Эзэн Чингис хааны мэндэлсэн өдөр буюу Монгол бахархлын өдөр өнөөдөр тохиож буй. Түүх соёлоороо бахархаж, өвөг дээдсийнхээ сургаалыг сануулах зорилгоор "Чингис хааны алтан сургаал"-ыг хүргэж байна.
Олон омог аймгийн хүмүүс чухам юу бодож хүсч байгааг олж мэдэхийг хичээгтүн. Юу хүсч байгааг нь мэдэхгүйгээр тэднийг дагуулан тэргүүлнэ гэж үгүй. Өчигдөр их сууринд суумагц, Өнөөдөр улсын хэргийг орхиж Биеийн жаргалыг эрвээс энэ үедээ бол төрийн ёсонд харш, эцэс хойтдоо бол үр ач, залгамжлагч нарт муу суртлыг үлдээх гэмтэй.
Энэ дэлхийд хаа ч ямарваа үйлс зүтгэснийх нь бүтнэ. Алгуурласных нь алдагдана. Аливаа хүмүүний биеийг эзлэх гэж бүү яар. Сэтгэлийг нь эзлэхийг яарагтун. Сэтгэлийг нь эзлэвээс бие нь хаа одох билээ.
Хаан гэдэг бол ерийн зэрэг хэргэмтэй адилгүй. Энгийн нэг хэлж хэлэгдэж яахин болмой. Үнэндээ хаан хэмээн өргөмжпөгдөөгүй байтал аяндаа олны сэтгэл түүнийг хаан мэт үзэж байвал сая тэр хүмүүн хаан мөн. Ийнхүү хаан бус атал хааны явдлаар яваваас амттай бус уу? Хэрвээ хаан болчихоод хааны явдпаар явж эс чадвал хаан болж юу хиймой.
Шившиг Миний баясах нь энэ дэлхий дахин нэгэн гэр бүл мэт болж төв төвшин, энх амгалан болвоос сая миний баясах хэрэг. Эргэн тойрон ёс бус олон хаад баймой. Тэд эрх дураараа аашлан, олон амьтныг зовоож, үргэлж цэрэглэн байлдаж, хүмүүний үхэх нь элс хийсэхтэй адил болжээ. Иймээс би тэднийг номхотгож дэлхий нийтээрзэ энх түвшин болгох бодолтой баймой.
Учир нь нэгэн хүмүүн терөөд, түмэн газрыг энхжүүлэх нь хүмүүн болж төрсөн бүх хүнд тустай хэрэг мөн. Үүнийг чадваас дээд тэнгэрт гавьяа, доорд амьтанд өршөөл болох
Тархи нь хоосорвол чөмөг нь хоосорно
Тархи чөмөг хоёулаа хоосорвол үхэж мөхнө шүү
Бодох шинжих бодлого ухаанаа нарийвчлаарай
Нэг сэтгэлтэй, яваарай
Улсаа аваръя авраарай гэвэл үндсээ авраарай
Үндсээ аваръя гэвэл сэтгэлийг нь авраарай
Сэтгэл гэдэг биеийн эзэн бөгөөтөл
Сэтгэл мунхарвал бие даруй хэвтэнэ шүү"
"Өндөр уулын хөтөл зорь
Өргөн далайн олом зорь
Хол хэмээн бүү цөхөр явбаас хүрьюү
Хүнд хэмээнэ бүү цөхөр өргөвөөс даагдьюу
Бие бөх бөгөөс ганцыг ялъюу
Сэтгэл бөх бөгөөс олныг ялъюу
Зуун үйл бүтээвээс үйлийн охь
Үнэн үгэнд хүрсэн хүний сэтгэл бөх"
Давшгүй даваа бий гэнэм
Хэрхэн давах хэмээн бүү сэтгэ
Давъя хэмээн сэтгэвээс давагдъюу
Гэтлэшгүй мөрөн бий гэнэм
Хэрхэн гэтлэх хэмээн бүү сэтгэ
Гэтэлье хэмээвээс гэтэлъюу
Энэ бие хэврэг боловч эрхэм нэр мөнх шүү.
