-Телевизүүдийн мэдээллийн хүртээмж нэлээд сайн, цөөнгүй нь дохионы хэлний орчуулгатай болсон. Тэдний дамжуулж байгаа дүрс, мэдээлэл нь ойлгомжтой, цэгцтэй, шаардлага хангахуйц байж чаддаг уу?
-Таваас цөөнгүй телевизийн мэдээллийн булан нь дохионы хэлмэрчтэй байгаа нь сайн хэрэг. Гэвч дохионы хэлмэрчийн булан, гаргаж байгаа дүрс нь хэтэрхий жижиг болохоор сайн харж чаддаггүй. Түүнчлэн зөвхөн мэдээллийн булангаа дохионы хэлмэрчээр орчуулуулж байгаа. Бусад нэвтрүүлэг, танин мэдэхүйн мэдээлэл нь дохионы хэлмэрчгүй. Цахим хуудаснуудын тухайд зарим мэдээлэл нь хадмал орчуулгатай байдаг. Гол асуудал нь дохионы хэлмэрчийн булан стандарт бус байна. Бас зарим тохиолдолд хэлмэрчийн дүрсийг зар мэдээгээр халхалчихдаг. Дохионы хэлмэрчийн булан хулганын нүх шиг жижигхэн байх ёсгүй. Хэтэрхий жижиг байхаар үзэхэд хүндрэлтэй. Энэ нь стандартыг мэддэггүйтэй холбоотой. Эл асуудлыг тодорхой журам гаргаж шийдэх нь зүйтэй. Бас хадмал орчуулгатай мэдээлэл төдийлөн гаргадаггүй. Тэгээд ч манай улсад хадмал орчуулгын стандарт байхгүй. Харилцаа холбооны зохицуулах хорооноос журам гаргаж, стандартыг нь батлуулж, хэрэгжүүлэх ёстой. НҮБ-ын Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай конвенцод аливаа мэдээллийг түгээхдээ дохионы хэлмэрчтэй, хадмал бичвэртэй байлгана гэж заасан. Энэхүү заалтыг хэрэгжүүлэх тогтолцоо манай улсад байхгүй. Ийм чиглэлийн мэргэжилтэн ч одоогоор алга.
-Мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулж, бусад газар, аж ахуйн нэгжид жишиг болгохоор байгууллага манай улсад бий юү?
-Сонгуулийн ерөнхий хорооны сайт мэдээллийн хүртээмжийг маш сайн бүрдүүлсэн. Жишээ нь, сул хараатай хүмүүст зориулсан текст томруулах хэсэгтэй. Мөн дохионы хэлний толь бичиг, хичээлүүдийг хадмал орчуулгатай гаргаж байна. Боловсрол, шинжлэх ухааны яамны захиалгаар Боловсролын мэдээллийн технологийн төвөөс “Цахим аялал” сэдэвт 104 жишиг хичээлийг боловсруулсан. Тэдгээр хичээл нь сонсголгүй хүүхдүүдэд хүртээмжтэй болсон. Хүүхдүүдэд хичээлийг яаж заах, дохионы хэлийг ямар агуулгаар хэрхэн сайн гаргадгийг уг хичээлүүдээс үзэж болно. Мөн хэлмэрчийн нүүрний хувирал, биеийн хэлэмж нь ойлгуулах гэж байгаа зүйлийн агуулгыг хэрхэн гаргадгийг эдгээр хичээл жишиг болгон харуулсан. Цаашид мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулахын тулд хууль, эрх зүйн орчныг сайн бүрдүүлэх ёстой гэж боддог. Тэгснээр нийтээр дагаж мөрдөхөд дөхөм болох юм.
-Дэлхий дахинд мэдээллийн технологи өндөр түвшинд хөгжсөн. Энэ нь мэдээллийн хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд чухал нөлөө үзүүлж байгаа. Манай улсад техник, технологийн дэвшлийг хэрхэн ашиглаж байна вэ?
-Манайх олон улсын сайн туршлагуудыг тогтмол нэвтрүүлэх хэрэгтэй. Олон улсын хамтын ажиллагааны ЖАЙКА байгууллагаас хэрэгжүүлсэн “Улаанбаатар хотын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн дэд бүтцийн хүртээмжийг сайжруулах” төслийн хүрээнд Японоос мэдээллийн хүртээмжийн мэргэжилтэн манай улсад ирж, семинар зохион байгуулсан юм. Тэр үед япон мэргэжилтэн “Black box 702” гэх төхөөрөмж танилцуулсан. Уг төхөөрөмжийг Монголд нэвтрүүлэх боломжтой юм билээ. Зурагтынхаа удирдлагаар эл төхөөрөмжийг тохируулахад л телевизийн бүх мэдээллийг дохионы хэлмэрчтэйгээр үзэж болдог. Мөн хадмал орчуулгатай ч үзэх боломжтой. Телевиз бүр үүнийг нэвтрүүлэх албагүй. Жишээ нь, манай төв дээр уг төхөөрөмжийг суурилууллаа гэж бодъё. Тэгвэл төхөөрөмжийг телевизүүдийн сувгуудтай холбож, дохионы хэлмэрчдийг манай байгууллагад төвлөрүүлэн ажиллуулж болно. Ингэснээр хэлмэрчид телевизүүдийн мэдээллийг хөврүүлж, сонсголын бэрхшээлтэй иргэд гэртээ хүссэн сувгаа үзэх боломж бүрдэнэ гэж япон мэргэжилтэн хэлсэн. Төр, засгаас үүнийг хэрэгжүүлж чадвал сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн хувьд мэдээллийн хүртээмж сайжрах юм. Бас нэг жишээ дурдахад, БНСУ-д очиж туршлага судалж байхдаа дүлий иргэдийн нийгэмлэгт очсон юм. Тус нийгэмлэг дотроо телевизийн гурван сувагтай, тэдгээр нь тус бүр хоёр хэлмэрчтэй. Бас нөөц хэлмэрч нарыг ч бэлтгэсэн. Уг ажлынх нь санхүүжилтийг төр, засгаас нь гаргадаг. Хууль зүйн яамнаас нь мэдээлэл, харилцаатай холбоотой хууль, эрх зүйн орчныг нь зохицуулсан гэсэн. Мөн Татварын газрынхан нь айл бүрээс авдаг хураамжийнхаа тодорхой хувийг телевизүүдэд өгч, түүгээрээ хэлмэрч нарыг цалинжуулдаг гэсэн. Ингэснээр БНСУ-д мэдээллийн хүртээмж илт сайжирсан юм билээ.
