
2. Бүс нутгийн хөгжил, дэд бүтцийн дэд ажлын хэсэг-ахлагч нь Барилга, хот байгуулалтын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Магнайсүрэн;
3. Уул уурхай, байгаль орчин, газрын харилцааны дэд ажлын хэсэг – ахлагч нь Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Нандинжаргал;
4. Хөдөлмөрийн харилцаа, нийгмийн хамгааллын дэд ажлын хэсэг - ахлагч нь Хөдөлмөр нийгмийн хамгааллын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаяр;
5. Хөрөнгө оруулалтын болон бусад гэрээ, түүний хэрэгжилт, үр дүнг тооцох дэд ажлын хэсэг-ахлагч нь Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Баясгалан нар тус тус ахлан ажилласан байна. УИХ-ын гишүүд дэд ажлын хэсгийг хуваарийн дагуу хариуцан ажилласан гэдгийг Д.Тэрбишдагва гишүүн танилцуулгадаа дурдав.
УИХ-ын ажлын хэсгийн болон дэд ажлын хэсгийн гишүүдэд хандаж ажлын хэсгийн ахлагчийн зүгээс “Ил захидал” илгээж, Оюу Толгой төслийн үйл ажиллагааг шалгах хариуцлагатай ажилдаа хуулийн хүрээнд шудрагаар ажиллаж, идэвх санаачлагатай байж, зөв, бодит гарц шийдлийг олсон, олон түмний хүлээлтэд зохих ёсоор хариу өгсөн шийдвэрийг хамтдаа гаргахыг уриалсан байна.
УИХ-ын ажлын хэсгийн зүгээс Оюутолгой ХХК-ийн үйл ажиллагаанд Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, Үндэсний аудитын газар, Авлигатай тэмцэх газраас хийгдэж байгаа шалгалтын ажлын хэсэгтэй мэдээлэл солилцож, шалгалтын ажлын эцсийн үр дүнг ард түмний хүлээлтэд бодитой хариу өгсөн шийдлийг хамтдаа гаргахыг зорьж, тэдний шалгалтын урьдчилсан дүгнэлт, санал (нууцын зэрэглэлгүй)-ыг энэхүү нэгдсэн дүгнэлтэд тусгажээ.
Оюу Толгой төслийн шалгалтын хугацаанд дэд ажлын хэсгүүд Оюу Толгой ордыг ашиглахтай холбоотой гэрээ, хэлэлцээр болон төслийн хэрэгжилтийн явцын талаарх баримт, материалуудтай танилцаж, эдгээр гэрээ, хэлэлцээрүүд нь Монгол Улсын хууль тогтоомж болон Олон улсын гэрээ, эрх зүйн хэм хэмжээтэй нийцэж байгаа эсэх, гэрээгээр хүлээсэн үүргээ талууд хэрхэн биелүүлж байгаа талаар нэгдсэн дүгнэлт, санал зөвлөмж гаргасан байна.
Шалгалтын ажилд шаардагдах анхдагч болон үндсэн тулгуур баримт, материалыг “Оюу Толгой” ХХК, холбогдох төрийн болон төрийн бус байгууллагуудаас гаргуулан авч, тэдгээрийг судалж дүн шинжилгээ хийх, Оюу Толгой төслийн ил болон далд уурхай, баяжуулах үйлдвэрийн үйл ажиллагаатай газар дээр нь танилцах, шаардлагатай асуудлаар холбогдох байгууллага, албан тушаалтнуудаас тайлбар тодруулга авах, уулзалт ярилцлага хийх зэрэг арга зүйг ашиглан шалгалтыг явуулж, санал дүгнэлтийг нэгтгэн гаргасан.
УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан: Ажлын хэсгээс ирүүлсэн материалаас гадна Засгийн газар болоод Үндэсний аудитын газраас бидэнд нууцын шугамаар шинжилгээний материалууд ирсэн. Аль алинд нь үндэслээд УИХ-аас Засгийн газарт чиглэл өгсөн шийдвэрээ гаргах ёстой гэж үзэж байна. Материалуудтай танилцаад үзэхэд тооцоо судалгаануудыг нэлээд учир дутагдалтай хийсэн байна. Жишээлбэл, бүтээгдэхүүн борлуулах гэрээг авч чадаагүй ба зээлийн гэрээнүүд байхгүй юм байна. Монгол Улс 34 хувийг эзэмшиж байгаагийн хувиар түүндээ таарсан үүрэг хүлээж байгаа. Үүний үр дүнд 34 хувьд таарсан өр нэмэгдээд байгаа. Тэгсэн хэрнээ юуны тулд мөнгө төлөөд байгааг нь тооцоолсон тоо байхгүй.
