Авлига, албан тушаалын цөөнгүй хэргийг хялбаршуулсан журмаар шүүх шийдвэрлэж, торгох ял шийтгэсэн тохиолдол цөөнгүй. Иргэдийн дунд хэргийг ингэж шийдвэрлэхийн эсрэг байр суурьтай хүн олон. Тэгвэл авлига, албан тушаалын хэргийг мөрдөн шалгадаг байгууллагынхан ямар байр суурьтай байдаг бол. АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн III албаны дарга, ахлах комиссар Ч.Жаргалбаатартай ярилцлаа.
-Сүүлийн үед хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдэх талаар нэлээд ярих боллоо. Хялбаршуулсан журам гэдэг ойлголтыг тайлбарлахгүй юу?
-Гэмт хэрэг үйлдэж буй хүний хувьд тухайн гэмт үйлдлээ илрэхгүй, хариуцлага хүлээхгүй гэсэн итгэл, магадлалд тулгуурладаг болохыг олон судалгааны тайланд дурдсан байна. Нийгэмд аюултай зохион байгуулалтад орсон бүлэг, бүлэглэлийн хэргийг илрүүлэх, гэм буруутай хүмүүст хариуцлага хүлээлгэхэд бэрхшээл нэлээд тулгардаг. Хохирсон хүн хохирлоо нөхөн төлүүлэх, зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэх явц удааширч, цаг хугацаа, эдийн засгийн хувьд нэмж хохирох, мөрдөн шалгах, хянан шийдвэрлэх урт хугацаа бүхий процесс нь оролцогч нарыг залхаадаг байдал илэрхий ажиглагдаж байгаа. Суурин соёл иргэншилтэй, эрх зүйн өндөр хөгжил бүхий улс орнуудад зохион байгуулалт бүхий хэргүүдийг хялбараар шийдвэрлэх, урт удаан процессыг халах зорилгоор PLEA BARGAIN гэсэн ойлголтыг бий болгож, улс орон бүр өөрийн хууль тогтоомжид нийцүүлэн хэрэглэж байна.
Ромын эрин үед эрүүгийн хариуцлагыг зөвшилцөн шийдвэрлэж байсан практик хөгжиж, өнөө цагт 90 орчим орон хэргийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн. АНУ 1920 онд нийт хэргийн 50 хувийг хялбаршуулж шийдвэрлэж байсан бол одоо 95-д хүрсэн, Орос, Хятад, Англи, Итали, Франц, Хорват зэрэг оронд энэ журмыг түгээмэл ашиглаж байгаа талаар Америкийн судлаач Роберт Странг илтгэлдээ дурджээ.
“Гэмт хэргийг илрүүлэхэд туслалцаа үзүүлсэн, мэдээлэл өгсөн, эрх бүхий байгууллагатай хамтран ажилласан бол түүнийг гэм буруугаа хүлээсэнд тооцон ял оноож, хөнгөрүүлж, чөлөөлж болно”, “Гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн хүнд ногдуулах хорих ялыг хөнгөрүүлэх, ялаас чөлөөлөх, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх” гэсэн зохицуулалтыг хуульчлан Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 13.3 дугаар зүйлд “Хамтран ажиллах этгээдээр тогтоох”, мөн хуулийн 17 дугаар зүйлд “Яллагдагч хэргээ хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлүүлэх” гэсэн процессыг хуульчилсан.
-Манай улсын хууль тогтоомжуудад энэ талаар хэрхэн заасан байдаг вэ. Хуульд заасан бол хэрэгжүүлэх нь зайлшгүй байх л даа?
