Та тусламж хүсэн тусгай дугаарууд руу залгаж үзсэн үү. Тэр үед хаашаа залгахаа та яг таг санаж байв уу. Мэдээж ямар ч хүн энгийн тайван байхдаа аврах утас руу залгахгүй байх. Гал түймэр, гамшиг осол, хэн нэг ойр дотны хүний тань бие муудах, гэмт хэрэгт өртөх болон эдгээрийг харсан хүн л аврах тусгай дугаарт залгадаг. Харин манайх шиг салбар бүр рүү өөр дугаараар залгадаг улс орон ховор юм билээ. Холливудын киноноос юм л бол “911 дууд” гэж буйг бид байнга л хардаг. Энэ гурван тоо тэдний ой тойнд баараггүй тогтсон байдаг. Европын улсууд 112, Их Британийнх 000, Америкийнх 911 гэдэг аврах тусгай дугаартай. Бусад улс орон ч эдгээр хэдхэн нийтлэг дугаараас сонгон, аврах утсаа ажиллуулдаг гэнэ. Харин манайх яадаг билээ дээ. Гал гарвал 101, гэмт хэрэг, зөрчилтэй холбоотой бол 102, өвдвөл 103. Тэгээд болоогүй энэ чиглэл нь дотроо бас ангилалтай. Гамшиг бол 105, өвчтэй хүн нь хүүхэд бол 108, Замын цагдаагийн газарт харьяалах зөрчил бол 124. Хэдэн хамаатныхаа утасны дугаарыг цээжилж чадахгүй байхад сандарч тэвдэн, өвдөж, айж балмагдсан хүн энэ олон дугаарыг шууд санаад залгана гэдэг эргэлзээтэй.
Хүүхэд халуураад эмнэлгийн түргэн тусламж дуудахад өөдөөс “Хүүхдийн түргэн 108” гэж оператор эмэгтэй хэлээд тасалсныг би лав санаж байна. 102-ын дуудлагаар очсон цагдаа нар хэргийн газарт ирээд, хүн гэмтсэн байвал эрүүл мэндийн түргэн тусламж дууддаг. Хэрэв автомашины эд ангид хүн хавчуулагдсан тохиолдолд онцгойгийнхныг дууддаг байв. Ингэх нь мэдээж цаг хугацаа алдана. Ямар ч гамшиг ослын үед хүний алтан амь секундээр хэмжигдэж байдаг шүү дээ. Гэхдээ өмнөхөө бодвол эдгээр аврах байгууллага нэг дор байрладаг болсон. Ингэснээр андуурч ирсэн дуудлагыг шилжүүлж, аврал эрсэн нэгэнд шуурхай тусалж байгаа. Одоо ажиллаж буй Мэдээлэл шуурхай удирдлагын төвийг БНСУ-ын Засгийн газрын урт хугацааны хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлсэн “Холбоо, хяналт, мэдээллийн сүлжээ” төслийн хүрээнд Хууль зүйн, Эрүүл мэндийн, Шадар сайдын хамтарсан тушаалаар 2010 онд байгуулсан юм.
Тус төв ямар нэг осол, гэмт хэрэг болон эрүүл мэндийн тусламжийн дуудлагаар цагдаа, онцгой, эмнэлгийн тусламж илгээдэг болжээ. Гэхдээ ингэсэн гээд хаяж болохгүй. Дахин засаж сайжруулах, шинэчлэх ажил олон байна. Жишээлбэл, олон улсын жишгийг дагаж яаралтай тусламжийн нэгдсэн нэг дугаартай болох. Ингэснээр аврах ажиллагаанд олон давуу тал бий болох аж. Жишээлбэл, гар утасны дэлгэц цоожтой байсан ч аврах дугаар руу холбогддог, тусламж эрж холбоо барьсан нэгний байршлыг шууд тогтоодог болох юм. Одоо бидний ихэвчлэн ашиглаж буй ухаалаг гар утсыг та шалгаад нэг үзээрэй. Гар утасны дэлгэц цоожтой байсан ч аврах утас руу холбогдож болох цонх доод хэсэгт нь бий. Та түүн дээр дарахад аврах утас руу холбогдох дугаарууд гарч ирнэ. Харамсалтай нь манайд ашиглаж буй тусгай дугаарууд руу залгаж болохгүй. Яагаад гэвэл манайх олон улсын жишиг биш учраас тэр. Тэгэхээр та гар утасгүй явж байхдаа осолд орсон нэгний утсаар түргэн тусламж дуудаж чадахгүй гэсэн үг юм. Хэрэв аврах утсыг нэг дугаарт шилжүүлбэл хэзээ ч, ямар ч утаснаас дуудлага хийж болно.
Аврах утасны оператор нэг иргэнтэй ойролцоогоор 30 секунд ярьдаг гэж тооцвол түүний 70-80 хувийг нь хаяг, байршлыг нь асуусаар өнгөрөөдөг байна. Энэ хооронд өөр хэн нэгэнд бас тусламж хэрэг болж л байгаа. Хэрэв аврах тусгай дугаарыг нэг болговол дуудлага өгч буй иргэний хаана байгааг шууд тогтоох боломжтой болох юм. Ингэвэл хаяг асууж цаг алдахгүй, дуудлагынхаа утгыг тэмдэглэхэд болно. Ингэдэг болчихвол ядаж л төөрч будилж явахгүй шүү дээ. Манай нийслэлийн зам ямар гэдгийг та бид мэдэх хойно.