2015 оны ТЭЗҮ-г боловсруулахад ашигласан санхүүгийн моделийг өгөөгүй. Мөн 2016 оны ТЭЗҮ-г тооцсон. 2018 оны тоо үзүүлэлтүүдээр үргэлжилсэн санхүүгийн моделийг ирүүлсэн ч 2016 оны ТЭЗҮ-г албан ёсоор хүлээлгэн өгөөгүй байна. Ийм нөхцөл байдлуудыг яаж засаж залруулах вэ. Үүн дээр үндэслэж санхүүгийн тооцоо судалгаагаа гаргах ёстой шүү дээ. Ашиг орлогоо тооцохын тулд бүтээгдэхүүн борлуулах гэрээгээ авч үзэх хэрэгтэй. Үүнийгээ цаашид яаж тооцох вэ?
Мөн секундэд 870 литр ус шахаж байсан бол одоо 915 литр ус болгон нэмэгдүүлсэн юм байна. Үндсэндээ 45 литр ус нэмсэн. Үүний үндэслэл юу вэ. Цаашид усны төлбөр, нөөцийг хэрхэн тооцож, бусад төлбөр тооцоог яаж авах вэ гэдгийг ажлын хэсгээс асууя.
Түүнчлэн Засгийн газрын 2011 оны 175 дугаар тогтоолоор хувийн эзэмшлийн газрыг булааж аваад ямар ч нөхөн төлбөр өгөхгүйгээр Рио тинто-д шилжүүлсэн юм бэ?
Ажлын хэсгийн гишүүн, Сангийн яамны ТНБД С.Наранцогт: Санхүүгийн моделийн хувьд өр ашгийн тооцоо, зээлийн хүүгийн үр өгөөж зэргийг хийхийн тулд өөрийн хүрээнд модель гаргаж хийсэн. Нөгөөтэйгүүр, хөрөнгө оруулагчийн талаас тооцоо хийдэг моделийг өгөөч гэсэн хүсэлт тавьсны дүнд бид нэг хувилбарыг нь өгсөн. Ингээд бидэнд өгсөн нэг хувилбараар гаргасан үр дүнгүүд ажлын хэсгийн тайланд дурдагдсан. Гэхдээ цаг хугацааны хувьд хоёр талаасаа суугаад нэг модель дээр гаргасан нэгдсэн тооцоо хийгдээгүй байгаа.
УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн: Оюутолгой ордыг Зэсийн орд гэж манайхан ойлгоод байдаг. Энэ чинь угтаа бол алт, зэсний орд юм. 1500 тонн алтны нөөцтэй гээд Монголын хөрөнгийн биржийн гаргасан тайланд дурдагдсан. Өөрөөр хэлбэл, бро голд 50 тонн алттай байсан бол 30 ширхэг бро голд явна гэсэн үг. Бид ганц ширхэг бро голдын төлөө үхчих гээд байдаг хэрнээ 30 ширхэг бро голдоо алдаж байхад зүв зүгээр сууж байх юм. Рио тинто зээлдэгч үү эсвэл хөрөнгө оруулагч уу гэдгээ сайн бодох хэрэгтэй. Өнөөдөр зээлээ төлж байгаа бидний мөнгө татвар төлж байгаа мөнгөн дүнгээс ч өндөр. Энэ тооцоог хийсэн үү.
Сүүлийн жилүүдэд аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар нь буурсан. 2015 онд 166 тэрбум төгрөг төлж байсан бол 2016 онд 144, 2017 онд 18 тэрбум болтлоо буурсан. 2018 онд мөн энэ хэмжээний төлсөн. Өөрөөр хэлбэл, Оюутолгой компанийн менежментийн баг зургаан хувиа авахдаа зардал өсгөсөн хэмжээнээсээ авдаг. Дэлхий дээр ийм компани гэж байх уу. Менежментийн баг ашигтай ажиллуулахын төлөө байх ёстой байтал зардлыг өсгөхийн төлөө ажилладаг менежментийн компани дэлхийд байхгүй. Энэ бол биднийг доромжилж байгаагийн хэлбэр. Тийм ч учраас зардлаа өсгөсөн. Ингээд ААН-ийн орлогын албан татвар нь 10 дахин буурсан. Иймээс зээлдэгч үү, хөрөнгө оруулагч уу гэдгээ нэг тийш нь цэгцлэх хэрэгтэй.