Өчүүхэнийг басваас өргөс болно.
Үсийг томвоос дээс болно
Буга гөрөөсийг битгий угт, буруулсан дайсныг бүү нэх.
Самуун улсыг цэргийн хүчээр тэгшитгэх, энх төр дор бичгийн ухаанаар засах.
Үлэмж хүчээ өгсөн хүмүүнийг илүү эс хайрлаваас хожим хүчээ өгөгчдөд хясамж болно.
Алтны дэргэд аваас шар нь халдмой.
Аргалын бөгөөд дэргэд аваас үнэр нь халдмой.
Хэн өөрийн гэрийн аж байдлыг сайн зохиож чадвал тэр харьяат улсаа захирч чадна.
Алд бие минь алжааваас алжаатугай
Ахуй төр минь алдартугай
Олон улсыг баръя гэвэл биеийг нь хураахаас сэтгэлийг нь хураахтун.
Сэтгэлийг нь хурааваас бие нь хаа одох вэ?
Хоёр наран гарваас худгийн ус ширгэ юу
Хоёр хаан сууваас хамаг улс барагдъюу
Шадарлан явж хүчээ өгсөн бол сарьсан дээлтэд ч суудал өгч ноён босго.
Төр ёсны олсыг цэцдээс асууж сурагтун.
Ханьсан нийлэн явахад хашин бяруу мэт ханилан яв
Харьтан дайсан лугаа харвалдахад харцага шувуу мэт яв.
Эвийн хаан засаг залваас түмэнд өлзийтэй
Бие баатар болбоос нэгэн үеийн баатар
Билэг баатар болбоос түмэн үеийн баатар.
Биеийн бөхөөр нэгийг ялъюу
Сэтгэлийн бөхөөр олныг ялъюу
Саруул ухаанаас илүү сайн нөхөр байдаггүй.
Үгэнд ижилдвэл цэцэн болох
Илдэнд ижилдвэл баатар болох.
Газрын доорх баялагыг гадаадын хүмүүст өгвөл өчиггүй ал
Саруул ухаанаас илүү сайхан нөхөр гэж үгүй
Мунхаг хэл амаас илүү дайсан үгүй
Ариун явдлаас илүү амьд өлзийтэй зүйл гэж үгуй
Нойр гэгч биеийг тэжээх бөгөөтлөө унтаж хэтэрвэл өвчин болно.
Жаргал гэгч хүний эрэлт бөгөөтлеө жаргаж хэтэрвэл зовлон ирнэ.. Хорт мууг сайтар засаж
Хотол улсыг хичээн хамгаалагтун
Чийрэг эзэн, чадвартай сайд улсыг байгуулах эрдэнэ
Чанга цааз, чанартай цэрэг, чигч жонон, чадмагжанжин чанадсыг дийлэх үндэс.
Хатагтай хүнд гурван эр буй
Анхны эр нь алтан төр
Дараах эр нь ариун нэр
Түүний дараах эр нь авсан эр мөн болой.
Алтан төрийг хатуужин дагаваас ариун нэр бэлэн болмой.
Ариун нэрийг бэхэлбээс авсан эр ангид үл болмой.
Арга хүчээ их болгоё гэвэл ард цэрэг юүгээ асар.
Уужим сул жаргая гэвэл эе эв юүгээ ямагт хичээ.
Харийн газар арга чадлаа бэхэлж яв
Халуун зуураа эв нэгдлээ хичээж яв.
Эв найрамдлаас илүү
Их хүч энэ дэлхий дээр байхгүй
Алд бие минь амсхийвээс
Ахуй төр минь алдруузай
Бүтэн бие минь амсхийвээс
Бүрэн улс минь сандруузай
Алд бие минь алжааваас алжаатугай
Ахуй төр минь бүү алдартугай
Бүтэн бие минь зовбоос зовтугай
Бүрэн улс минь бүү сандартугай
Бие хэврэг, билиг мөнх
Улсын эзэн нь зөөлөн намуунд автаж, жаргал цэнгэлд шунаж, бичгийн түшмэдийн хоосон хоншоорын чимэглэх үгэнд хууртан сууваас өтөл нэгэн мунхаг хүмүүн болмой.