-Эхлээд Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцыг авч үзэх ёстой. Учир нь улс орнуудын авлигатай тэмцэх үндэсний хууль тогтоомжийн эх суурь нь НҮБ-ын конвенц байдаг. Авлигын эсрэг НҮБ-ын конвенцын 37 дугаар зүйлд “Гэмт хэргийг үйлдэхэд оролцсон хүмүүс мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад баримт нотолгоо мэдээллийг гаргаж өгөх, хохирлыг нөхөн төлөх зэргээр мөрдөн шалгах ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлсэн бол эрх бүхий байгууллага хөхиүлэн дэмжих талаар зохих арга хэмжээ авна”, “Оролцогч улс бүр энэхүү конвенцын дагуу тогтоосон гэмт хэргийг мөрдөн шалгах буюу яллахад идэвхтэй хамтран ажиллаж буй яллагдагч этгээдийн ялыг зохих тохиолдолд хөнгөрүүлэх боломжийг олгох асуудлыг авч үзнэ”, “Оролцогч улс бүр энэхүү конвенцын дагуу тогтоосон гэмт хэргийг мөрдөн шалгах буюу яллахад идэвхтэй хамтран ажиллаж буй этгээдэд яллагдахаас чөлөөлөгдөх дархан эрх олгох боломжийг дотоодын хууль, тогтоомжийнхоо тулгуур зарчимд нийцүүлэх асуудлыг авч үзэхийг үүрэг болгосон” нь манай улсын Эрүүгийн хуульд хялбаршуулсан журмыг хуульчлах үндэслэл болсон юм.
Монгол Улсын хууль тогтоох байгууллагын хувьд хэрэг маргааныг богино хугацаанд шийдвэрлэх арга замыг эрэлхийлж байсан гэж ойлгодог. Иргэний хэрэг, Захиргааны хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд хялбаршуулсан журмыг хуульчилж өгсөн нь ач холбогдолтой байж, ШЕЗ-өөс хийсэн судалгаагаар нийт хэргийнхээ 30-40 хувийг хялбаршуулсан журмаар шийдвэрлэсэн гэсэн судалгааны дүн бий.
Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны хувьд гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрсөн, учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн хүмүүст өршөөл, уучлал үзүүлэх, 2002 оны Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 25 дугаар зүйлд “яллагдагч, шүүгдэгч нь Эрүүгийн хуульд заасан хөнгөн гэмт хэргийг анх удаа үйлдсэн бөгөөд учруулсан хохирлоо бүрэн төлсөн, гэм хорыг арилгасан нөхцөлд хохирогч нь яллагдагч, шүүгдэгчтэй сайн дураараа эвлэрсэн бол хэргийг хэрэгсэхгүй болгох” зохицуулалт хуульчилж, хэрэгжүүлсэн жишээнээс тодорхой харагдана.
-Хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдвэрлэхийн давуу тал юу вэ?
-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны зорилт нь гэмт хэргийг шуурхай, бүрэн илрүүлэх, үйлдсэн хүн, хуулийн этгээдийг олж тогтоон шударгаар ял оногдуулах, хүний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээхэд оршдог. Гэмт хэрэг үйлдсэн хүн буруугаа сайн дураараа хүлээн зөвшөөрч, бусдад учруулсан хохирлоо нөхөн төлөөд хуульд заасан хорих ялыг хөнгөрүүлж, ялаас чөлөөлж, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх хүсэлт гаргаж шүүхээс Эрүүгийн хуулийн 6.7 дугаар зүйлд заасан журмаар хэргийг шийдвэрлэж байгаа нь Үндсэн хууль, Эрүүгийн хуулийн үзэл санаа, зарчимд нийцнэ.
Гэмт хэрэг үйлдсэн хүний хувьд хуульд зааснаас хөнгөн ял шийтгэл хүлээнэ, мөрдөн шалгах болон хянан шийдвэрлэх ердийн хугацаа буюу хэт урт хугацаа шаардахгүй, богино хугацаанд хэргээ шийдвэрлүүлнэ, хохирогчийн хувьд учирсан хохирлоо богино хугацаанд нөхөн төлүүлнэ, шүүх хуралдаанд мэдүүлэг өгөх, хохирол төлөгдөөгүй бол давж заалдах ажиллагаан дахь зардлаас чөлөөлөгдөнө, шүүх хурал их хойшлох, хэрэгт нэмэлт ажиллагаа хийлгэхээр буцаах, шүүхийн шийдвэрийн дагуу хохирол нөхөн төлөгдөхгүй байх, хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусаж хэрэг хэрэгсэхгүй болох зэрэг эрсдэл үүсэхгүй.