Оюу толгой төслийн талаар дараах дүгнэлтийг хийж болохоор байгаа талаар УИХ-ын гишүүн, ажлын хэсгийн ахлагч Д.Тэрбишдагва танилцууллаа.
Нэг. Төслийн эерэг сайн талууд
1.1 Оюу Толгой төсөл нь Монгол Улсад анх удаа дэлхийн томоохон компани (хѳрѳнгѳ оруулагч)-ийг Уул уурхайн том тѳсѳлд татан оруулж, Монголын стратегийн ач холбогдолтой ордуудыг эдийн засгийн эргэлтэд анх оруулж эхлүүлсэн.
1.2 Дэлхийн нэр хүндтэй, томоохон хөрөнгө оруулагчийг оруулж ирсэнээр манай улсын гадаад бодлогын 3 дахь хөршийн бодлого хэрэгжиж, Үндэсний аюулгүй байдалд эерэг нөлөөлөл бий болж байна.
1.3 Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг Монголд үйл ажиллагаагаа явуулах, тэдний сонирхолыг татахад сайн нөлөө үзүүлж байна.
1.4 Улсын төсөв, санхүүд татвараар дамжин тодорхой орлого нэмэгдэн орж, эдийн засаг тэлэх байдал бий болсон. (ОТ ХХК нь 2013-2017 онд 6,3 тэрбум ам.долларын борлуулалтын орлого олж, Монгол Улсад 923,6 сая ам.долларын татвар төлжээ)
1.5 Монголын уул, уурхайн, түүний дотор далд уурхайд ажиллах ИТА, мэргэжилтэй ажилчид бэлтгэгдэн (гэрээгээр нийт ажилчдын 94 хувьд хүрсэн) дадлагажиж, ийм төрлийн уурхайг монголчууд бие даан ажиллуулах, ашиглаж чадах боловсон хүчний нөөцтэй болж байна.
1.6 Өмнийн говьд хөрөнгө оруулалт хийгдэж дэд бүтэц сайжирч, сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг зэрэг нийгмийн чиглэлийн бүтээн байгуулалтын дүнд иргэдийн амьдралд чанарын өөрчлөлт гарч байна.
1.7 Оюу Толгой төслийн бараа, бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтэд Монголын аж ахуйн нэгж, иргэд тэргүүн ээлжинд оролцох боломжийг бүрдүүлж ажиллуулж байгаа нь үр дүнтэй байна. (2018 оны 04 дүгээр сарын байдлаар Оюу Толгой төслийн хүрээнд 138 туслан гүйцэтгэгч байгууллага, аж ахуйн нэгж, 12116 ажилтан хөдөлмөр эрхэлж байна) Иргэдийн амьжиргааны эх үүсвэр дээшилж байна.
1.8 Монгол Улсын улсын төсвийн орлогын 7 хувийг, бүртгэлтэй ажиллах хүчний 1 хувийг ажлын байраар хангаж байна.
Хоёр.Төслийн зарим сөрөг асуудлууд
2.1 Аливаа бизнес, түүний дотор хамтарсан хөрөнгө оруулалтын гэрээ нь "харилцан ашигтай байх" зарчмыг баримталж хийгддэг. Гэтэл Оюу Толгойн гэрээний хэрэгжилтийн хувьд энэ зарчим алдагдаж өмчийн эзэн Монголын талд ашиг багатай, харин хөрөнгө оруулагч талд илүү өгөөжтэй й байгаа нь анхаарах гол асуудлын нэг болж байна.
Хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулахад үндэслэсэн эрх зүйн баримт бичгийн нэг нь УИХ -ын 2009 оны 57 дугаар тогтоол бөгөөд гэрээний 1.6-д “Төр нь хөрөнгө оруулагчийн энгийн хувьцааны 34 хувийг өмчлөх ба энэхүү гэрээний хугацааг 15.11-д заасны дагуу сунгасан бол ийнхүү сунгаснаас хойш 1 жилийн дотор Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээгээр харилцан тохиролцсон нөхцөлөөр хөрөнгө оруулагчийн энгийн хувьцааны 16 хувийг нэмж өмчлөх сонголт хийх эрхтэй” гэсэн нь Монголын талын эзэмших хувийг 50 хувиас доошгүй хувь болгоно гэсэн олон түмний хүлээлтийг хэрэгжүүлэх боломжгүй болгожээ. Гэтэл төслийн хэрэгжилтийн явц, 2015 оны ТЭЗҮ, ДУББСТ болон төслийн хөрөнгө оруулалт, зардлын хэт их өсөлтөөс үзэхэд төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг хэдэн хувь ч хүргэж нэмэгдүүлэх нь ач холбогдолгүй болсон байна (хуудас 166).
