Маш ноцтой. Монгол Улсын 18 аймгийн 191 сумд малын гоц халдварт шүлхий өвчин илрээд байна. 2022 оны нэгдүгээр сарын 14-нд нэгтгэсэн мэдээллээр бол шүлхийн хорио цээрийг 18 аймгийн 97 сумд, хязгаарлалтын дэглэмийг 18 сумд тогтоожээ. Мөн шүл-хий өвчний 171 голомттой болжээ. Нийт 192 760 мал шүлхийгээр өвчилсөн.
Тусгаарлалтад 63 230 мал байна. Энэхүү тав хоногийн өмнө шүлхийн нөхцөл байдлын зураглалаас харахад Монгол Улс тэр чигтээ гоц халдварт өвчинд нэрвэгдсэн байгаа юм. Шүлхийгүй аймаг үлдээгүй гэсэн үг. Хамгийн харамсалтай нь энэ тоо өссөөр байгааг мэдээллээс харж болно.
Уг нь өвлийн цагт шүлхий өвчний голомтлон тархалт зогсдог гэнэ. Гэвч энэ удаад хэт хүрээ тэлсэн учраас ийн нэмэгдсээр байгааг мэргэжлийн хүмүүс хэлж байна. Түүнчлэн шүлхий өвчин туссан малын мах гурван жилийн туршид энэ өвчний хорыг хадгалдаг аж. Үүнээс гадна монгол малын махны экспорт дор хаяж 10 жил зогсох нь нэгэнт тодорхой болжээ. Өөрөөр хэлбэл, ҮАБЗ маш шуурхай хуралдаж, тодорхой шийдвэр гаргах шаардлага нэгэнт үүсжээ.
Энгийнээр хэлэхэд, өдгөө Монгол Улс цар тахлын хүндрэлтэй тулж, хил байн байн хаагдаж, хүнсний импортын бүтээгдэхүүнүүд тасрах болсон. Чухамдаа хүнсний хомсдол үүсэх нөхцөл бүрдчихээд байна гэсэн үг. Гэтэл монгол хүний үндсэн хүнс болох махны тухайд ийм аюулд ороод байна.
Нөгөө талаас бид Үндсэн хуулийнхаа 5.5-д “Мал сүрэг бол үндэсний баялаг мөн бөгөөд төрийн хамгаалалтад байна” гэж заасан. Гэвч төр хамгаалж чадсангүй. Бас Үндэсний аюулгүй байдлын тухай хууль дахь Үндэсний аюулгүй байдлын бүрэлдэхүүн хэсэгт (Уг хуулийн 3.4.1) “Хүнсний аюулгүй байдал” гэж заасан байдаг. Энэ утгаараа Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдалд аюул учирлаа гэхэд болно.
Тэгвэл үүн дээр мал аж ахуй, хүнсний асуудал хариуцдаг ХХААХҮЯ хариуцлага алдсан нь тодорхой болж байна. Энэ яамны харьяанд Мал эмнэлгийн ерөнхий газар гэж бий. Мөн Улсын мал эмнэлэг, ариун цэврийн төв лаборатори гэж байдаг. Үндсэндээ яам бодлогоор хангаж, эдгээр газар малын гоц халдварт шүлхий өвчинтэй тэмцэх ёстой. Гэсэн ч малын гоц халдварт шүлхий өвчинтэй тэмцэх нь битгий хэл, дарга, цэрэг нь асуудалтай, зарим нь өнөөг хүртэл удирдлагагүй, ерөнхийдөө ямар нэг ажлын зохион байгуулалтгүй явж иржээ.
Хамгийн гол нь салбарын сайд З.Мэндсайхан энэ асуудлыг өнөөдрийг хүртэл шуурхай шийдэж, тодорхой болгоогүйн үр дүн гэхэд болно. Нөхцөл байдлыг нэгэнт ийм дээр нь тулгалаа.
Товчхондоо, сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсад тохиогоогүй “гамшиг” нүүрлэж, гоц халдварт шүлхий өвчний тархалт нэмэгдсээр байна.
Тэгэхээр цаашид хэрхэх вэ гэдгийг ярих хэрэгтэй болно. Гэтэл шүлхий өвчнийг маш яаралтай вакцинаар дарж авдаг ганц л арга байдаг юм байна.Тэгтэл вакцин нь байдаггүй. Багахаан үлдэгдэлтэй. Он солигдохоос өмнө Оросоос 2.5 сая тун вакцин ачуулсан гэх мэдээлэл бий. Тэр нь одоог хүртэл ирээгүй. Ирсэн ч гурван сумын малд хүрэхтэй, үгүйтэй дуусах аж. Нэг үгээр хэлбэл, ХХААХҮЯ малын гоц халдварт шүлхий өвчний өмнө хоёр гараа өргөчихлөө.
