Монгол Улс “Ковид-19” цар тахлыг дотооддоо алдаж, одоогоор тархалтыг хумьчихаагүй, нөхцөл байдал амаргүй байна. Ялангуяа улсын эдийн засгийн ирээдүй таагүй байх “чимээ” дуулдаж эхлээд байгаатай эвлэрэхээс аргагүй болж мэдэх нь. Тиймээс одоо бидэнд сайн бодлого, санхүүгийн хатуу дэг хэрэгтэй. Манай улсын хувьд байгалийн баялаг, ашигт малтмалын экспорт гол найдвар болж буй. Томхоноос нь нэрлэвэл “Оюутолгой”, “Эрдэнэс Тавантолгой”, “Эрдэнэт үйлдвэр”, “Монголросцветмет”-ээ маш зөв менежменттэйгээр ажиллуулах цаг ирсэн. Тэнд засаж болох алдаагаа залруулаад явах учиртай.
“Баялгийн тэгш хуваарилалт” гэж дарга болгоны ярьдаг үгийг одоо биелүүлэх цаг нь нэгэнт болсон. Тухайлбал, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн балансын бус овоолгыг ашиглаж, катодын зэс үйлдвэрлэдэг “Ачит ихт” ХХК-иас анх байгуулсан гэрээнд 34 хувийг нь тус үйлдвэр буюу одоогийнхоор төр эзэмшихээр заасан байв. Үйлдвэр нь байгуулагдаад 7-9 жил болж байгаа ч нөгөөх 34 хувь нь сураггүй. Гэсэн атлаа “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн үйл ажиллагааг шалгахаар “Ачит ихт” ХХК-тай холбоотой ноцтой зөрчлүүд илэрдэг байна. Тодруулбал, хоёр жилийн өмнө Монгол Улсын ерөнхий аудиторын тушаалаар “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн үйл ажиллагаанд хийсэн аудитаар өгсөн зөвлөмж, аудитын мөрөөр авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний хэрэгжилт, түүний үр дүнг шалгаж, давтан аудит хийжээ.
ОХУ-ын Тооцооны танхим, Монгол Улсын Үндэсний аудитын газраас 2014 онд “Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-д оруулсан хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн удирдлагад хамтарсан шалгалт хийж байжээ. Түүгээр олон зөрчил илэрч, нийт 49 заалт бүхий зөвлөмж өгч байв. Тиймээс энэхүү давтан аудитаар Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуульд нийцүүлэн худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулсан эсэх, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн эзэмшлийн газарт үйл ажиллагаа явуулж буй хүдэр боловсруулах үйлдвэрийн үйл ажиллагааг холбогдох хууль тогтоомжид нийцүүлсэн, эсэх, бүтээгдэхүүн борлуулах, экспортод гаргах үнийг зохистой тогтоож, үр ашиггүй хөрөнгө оруулалт, зардлыг бууруулж, ашгийг нэмэгдүүлсэн эсэх, “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн үйл ажиллагаанд тавих дотоод хяналтыг үр нөлөөтэй хэрэгжүүлсэн, үгүйг шалгасан байна. Харамсалтай нь, аудитын явцад зарим нэг хүндрэл бэрхшээл тулгарчээ. Ажлын явцад холбогдох газар, хэлтэс, албан тушаалтнаас аудитад шаардлагатай баримт материал авахаар нийт 22 удаа “санамж бичиг” хүргүүлсэн ч баримт материалыг холбогдох албан тушаалтнаас шууд авах боломжгүй, удирдлагын хэд хэдэн шат дамжлагаар хянагдаж, зарим баримтыг дутуу өгсөн, архиваас баримт авах зөвшөөрөл авахад хэд хэдэн шат дамжлага дамждагаас 2-3 хоног зарцуулсан, баримт архивт шилжсэн, ТУЗ-өөс зөвшөөрөл авах хэрэгтэй, нууцын жагсаалтад орсон тул Хууль, эрх зүйн газраас зөвшөөрөл авах шаардлагатай гэх мэт шалтгаанаар хүлээлт үүссэн.