2.3 Төслийн ТЭЗҮ батлагдаагүй байхад Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд гарын үсэг зурсан нь буруу болсон. (Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 1.11 ба 3.1 заалтуудаар) Цаашид ТЭЗҮ ашигт малтмалын орд хайх, ашиглах төслийн хувьд маш чухал баримт бичиг учир түүнийг боловсруулах, дүгнэлт гаргах тогтолцоог шинэчилж, эрх зүйн зохицуулалтыг тодорхой болгож сайжруулах шаардлагатай байна.
2.4 Хөрөнгө оруулалтын гэрээний гол агуулга нь хөрөнгө оруулагч буюу Гадаад талын татварын болон үйл ажиллагааны орчинг тогтвортой байлгах, олсон орлогоо чөлөөтэй захиран зарцуулах эрхийг тэргүүн зорилго болгож шийдвэрлэжээ. (Хөрөнгө оруулалтын гэрээний удиртгал хэсгийн Гэрээний зорилго гэсэн хэсэг) Үүнээс болж Монголын талын оролцох оролцоо, тавих хяналт бүдгэрсний дээр татварыг удаан хугацаанд тогтворжуулсан нь дэлхийд байхгүй жишиг болж, манай талын үр ашгийг бууруулах үндэс болж байна. “Оюу Толгой” ХХК-ийн татварын ачаалал нь Монгол Улсын эдийн засаг дахь татварын ачааллаас 5 орчим хувиар бага байгаагийн дээр 2018 оны байдлаар татварын хөнгөлөлт 1.5 дахин, зардал буюу ирээдүйд шилжүүлэн тооцох алдагдал 12.8 дахин өссөн гэж Сангийн яамны тооцооллоор гарсан.
2.5 Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 1.6-д Төр нь энгийн хувьцааны 34 хувийг "өмчлөх" гэдэг үгийг хэрэглэсэн боловч хувь нийлүүлэгчийн гэрээ болон ДУББСТ-д “эзэмших” гэдэг үгээр солисон нь эрх зүйн ойлголтоор зөрчилтэй байна.
2.6 ДУББСТ-өөр Монголын талын эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөх олон асуудлууд тусгагдсан нь хөрөнгө оруулагчид онцгой, заримдаа хэтэрхий эрх мэдлүүд олгосон байна.Үүнд:
а) Монгол талын төрийн эзэмшлийн хувьцааг 34 хувиар тогтоон энгийн хувьцаа эзэмшигч болсон. Харин төслийн үйл ажиллагаанаас хамаарч хувьцаа эзэмшигч, талуудын хүртэх ногдол хуваарилагдах эсэх нь тодорхойгүй болсон.
б) Анхны ТЭЗҮ -ээр нийт хөрөнгө оруулалтыг 4,4 тэрбум ам.доллар гэж төлөвлөсөн, харин нэмэгдсээр 7,1 тэрбум, 2018 оны I сарын байдлаар 11,1 тэрбум ам.доллар болгож зардлаа өсгөжээ. Түүгээр ч үл барам ТЭЗҮ-г эрх зүйн хувьд заавал мөрдөх баримт бичиг биш гэж Дубайн гэрээ гэх ДУББСТ-д өөрчлөн оруулсан нь Монголын талын үр ашгийг цаашид бууруулах ноцтой өөрчлөлт болжээ. (ДУББСТ-ний 4.2)
в) Нөөцөд суурилсан тооцооллоор Монголын талын 34 хувийн хувьцааны өр, хүүгийн хамт 1.5 тэрбум ам.доллар бөгөөд ирээдүйд ногдол ашгаа суутгаснаар 2039 онд ойролцоогоор 1 тэрбум ам.долларын өрийн үлдэгдэлтэй хоцорч болзошгүй байна.
г) 30 жилийн дараа Засгийн газар нэмж 16 хувь буюу нийт 50 хувийг эзэмшигч болж болох боловч санхүүжилт мѳн л ийм зарчмаар үргэлжилбэл үр ашиг багатай байх төлөвтэй.