Гэрч, шинжээч нарын хувьд мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад мэдүүлэг өгсөн бол дахин шүүхэд очиж мэдүүлэг өгөх, шүүхийн дуудсан цагт ажлаасаа чөлөө авах, хоол, унааны зардал хувиасаа төлөх, заналхийлэл, нөлөөлөлд өртөхгүй байх давуу талтай.
Прокурор шүүх хуралдаанд бэлтгэх болон болзошгүй шүүн таслах ажиллагаанд цаг хугацаа, хөрөнгө зарцуулахаас зайлсхийж, ялыг тохиролцдог яллах ажиллагаа, шүүх хуралдааны явцад гарах зардлыг хэмнэж төсвийн хөрөнгө үрэгдэхгүй, урт удаан хугацааны эрүүгийн шүүх хуралдаанаас зайлсхийх боломж олгодог. Нөгөө талдаа шат шатны шүүхийн ачаалал буурдаг сайн талтай.
-Хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэх үндэслэлээр олон томоохон хэргийг хэрэгсэхгүй болгож байгаа. Авлигын гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа бага байдгийг ч хэлэх үү. Гэм буруугаа өөрөө хүлээгээд, хохирлоо төлөөд, дээр нь тодорхой ял хүлээлгэдэг болохоор уг нь хэрэгтэй юм.
-Албан тушаалтнаас албан тушаалын байдлаа ашиглан үйлдсэн гэмт хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгаагаас үүдэн ял завшсан олон тохиолдол гардаг. Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэргүүд буюу залилах, завших хэрэгт оноож болох ял шийтгэл өндөр учраас хөөн хэлэлцэх хугацаа урт байдаг бол хохирол хор уршиг нь ойролцоо, магадгүй их байдаг авлигын гэмт хэрэгт ногдуулах ял бага, үүнээс улбаалан хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгаа.
Албан тушаалтнуудын хувьд нийгэмд аюултай үйлдэл хийчихээд ял шийтгэлээс мултрах, тэр тусмаа хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хариуцлагаас зайлсхийх гэсэн оролдлого гаргасаар байгаа. Олон хэргийг шүүхийн шатанд гэм буруутайд тооцож, хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэлээ. Энэ бүхний дараа нийтэд, нийгэмд өөрийгөө гэмт хэрэг үйлдээгүй, гэм буруугүй байсан гэж ойлгуулах, дахин төрийн албанд орох зорилго, мөрөөдлийнхөө хүрээнд хэрэг шалгасан мөрдөгч, хянасан прокурор, шийдвэр гаргасан шүүгч нарыг гүтгэх, нэр төрд нь халдсан мэдээ мэдээлэл нийтлэх үйлдэл түгээмэл болсон.
“Би хэлмэгдлээ, би шударга байсны төлөө намайг хорьсон, ял шийтгэх гэж байна” гэсэн захидал, ярилцлага цахим сүлжээнд нийтлүүлэх, олон нийт иргэдийг талцуулах үйл ажиллагаа явуулдаг. Зарим хүн гадаад улс оронд оргон зайлж байхад өөр нэг хэсэг нь УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших, гишүүнээр сонгогдсоноор эрүүгийн хэрэг үүсгэж яллагдагчаар татсан тогтоолтой танилцахгүй, яллах дүгнэлт гардан авахаас татгалзаж, худал үгээр иргэдийг төөрөгдүүлэн хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагааг дорд үзсээр яваа.
Хэргийг шийдвэрлэх ажиллагааг удаашруулах, оргон зайлах, шүүхээс хэргээ буцаалгаж байгаа үйлдлийн цаана хөөн хэлэлцэх хугацаа богино байгааг ашиглах гэсэн санаархал цухалзаад байдаг. Хялбаршуулсан журмаар хэргийг шийдвэрлэснээр ял завших бололцоо тодорхой хэмжээнд буурна.
-Гэхдээ яагаад нийгэмд энэ журмыг шүүмжлээд байгаа юм бол. Тэдэнд бодит тайлбар очихгүй байгаагаас уу. Эсвэл хялбаршуулсан гэдгийн цаана авлигачид ял завшаад байгаа нь үнэн юм болов уу?