Муу дээрээ муухай гэдэг шиг тэдэнтэй холбоотой маш ноцтой нэгэн мэдээлэл байна. ХХААХҮЯ-ны Мэргэжлийн зөвлөлөөр өнгөрсөн долоо хоногт (2022.01.11) ОХУ-аас малын гоц халдварт шүлхий өвчний 12 сая тун, үхрийн арьс товруутах өвчний 10 сая тун вакцин авах талаар хэлэлцжээ. Шүлхийн 12 сая тун вакцины 10 саяыг таван сая үхэрт давхар тунгаар, үлдсэн хоёр сая тунг нь хоёр сая тугалд хийнэ. Ингэхдээ Сэлэнгээс Замын-Үүд хүртэл зам дагуух үхрийг дархлаажуулна гэж төлөвлөжээ. Харин одоо байгаа үлдэгдэл вакциныг Хөвсгөл, Завхан, Говь-Алтай зэрэг баруун аймгийн малд тарихаар шийдвэрлэсэн байна.
Ингэж “шийдэл” ярьсан нь сайн хэрэг. Гэхдээ хэд хэдэн ноцтой зүйл төлөвлөчихсөн байх юм.
Нэг. Энэ хоёр төрлийн вакциныг 42.5 тэрбум төгрөгөөр худалдаж авахаар ярьжээ. Төсөвт 33 тэрбум төгрөг тавигдсан, 9.5 тэрбум төгрөг дутна. Үүнийг Оростой гэрээ байгуулсны дараа Засгийн газрын нөөц хөрөнгөөс шийдүүлэхээр ярьсан байна.
Хоёр. Монгол Улс (ХХААХҮЯ) урьд нь Оросын төрийн компани буюу Бүх холбоотын мал, амьтны эрүүл мэндийн төвтэй хийсэн гэрээний дагуу шүлхийн вакцин авдаг байжээ. Харин энэ удаад тус улсын малын эмийн хувийн үйлдвэрээс вакцин авах гэрээ байгуулахаар урьдчилсан яриа хийсэн байна. Улмаар ХХААХҮЯ-ны удирдах албан тушаалтай 7-8 хүн 2022 оны хоёрдугаар сард вакцины гэрээ байгуулахаар Орос руу явахаар болжээ.
Гурав. Энэхүү Оросын хувийн үйлдвэрээс авахаар төлөвлөж буй шүлхий өвчний вакцин нь ганц О хэвшлийнх аж. Гэтэл Монгол Улсад тархаж буй шүлхий өвчнийг дархлаажуулахад О, А хэвшлийн тосон хүчлүүртэй вакцин хэрэгтэй болдог байна. Урьд жилүүдэд ч ийм төрлийн вакцин худалдаж авдаг байжээ. Тэгэхээр О, А хэвшлийн вакцин тарьж байж үр дүнгээ өгөх ёстой гэсэн үг. Энэ талаар тус Мэргэжлийн зөвлөлийн хурал дээр зарим мэргэжлийн хүмүүс сануулсан байгаа юм.
Дөрөв. Малын гоц халдварт шүлхийгээр үхэр, хонь, ямаа гэсэн салаа туурайтай мал өвчилдөг. ХХААХҮЯ-ныхан энэ “төсөл”-өөрөө зөвхөн үхрийг вакцинжуулж, хонь, ямааг орхихоор шийдсэн гэсэн үг.
Бас нэг ноцтой мэдээлэл нь ингэж нэг хэвшилд зориулагдсан, дутуу хэрэгцээт вакцин үнийн хувьд хямд байх нь тодорхой. Тэгэхээр ХХААХҮЯ-ны нэр бүхий дарга нар яагаад ийм вакцин авахаар улайраад байна вэ гэдэг нь сэжиг төрүүлж байгаа юм. Тэгэхээр шүлхий тараачихаад, вакцинаас нь ашиг унагах гэв үү хэмээн хардахаар байна.
Шүлхий өвчнийг тойрсон иймэрхүү ноцтой асуудал ХХААХҮЯ хавиар болоод байна, дарга нар аа!
Дахин сануулъя, ҮАБЗ малын гоц халдварт шүлхий өвчнийг анхааралдаа авах цаг нэгэнт болжээ.