Эдгээр аврах тусгай дугаарын хамгийн ачаалалтай нь эрүүл мэндийн тусламжийн дуудлага гэнэ. Гэхдээ ихэнх нь шаардсан дуудлага байдаг аж. Иргэд нэг удаа залгаж дуудлага өгчихөөд “Хурдан ирээч ээ, ямар уддаг юм бэ” хэмээн дахин залгадаг байна. Энэ нь шугамын ачааллыг нэмж, өөр хүн холбогдоход саад учруулах нь дамжиггүй. Ингэлээ гээд иргэдэд буруу өгөх аргагүй. Дуудлага өгөөд багагүй хугацаа өнгөрчихөөд байхад түргэн тусламж нь ирэхгүй байхад дахин залгахаас ч өөр яалтай билээ. Тэгэхээр эрүүл мэндийн түргэн тусламжийн дуудлага хүлээн авдаг шугам болон дуудлаганд очдог автомашинаа нэмэх шаардлага гарч байгаа юм. Онцгой байдлын аврах, гал унтраах албанд ирүүлж буй дуудлага нь харьцангуй цөөн ч гэсэн нэг байшин шатахыг харсан хүн бүр дуудлага ирүүлдэг нь хүндрэл учруулдаг байна.
ЦЕГ-ын Мэдээлэл шуурхай удирдлагын төвийн Техник ашиглалтын хэлтсийн дарга, ахмад С.Болдбаяр “МШУТ 160 гаруй албан хаагчтай, түүний тал хувь нь мэдээлэл хүлээн авах чиг үүрэгтэй ажилладаг. Цагдаагийн байгууллагын есөн албан хаагч, эрүүл мэндийн түргэн тусламжийн тав, онцгой байдлын гурван ажилтан нэг өдөр иргэдийн тусламж хүссэн дуудлагыг хүлээн авдаг юм. Бид Улаанбаатар хотын хэмжээнд гал түймэр, гамшиг осол, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ болон гэмт хэрэг, зөрчилтэй холбоотой дуудлагыг хүлээн авч, харьяа байгууллагад нь дамжуулан, шийдвэрлэлтэд нь хяналт тавьж ажилладаг. Өмнө нь яаралтай тусламжийн дуудлагыг цагдаа, онцгой байдал, эмнэлгийнхэн тус тусын байрандаа хүлээн авдаг байсан. Хоорондын уялдаа холбоо байгаагүй. Цагдаагийн байгууллага л багахан хэмжээний программ ашигладаг байсан. Харин бусад нь мэдээллийн технологи, программ хангамж ашигладаггүй. Дуудлагыг цаасан дээр бүртгэдэг байсан тул дүн шинжилгээ хийх боломж хомс байв. Мөн 101, 102, 103, 105 дугаарын утас руу залгах нь азын сугалаанд оролцохтой адил байсан юм. Азтай нь шууд холбогдоно.
Бусад нь хэд хэдэн оролдлогын дараа холбогддог байсан. Одоо бол залгасан хүн бүр холбогдож байгаа. Дуудлагын дарааллаас шалтгаалан, хүлээлт үүсгэж байгаад, эхний хүн утсаа салгахад дараагийнх нь шууд холбогдоно гэсэн үг. Гэхдээ зарим хүн хүлээлгийн горимд шилжчихээд байхад утсаа салгачихдаг. Тэгээд дахин залгаад, ахиад л хүлээх хэрэгтэй болдог. Хэсэг хүлээгээд холбогдож болно гэдгийг ойлгодоггүй. Одоо иргэд ачаалал ихтэй үед 5-10 секунд хүлээгээд холбогддог. Дуудлага хүлээн авах шугам нэмснээр тусгай дугаар руу залгаж буй иргэдийн 90 орчим хувь нь шууд холбогдож байгаа” гэж ярив.