-Аливаа факт эерэг, сөрөг гэсэн хоёр талтай байдаг. Хялбаршуулсан журам ч өөрийн гэсэн сул талтай. 2017 оны долдугаар сараас хойш энэ журмыг хэрэгжүүлээд таван жил болж байна. Энэ хугацаанд хуулийн хийдэлтэй болон давуу талыг хүмүүс олж харж байгаа байх.
Хялбаршуулсан журмын ойлголт, үр нөлөөг таниулах ажил дутуу дулимаг хийсэн гэж би хувьдаа боддог. Энгийн жишээ дурдъя л даа. Нийтийн сүлжээнд хандалт авах гэсэн хүмүүс 100 сая төгрөг хахуульд авсан хүн 40 саяар
торгуулаад 60 сая төгрөгийн ашигтай гэх мэт мэдээлэл түгээдэг. Бодит байдал дээр хахуульд авсан мөнгийг улсын орлого болгоод торгох ял оноож байгаа юм шүү дээ.
Гэмт хэрэг үйлдсэн гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, хэргийг хялбаршуулсан журмаар хянан шийдвэрлүүлэх хүсэлт гаргасан яллагдагчид Эрүүгийн хуулийн 5.5-4 дэх хэсэг, 6.7 дугаар зүйлд заасныг үндэслэн ял оноох, чөлөөлөх, ял ногдуулахгүй тэнсэж, албадлагын арга хэмжээ хэрэглэх тухай болон энэ бүлэгт заасан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх үндэслэл, журмыг прокурор, мөрдөгч танилцуулах хуультай.
Хуулийн 6.7 дугаар зүйлд “энэ хуулийн тусгай ангид хорих ялын доод хэмжээг хоёр жилээс дээш, дээд хэмжээг найман жил хүртэл хугацаагаар тогтоосон гэмт хэрэг үйлдсэн хүн тухайн гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн бол тухайн зүйл, хэсэг, заалтад заасан ялын дээд хэмжээний хоёрны нэгээс хэтрүүлэхгүйгээр, ялын доод хэмжээний хоёрны нэгээс багагүй ял оногдуулах” гэсэн заалт шүүмжлэл дагуулаад байгаа л даа. Мөн зүйлийн дөрөв дэх хэсэгт “тусгай ангид хорих ялын дээд хэмжээг арван хоёр жил, эсхүл арван таван жил хүртэл хугацаагаар тогтоосон гэмт хэрэг үйлдсэн хүн тухайн гэмт хэргийн улмаас учруулсан хохирлоо нөхөн төлсөн бол тухайн зүйл, хэсэг, заалтад заасан ялын дээд хэмжээний гуравны хоёроос хэтрүүлэхгүйгээр, ялын доод хэмжээний гуравны хоёроос багагүй ял оногдуулах”-аар хуульчилсан.
Авлигын гэмт хэрэгт хөөн хэлэлцэх хугацаа богино, ял хөнгөн байна гэж хууль тогтоогч үзсэн бол Эрүүгийн хуулийн 22 дугаар бүлгийн гэмт хэргийн ялыг нэмэгдүүлснээр хөөн хэлэлцэх хугацаа, хялбаршуулсан журмаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаатай холбоотой хийдэл гэж үзээд байгаа асуудал бүрэн шийдэгдэх боломжтой.
Улс орнуудын шүүхийн шийдвэртэй танилцахад буруутай этгээдээр учруулсан хохирлыг нөхөн төлүүлээд хорих болон торгуулийн ялыг үндсэн, эд хөрөнгө хураах ялыг нэмэгдэл ялаар хэрэглэж байна. Манай улсын хувьд 2002 оны Эрүүгийн хуулийн 46 зүйлд Эд хөрөнгө хураах ялыг нэмэгдэл ялын чанартай хэрэглэж байсан бол 2015 оноос хөрөнгө, орлогыг хураах албадлагын арга хэмжээ болгон хуульчилснаар хариуцлагын үр нөлөө нь буурсан. Тиймээс эд хөрөнгө хураах албадлагын арга хэмжээг ялын төрөлд хамруулах шаардлага үүссэн.