ЖАЙКА-гаас мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулах чиглэлээр хоёр дахь төслөө хэрэгжүүлнэ гэж сонссон. Үүнийг хэрэгжүүлэхэд манай байгууллага хамтран ажиллах хүсэлтэй. Мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулах ажлуудыг төр, засгаас ч дэмжиж, хуулиуддаа зориуд тусгаж, бодлогын түвшинд анхаарах шаардлагатай. Манай байгууллагаас дохионы хэлний орчуулагчийн аппликэйшн бүтээх төсөл бичсэн юм. Сонсголын бэрхшээлтэй иргэд нийгмийн харилцаанд оролцох, эмнэлгийн тусламж авах, цагдаад хандах, ажилд ороход ийм аппликэйшн зайлшгүй шаардлагатай. Тиймээс дэлхий дахинд 10 жилийн өмнө үүнийг бүтээж, ашиглах болсон. Өдгөө технологийг бүр сайжруулж, хиймэл оюун ухаан ашиглан, дараагийн түвшинд шилжүүлэн хөгжүүлж байна. Гэтэл Монгол Улс үүнээс маш их хоцорч байна шүү дээ.
-Хүний нөөц, ялангуяа дохионы хэлмэрчийн хүрэлцээ манай улсад хангалттай юу?
-Энэ тал дээр байгууллагуудад анхааруулж хэлэх нэг зүйл бий. Мэдээллийг хүртээмжтэй болгоно гээд тааралдсан хэлмэрчтэйгээ хамтран ажилладаг байгууллагууд бий. Хэлмэрч ур чадвартай, эсэхийг харгалзан үзэх нь тун ховор. Дохионы хэлмэрч нэг буланд нь гарч л байвал сонсголгүй хүн бүрт хүрчихнэ гэж боддог байх. Гэхдээ тийм биш. Хэлмэрч тодорхой шалгууруудыг хангасан байх ёстой. Манай улсад одоогоор дохионы хэлмэрчдийг олноор бэлтгэж чадахгүй байгаа. Чанартай орчуулга хийдэг хүн цөөхөн бий. Тэгэхээр дохионы хэлмэрч бэлдэхээс авхуулаад, хяналт тавих, мэдээллийн хүртээмжийг сайжруулах гээд олон асуудал бидэнд байна. Хэлмэрчдийг хянадаг, ёс зүйд нь анхаардаг, хариуцдаг байгууллага байх ёстой. Монголд хэлмэрчдийг ангилж, зэрэглэл тогтоодоггүй. Олон улсад бол хэлмэрчид зэрэглэлтэй байдаг. Өндөр зэрэглэлд хүрэхийн тулд тэд өөрсдийгөө дайчилж, улмаар дээд түвшнийх нь олон улсын дипломат харилцааны орчуулга хийж байна. Манай улсад зэрэглэл, ангиллыг нь гаргачихвал түүнийх нь дагуу хэлмэрчдийг хөгжүүлэх бүрэн боломжтой. Зэрэглэл байхгүй учраас л бүх хэлмэрч адилхан юм шиг харагддаг. Эцэст нь хэлэхэд, сонсголын бэрхшээлтэй иргэд тулгамдсан асуудлаа бүгдийг сайн мэднэ. Тэгэхээр бидэнгүйгээр бидний асуудлыг битгий шийдээрэй. Асуудлыг хамтарч шийдэх шаардлагатай гэж хэлье.
-Хэлмэрчийн ур чадварыг сайжруулах чиглэлээр сургалт явуулдаг газар манайд байдаг уу?
-“Сонсголгүйн боловсрол” төрийн бус байгууллагаас өндөр түвшний сургалт явуулдаг. Сонсголгүй хүн хичээл зааж, багшилдаг. Ямар үед аль дохиог хэрхэн гаргах, агуулга, утгыг яаж илэрхийлэх зэргийг маш сайн заадаг. Мөн сонсголтой иргэд ч сайн дураараа, сонирхлоороо хичээл заадаг. Гэхдээ хичээлийнх нь чанар сул, үр дүн багатай
Бэлтгэсэн М.Оч