2.7 ДУББСТ-ний 5.6 дахь заалтаар Далд уурхайн санхүүжилтэд авах зээлийн барьцаанд Оюу Толгой төслийн “А” лицензүүд, бүхий л эрхүүд , мөн үл хөдлөх хөрөнгийг барьцаалахыг зөвшөөрсөн байна. Энэ нь Монгол Улсын ордын баялаг, өмч, хөрөнгийг барьцаалж авсан зээл боловч, манай тал авсан зээлэнд хөрөнгө оруулагчдад давхар хүү төлөхөөр болсон нь дэндүү шударга бус тохироо болсон байна.
а) Оюутолгой төсөлд ашиглах нэрийн дор 2015 онд төслийн санхүүжилт нэрээр авсан 4.3 тэрбум ам.долларын зээлийн эх үүсвэрийг Рио Тинто зөвхөн өөрийнхөө Оюутолгой төсөлд өмнө хийсэн хөрөнгө оруулалтаа буцааж гаргахад л ашигласан байна. Дээр нь Оюу Толгойд зориулсан зээлд Рио Тинтогийн баталгааны шимтгэл 1.9 хувь, бусад шимтгэл хураамж зэрэг нэмэлт зардлуудыг нэмэлтээр бий болгож байна. Үүнээс болж уг зээлийн олон улсын санхүүгийн байгууллагаас авсан зардал нь дунджаар LIBOR+3.3 орчим хувьтай бол өнөөдөр Оюу Толгойд ирж байгаа зардал нь LIBOR+6.0 болж өсөж байна.
б) Хөрөнгө оруулагч тал одоогоор монголын талын 34 хувиас бусад лиценз, өмч хөрөнгө, ирээдүйн мөнгөн гүйлгээ зэргийг бүхэлд нь барьцаанд тавьсан нь төслийг үр дүнтэй цааш үргэлжлэх эсэхэд эргэлзээ төрүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл, гадаад хөрөнгө оруулагч тал эрсдэл гарлаа гэсэн шалтагаар төслийг хаяад гарах замаа тавьжээ гэж дүгнэж байна.
2.8 2015 онд хийсэн гэрээгээр Рио Тинто группийн үйлчилгээний төлбөрийг нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээгээр тохирсон Менежментийн үйлчилгээний төлбөрөөс тусад нь нэхэмжлэн авч байгаа нь нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээний 7.2.(в)-д заасан Менежментийн үйлчилгээ давхцаж, Монгол талын хүртэх өгөөжид сөргөөр нөлөөлж, цаашид уурхайн ашиглалтын нийт хугацаанд 2 тэрбум гаруй ам.доллар болох магадлалтай байна. Ийнхүү нэмэлт төлбөр тогтоож Рио Тинто компани зардлаар дамжуулан өөрт ногдох үр ашгийг нэмэгдүүлж байгааг зогсоох шаардлагатай байна.
2.9 ДУББСТ-өөр Баяжмал дахь металлын агууламж, сорьцыг “Оюу Толгой” ХХК нь өөрийн гэрээт болоод Геологийн Төв лабораториар давхар тогтооно. Хэрэв Геологийн төв лаборатори эргэлзээтэй гэж үзвэл хөндлөнгийн лабораторт өгч шинжлүүлэхийг “Оюу Толгой” ХХК-д шаардаж болох боловч энэ тохиолдолд уг хөндлөнгийн лабораторийн дүгнэлтийг дагаж мөрдөнө гэж заасан. Энэ нь гадаад талд давуу байдал бий болсны зэрэгцээ Монголын талын хяналтыг сулруулж, үр ашгийг бууруулах бас нэг нөхцөл болж байна. ( ДУББСТ-ний 6.2 дахь заалт)
2.10 Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 6.13-6.18 дахь заалтаар Үйлдвэрийн хэрэгцээний усны хэрэглээнд Газрын гүний усыг ашиглах эрхийг олгосны хамт хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгөөр олж илрүүлсэн буюу баталгаажуулсан усны нөөцийг дангаар ашиглах, бусдад төлбөртэй ашиглуулах давуу эрх олгосон нь дахин сэргээгдэх нь хүндрэлтэй байгаа байгалийн баялаг болох усыг хайр гамгүй ашиглаж, говийн эмзэг байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл бий болох эрсдэлтэй байдлаар тохирсон байна.