Торгуулийн ял дээр нэмээд эд хөрөнгө хураах ял оноож байгаа зарим жишээг хэлье л дээ. Лондон дахь “Ex оil” компанийн өмнөх захирал Дэвид Люфкинийг 2019 оны хоёрдугаар сараас 2021 оны нэгдүгээр сар хүртэлх хугацаанд авлигын 11 хэрэг үйлдсэнийг тогтоож, өөрөө ч гэм буруугаа хүлээн зөвшөөрч, 2021 оны арванхоёрдугаар сарын 15-нд хэргийг шүүхэд шилжүүлсэн байна. Шүүхээс түүнд 140 мянга гаруй фунт стерлинг төлөх торгууль ногдуулсан. Люфкин 2012-2018 онд Ирак, Саудын Араб, Арабын Нэгдсэн Эмират Улсад авлигын гэмт хэрэг үйлдсэнээ хүлээн зөвшөөрч, хоёр жилийн тэнсэн харгалзах ял авчээ. Люфкин 2021 оны аравдугаар сард Онц ноцтой авлигатай тэмцэх албатай албан ёсны хамтын ажиллагааны гэрээ байгуулсан байсан тул түүнд илүү хөнгөн ял оноосон талаар дэлхий нийтэд мэдээлж байна.
-Манай улсад хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдсэн жишээ цөөнгүй бий. “Эрдэнэс Монгол”-ын Д.Хаянхярваагаас гадна НПГ-ын ерөнхий прокурор асан Ш.Нямдоржийн хэрэг гэх зэргээр нэрлэж болно.
-Өнөөдөр мөрдөж байгаа хуулийн хүрээнд хэргүүдийг шийдвэрлэсэн. Тухайн хүмүүс ч гэсэн мөрдөгч нарыг, байгууллагыг буруутгах гэсэн үйлдэл гаргасан хэдий ч нотлох баримт, тогтоогдсон нөхцөл байдалд дүгнэлт хийгээд хуулийн боломжийг ашиглахаар шийдэж хүсэлтээ прокурорт гаргаж хэргээ шийдвэрлүүлсэн байх. Түүнээс тухайн хүмүүст давуу байдал олгох, ял завшуулсан зүйл биш. Шүүхийн шийдвэрийн албан ёсны цахим хуудсанд нэвтэрч олон нийтийн анхаарал татаад байгаа хэргүүдийг шийдвэрлэсэн тогтоол, магадлалтай танилцах юм бол нотлогдсон байдал, шүүхийн шийдвэрийн талаар мэдээлэлтэй болж чадна.
-Миний харж байгаагаар хялбаршуулсан журмаар хэрэг шийдэхийн сөрөг тал нь аливаа гэмт хэрэгт оноох ял шийтгэлийн урьдчилан сэргийлэх зорилго хангагдахгүй болж байгаа юм шиг. Дараа дараагийн авлигын гэмт хэрэг үйлдэх сэдэл төрүүлэх вий. “Өө ингээд л авснаа буцааж өгөөд л хорих ялгүй үлдэх юм байна” гэдэг ч юм уу. Онолын хувьд ингэж харах боломжтой юу?
-Миний хувьд арай өөрөөр харж байна. Хөөн хэлэлцэх хугацаа дуустал хянан шийдвэрлэх ажиллагааг удаашруулдаг байдлыг тодорхой хэмжээнд халж чадна. Гэм буруугаа хүлээж хохирлоо нөхөн төлсөн хүний хувьд шүүх хялбаршуулсан журмаар ял шийтгэл оноодог.
Эрүүгийн хариуцлага нь тухайн хүн, хуулийн этгээдийн үйлдсэн гэмт хэрэг, гэмт хэргийн нийгмийн аюулын шинж чанар, хэр хэмжээ, гэм буруугийн хэлбэрт тохирсон байх зарчимтай бөгөөд шүүх зарчимдаа тулгуурлан ял шийтгэл оногдуулах асуудал. Хариуцлага хүлээсэн хүний хувьд Төрийн албаны тухай хуулийн 22.1.3-т зааснаар төрийн жинхэнэ албан тушаалд томилогдох эрх нь хязгаарлагдана шүү дээ.