2013 онд одоогийн Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Засгийн газрын ХЭГ-ын дарга байхдаа “Яаралтай тусламжийн нэгдсэн систем байгуулах төсөл” боловсруулах ажлын хэсэг байгуулан, ахалж байв. Ажлын хэсэгт тухайн үеийн Хууль зүйн, Эрүүл мэндийн сайд болон бусад удирдах албан тушаалтнууд ажиллаж байлаа. Гэтэл төсөл хэрэгжиж эхлээгүй байтал ажлын хэсгийн ахлагч нь Ерөнхий сайд болж дэвшээд “алга болов”. Үүнээс хойш уг ажил “царцсан” юм. МШУТ-өөс үе үе ХЗЯ руу албан бичиг явуулдаг ч үр дүнд хүрдэггүй. ХЗЯ Сангийн яам руу албан бичиг явуулдаг ч төсөв мөнгөнөөс болоод өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй гэнэ. Ажил хийвэл дуустал, давс хийвэл уустал гэдэг дээ. Нэгэнт эхлүүлсэн ажлаа хийсэн шиг хийгээд дуусгачихвал бараг л өдөр бүр гамшиг болж байдаг манай нийслэлийн иргэдэд тун ч хэрэгтэй сэн. Аврах утасны талаар Монголын яаралтай тусламжийн хөгжлийн нийгэмлэгийн тэргүүн Ө.Анхболд “Зарим оронд дуудлагыг түвшнээр нь ангилдаг. Онцгой түвшний дуудлага бол цагдаа, онцгой, эмнэлэг нь бүгд идэвхиждэг. Ийм дуудлагын үед тусламж эрж буй иргэн ганц хоёрхон л үг хэлнэ. Тиймээс байршлыг нь тогтоон, аврах албаныхан очдог. “Би буудуулчихлаа”, “Би зүрхний шигдээс боллоо” гэдгээ л хэлж амжина гэсэн үг. Америкт зүрхний шигдээс болох магадлалтай болон харшилтай иргэд нь бугуйндаа тусламж дууддаг, биеийн байдлыг байнга хэмждэг бугуйвч зүүж явдаг.
Өөрөө дуудлага өгч чадахгүй болсон ч тэр бугуйвч нь биеийн байдлаас нь шалтгаалаад тусламж дууддаг. Одоо зарим автомашинууд ч ослын дуудлага хийдэг болсон. Уг нь эдгээр төхөөрөмж нэг их үнэтэй биш. Ийм төхөөрөмжүүдийг ашиглахын тулд яаралтай тусламжийн нэг дугаартай болох хэрэгтэй. Ямар ч тохиолдолд шууд дуудлага хийхэд олон улсын жишигт нийцсэн дугаарлалттай байж л иргэдээ болзошгүй аюулаас аварч чадна. Гал түймэр, гамшиг осол, гэмт хэрэгт өртсөн хүмүүс мэргэжлийн хэллэгээр сэтгэхүйн дайралт буюу гүн цочролд ордог. Энэ нь хүний сэтгэн бодох чадварыг бууруулна. Ийм үед хүн аврах утасны олон дугаарыг шууд санана гэдэг ховор. Харин нэг дугаартай болгоод түүнийгээ иргэдийн ой тойнд ортол хэлж, тогтоолгох хэрэгтэй. 911 гэдэг бол америкчуудын маш олон жил ашигласан дугаар. Бараг л цусанд нь шингэсэн гэж хэлж болно. Аврах байтугай хэн нэгний жирийн туслалцаа хэрэгтэй болсон ч энэ дугаар руугаа залгадаг шүү дээ. Мөн бид аврах утасны ажилтнаа ч сайтар бэлтгэх хэрэгтэй. Тэд сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөх чадвартай болох ёстой. Амиа хорлох гэж буй хүмүүсийн 80 гаруй хувь нь аврах утас руу өөрөө залгадаг юм. Тэр үед нь сэтгэл зүйн мэргэжлийн зөвлөгөө өгч байх хэрэгтэй. Түүнчлэн эрүүл мэндийн анхны туслалцаа үзүүлэх чадвар чухал. Ар гэрийнх нь хэн нэгэн зүрхний шигдээс болсон тохиолдолд анхны тусламж үзүүлэх зөвлөгөө утсаар өгч чаддаг байх учиртай. Энэ нь тусламжийн баг очих хүртэл торгоож байх юм” гэж ярив.
МШУТ-ийн бэрхшээл үүгээр дуусахгүй. Тэндхийн ажилтнуудын санаа зовж буй нэг зүйл нь сүлжээний техник юм. Анх 2010 онд Солонгосын тусламжаар авсан сервер нь таван жилийн баталгаат хугацаатай. Тэр хугацаа нь дуусаад хэдийнэ жил тойрч буй. Анх гурван ийм сервер өгсний ганц нь л одоо иргэдийн дуудлагыг аврагчидтай арай ядан холбож байна. Хэрэв тэр сервер “тэтгэвэр”-тээ гарвал бид аврагчидтайгаа холбогдож чадахаа болино. Аймшигтай байгаа биз. Түүнчлэн манайхаас бусад оронд аврах дуудлага хүлээн авдаг нөөц төвтэй байдаг аж. Харин манайд байгаа ганц нь амь тариагаар ажиллаж байна. Төрийн үйлчилгээ үзүүлдэг бүх байгууллага нь хэсэгхэн газарт “шавааралдсан” манай хот газар хөдлөлийн найман баллын бүсэд хамаардаг. Газар хөдөллөө гэхэд одоо ажиллаж байгаа МШУТ-ийн байр тэр гамшигт өртвөл яана. Гэтэл тэр төв өөрөө аврах үйл ажиллагаа явуулах учиртай. Тэр байшин нурахад биднийг хэн аврагчидтай минь холбох вэ. Тэгэхээр энэ салбарт амь тариа биш бүхэл бүтэн нөөц төв, хэд хэдэн шинэ сервер хэрэгтэй байна. Маргааш юу болохыг бидний хэн нь ч тааж чадахгүй шүү дээ.