2.11 Хөрөнгө оруулагчийн эдлэх эрхийг хөрөнгө оруулалтын гэрээний 9.10 заалтаар олгож гадаад улсад хөрөнгө эзэмших болон чөлөөтэй зарцуулах эрх олгосноор бүтээгдэхүүний экспорт, борлуулалт, солилцооноос гадаад улсад олсон бүх орлогоо гадаад улсад хадгалах, чөлөөтэй зарцуулах эрхийг эдлүүлж, Монгол Улсын арилжааны банкинд гадаад валютын данс нээж гүйлгээ хийхийг зөвхөн тэдний хүсэл зоригийн асуудал болгож, заавал биелүүлэх үүрэг болохгүй гэж зааснаар хяналтаа алдсан дэндүү хариуцлагагүй тохироог хийжээ. Цаашид гэрээнд өөрчлөлт оруулж Монгол Улсын банкаар дамжуулан гадаад валютын гүйлгээг хийлгэх асуудлыг шийдвэрлэх шаардлагатай гэж үзэж байна.
2.12 Эрчим хүчний хэрэгцээгээ 4 жилийн дотор Монгол Улсаас хангана (Хөрөнгө оруулалтын гэрээний 7.3) гэсэн заалтад одоо хүртэл хэрэгжээгүй байна. Засгийн газар хэлэлцээр хийж гэрээнд өөрчлөлт оруулан шийдвэрлэх шаардлагатай байна.
2.13 Хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр (3.1 дэх заалт ) хөрөнгө оруулагчийн эзэмших ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг (ЗОжил +20+20=70 жил) удаан хугацаагаар эдлэх онцгой эрх олгосон нь хамтрагч талд нэг талдаа хамтран ажиллах итгэл олгосон. Ажлын хэсэгт гаргаж өгсөн санхүүгийн модельд үндэслэн өнгөрсөн хугацаанд талуудад орсон мөнгөн урсгалыг оруулан, тооцож үзэхэд баялагт суурилсан хувилбар буюу 2010-2103 он хүртэлх хугацаанд нийт төслийн мөнгөн урсгалаас хүртэх Монголын талын үр ашиг 44 хувьтай байхаар тооцогдож байгаа бол хөрөнгө оруулагч талын хүртэх үр ашиг 56 хувьтай байх төсөөлөлтэй байна.
Нөөцөд суурилсан хувилбар буюу 2010-2055 он хүртэл тооцсон мөнгөн урсгалын тооцооллоор Монголын талын хүртэх үр ашиг 31 хувь, хөрөнгө оруулагч тал 69 хувь байх төсөөлөлтэй байна. Гэтэл 2010 оны ТЭЗҮ-д Монголын талын өгөөжийг 53 хувь байхаар, хөрөнгө оруулагч талын өгөөжийг 47 хувь байхаар заасан, мөн ДУББСТ-өөр энэ хувь хэмжээг бууруулахгүй байхаар баталгаажуулсан үндсэн тохиролцоо ийнхүү алдагдаж Монгол Улсад орох өгөөж буурч байгаа нь шалгалтаар тогтоогджээ.
УИХ-ын даргын 2018 оны 57 дугаар захирамжаар байгуулагдсан Оюу Толгой ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгаж, санал, дүгнэлт гаргах үүрэг бүхий ажлын хэсгээс дараах дүгнэлтийг хийсэн байна.
1. Оюу толгой төслийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээ, Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө зэрэг баримт бичиг боловсруулахад оролцсон Монголын талын төлөөлөл УИХ-ын 2008 оны 40, 2009 оны 57 дугаар тогтоолоор Засгийн газарт өгсөн чиглэлийг бүрэн баримталж ажиллаагүй, тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байсан хуулийн зарим заалтыг зөрчсөн, хөрөнгө оруулагч талд давуу байдал олгосон зэрэг нь төслийн үйл ажиллагааны үр дүнгээс Монголын талын хүртэх үр ашиг, өгөөжийг бууруулах нөхцөл байдалд хүргэсэн гэж үзэх үндэстэй байна.
2. Оюу Толгой төслийн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Нэмэлт өөрчлөлт оруулсан, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчийн гэрээнд хяналт шинжилгээ, үнэлгээ /мониторинг/ хийх хоёр талын төлөөлөл оролцсон ажлын хэсгийг байгуулан ажиллуулж, гэрээнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар гэрээг сайжруулах шаардлагатай гэсэн дүгнэлтэд хүрч байна.
3. Дубай хотноо байгуулсан Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө, Далд уурхайн бүтээн байгуулалт, санхүүжилтийн нэмэлт төлөвлөгөө, Менежментийн гэрээ нь Монгол Улсын хууль тогтоомж болон Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээний зүйл, заалтыг зөрчсөн учир түүнийг нягтлан судалж, хүчингүй болгох нь зүйтэй гэж үзэж байна.