Эмээл ихэдвээс тохсон моринд зовлон болмой.
Янз ихэдвээс эл улсын дотор зүдүүр болмой
Иймээс хоосон сүр, илүү янз маяг, ёслолын хэрэггүй.
Хэтэрхий их ёслол жирийн ард олонд омог дээрэнгүйг төрүүлэх гэмтэй.
Дээл гоёл ихэдвээс өмссен хүний биед нь ачаа болохын адил.
Хоосон хуудам дүрэм ёс хэтэрснээс ард иргэд нь эзэн лүгээ нэвтэрч чадах үгүй болж зальхай сайд нар завсарт нь завшиж, төр улсыг бусниулна. Миний сонссоноор хуучин хүчирхэг "СҮН" улс үүнээс болж мөхөед хойд "ЛЯО" хүчирхийлэхэд хүргэжээ.
Зүтгэл тэмцлийг үнэлж мэдэхгүй, харанхуй эзний өмнө бөхийж юу хиймой.
Зөвийг дагаж, үнэнийг дэмжин, төр улсыг засахын телөө тэмцэгчийг жинхэнэ сайн эр хэмээмой. (Харин тийм сайн эр харанхуй эзэнтэй бол хайран болох)
"Аливаа зовлон зүдүүр, аюул түгшүүрийг үл хайхран эрэлхэг, баатарлаг, хатан зориг гаргаж, намайг тойрон бүлгэмдэн нэгдэж, баяр зовлонг хамтаар эдэлж, эрхэм дээд үр бүтээлийг бүрэлдүүлсэн их улсын ард иргэд минь энэ ертөнц дээр буй олон улсын дотор хамгийн аугаа их ард түмэн болно.
Төр улсыг удирдах талаар
Төрийн хүний холч ухааны талаар
Өндөр уулын хөтөл зорь
Өргөн далайн олом зорь
Хол хэмээн бүү цөх
Явбаас хүрьюү
Хүн хэмээн бүү цөх
Өргөвөес дааглъюу
*Ургахуйгаас шингэхүй хүртэл
Улс иргэнийг хурааж явж
Эн олон, бус элэгтний
Элгийг нэгтгэв за би
Тун бус толгойтын
Толгойг нэгэн болгов за би
Сэтгэл муутан уйдах тэд
Ой муутаг чилэх тэд
Ургууд минь та
Ойндоо үл уйдан
Сэтгэлдээ үл чилэн хатуужигтун
* Хаан харц хүний зан авирын талаар
Хаан хүн харц хүний авир авирлаваас
Хамаг улсаа алдъюу
Харц хүн хаан хүний авир авирлаваас
Хар толгойгоо барьюү гээд
Ханьсан эелдэн явахад
Хашин бяруу мэт ханилан яв
Харьтан дайсан лугаа
Харвалдахуйд
Харцага шувуу мэт довтлон яв
Төрдөө хичээсэн муухай хүн боловч
Төвшин сайн хүчнээ өгвөөс
Түмний ноён болгосугай
* Архи дарсыг цээрлэх талаар
Хэлэнд амсахад
Хэдгэнэ шумуул мэт
Хэлнээс гарахдаа
Хэсэр заан болсон мэт
* Төрийн хэрэгт бие хайргүй зүтгэх талаар:
Алд биеэ амс хэмээвээс
Ахуй төр минь алдруузай
Бүтэн биеэ амс хэмээвээс
Бүрэн улс минь сандруузай
Алд бие алзааваас алзаатугай
Ахуй төр минь бүү алдартугай
Бүрэн бие минь зовбоос зовтугай
Бүрэн улс минь буу сандартугай гэжээ.