Авлигын гэмт хэргийн ял шийтгэл хөнгөн байгаа. Нийгмийн хор аюулаар ойролцоо хэргүүдтэй дүйцүүлэх, салбарын хуульд байгаа халдашгүй байдлыг халах, зарим төрлийн гэмт хэргийн шинжийг оновчтой тодорхойлох шаардлага тавьсан ч үр дүнд хүрээгүй л байна. Төрийн эрх барьж байгаа намын дарга, Засгийн газрын тэргүүн авлигатай тэмцэх хүсэл сонирхлоо илэрхийлсэн тул дээр дурдсан олон хийдлийг үгүй хийж, шударга ёсны зарчимд нийцсэн өөрчлөлтүүд хуульд тусгалаа олно гэдэгт итгэж байна.
-Төрийн албанд ял шийтгэлтэй хүмүүс олноор ажиллаж байгааг иргэд ихээр шүүмжилж байна. Ял шийтгэлтэй хүмүүс төрийн албанд ажиллаад байж болдог уу?
-Зарим нэг эрх мэдэл бүхий хүмүүс хуульд заасан шаардлага хангахгүй хүнийг элдэв шалтаг, халхавч ашиглан албан тушаалд томилдог, илтэд хуулийн шаардлага хангахгүй хүнийг албан тушаалд нэр дэвшүүлж, хувийн ашиг сонирхлын урьдчилсан мэдүүлгийг нь хянуулахаар ирүүлдэг явдал бий. Хуулийн шаардлага хангахгүй байгааг нь тодорхойлоод өгөхөөр АТГ Төрийн албаны зөвлөлийн чиг үүргийг хэрэгүүллээ гэж шүүмжлээд, хууль бус шийдвэрээ цуцлах бус, олон нийтийн дунд өөрийгөө хамгаалах, зөвтгөх гэсэн буруу хандлага илэрхийлдэг. Хуулийн шаардлага хангахгүй хүнийг нэр дэвшүүлж, томилж байгаа үйлдэл нь өөрөө бусдад давуу байдал бий болгож буй хууль бус үйлдэл гэж үзэж болно.
Төрийн албанд ял шийтгэл хүлээсэн олон хүн ажиллаж байгаа. Тэр дундаа аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газрууд, хамтарсан өмч бүхий аж ахуйн нэгжүүдэд ял шийтгүүлсэн хүнийг албан тушаалд томилоод байна. Тухайн хууль бус үйлдлийг таслан зогсоож чадвал улстөрчид буюу албан тушаалд хүнийг томилох эрх бүхий этгээдүүдийн авлигатай тэмцэх хүсэл сонирхол, шударга байдлыг илэрхийлнэ. Хууль бус томилгоо хийж байгаа хүмүүсийн үг нь худлаа, үйлдэл нь хэлбэрийн байдаг. Энэ хүмүүс авлигатай тэмцэх хүсэлгүй, магадгүй авлигыг хаацайлдаг гэдгийг монгол хүн бүрт таниулж өгнө дөө.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 30.2 дахь хэсэгт заасан “уугуул иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар зөвхөн нэг удаа сонгоно” гэснийг нэг удаа гэж ойлго гээд ярьж байсан лидер гэх хүмүүс ШЕЗ, Шүүхийн сахилгын хорооны шүүгч бус гишүүнийг томилох үед “одоо ажиллаж байгаа биш, өмнө нь ажиллаж байсан нь хамаагүй, эхнэр, нөхөр, хүүхдийнхээ” холбогдсон маргааныг шийдэхгүй байхад болно гээд өөрийн төлөөний хүнийг дэмжиж байгаа нь мунхаглал. Хуулийг дээдэлдэг, хэрэгжүүлдэг бус, хуулийн үг, үсэг ярьж хэлбэрддэг байдлын илэрхийлэл
Бэлтгэсэн Г.Цолмон