Аудитаар судлагдаж байгаа асуудлын хүрээнд холбогдох албан тушаалтантай уулзалт ярилцлага хийх, тодруулга авах шаардлага гарч байсан ч зарим албан тушаалтан гадаадад томилолтоор явсан, чөлөө авсан гэх шалтгаанаар ярилцлага хийх, тайлбар тодруулгыг бүрэн гүйцэд авах боломж бүрдээгүй. Тэрчлэн аудит хийхэд шаардлагатай “Ачит ихт” ХХК-тай 2013 оны зургадугаар сарын 30-нд байгуулсан “Харилцан ойлголцлын санамж бичиг” зэргийг удаа дараа гаргаж өгөхийг хүссэн ч аудитын явцад ирүүлээгүй тул асуудлыг нягталж үзэх боломж олдоогүй байна.
“Эрдэнэт үйлдвэр” ХХК-ийн Зөвлөлийн 44 дүгээр хуралдаанаар үйлдвэрийн хүдэр олборлох явцад үүссэн исэлдсэн болон холимог, балансын бус хүдрийн овоолгыг ашиглах боломжийг судлах, хүдэр боловсруулах үйлдвэрийн ТЭЗҮ-ийг боловсруулах, үйлдвэрлэлийн туршилт явуулж, үр дүнг танилцуулах, хамтарсан үйлдвэрт оруулсан хөрөнгө, хувь эзэмшлийн асуудлыг хэлэлцүүлэх чиглэлийг гүйцэтгэх удирдлагад өгч байжээ. Тодруулбал, 2010 оны 44 дугаар хуралдаанаар “Ачит ихт” ХХК-тай балансын гадуурх хүдрээс ангижруулалтын аргаар зэс гарган авах үйлдвэрлэлийн туршилтын гэрээ байгуулсан байна.
Төслийн танилцуулга, ТЭЗҮ, үйлдвэрлэлийн туршилт, эдийн засгийн үр ашгийн судалгаа, тооцооллыг Зөвлөлд танилцуулаагүй, хуралдаанаар хэлэлцүүлээгүй, шийдвэр, зөвшөөрөл авалгүйгээр “Ачит ихт” ХХК-тай гэрээ байгуулан хүдэр боловсруулах үйлдвэрт хөрөнгө оруулж, үйлдвэр байгуулж, үйлдвэрлэл явуулсан байна.
Үйлдвэрийн дүрмийн 11.1-т заасныг зөрчин Зөвлөлийн гишүүдийн 100 хувийн саналаар шийдвэрлээгүй байхад зөвхөн Зөвлөлийн Монголын хэсгийн шийдвэрийг үндэслэн дүрмийн 12.3-т “Ерөнхий захирал нь компанийн үйл ажиллагааг Зөвлөлийн шийдвэрээр түүнд олгосон эрх хэмжээний хүрээнд удирдана”, 12.4-т “Компанийн гүйцэтгэх удирдлага нь Зөвлөлийн шийдвэрийн биелэлтийг зохион байгуулна” гэж заасныг зөрчин, хүдэр боловсруулах үйлдвэр байгуулах талаар Зөвлөлийн зөвшөөрөл, шийдвэргүйгээр дур мэдэн их хэмжээний хэлцэл хийж, гэрээ байгуулсан байна. Ийм зөрчилтэйгөөр “Ачит ихт” ХХК-тай 2010 оны есдүгээр сарын 3-нд байгуулсан 5/225-10 дугаар “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн овоолгыг ашиглан гидрометаллургийн аргаар катодын зэс үйлдвэрлэх бүрэн хэмжээний үйлдвэр барих төсөл хэрэгжүүлэх гэрээ”, 2013 оны долдугаар сарын 17-нд байгуулсан АИ-13/02 дугаар “Хамтран ажиллах гэрээ”, 2015 оны зургадугаар сарын 24-нд байгуулсан ¹ 5/199-15 дугаар гэрээ зэргийг байгуулжээ.
Төрийн өмчийн хорооны албан бичгээр дараах асуудлыг Зөвлөлд танилцуулж, шийдвэрлүүлэх чиглэлийг үйлдвэрийн гүйцэтгэх удирдлагад өгсөн ч хэрэгжүүлсэн, эсэх нь тодорхойгүй байна. Иймээс Зөвлөлийн Монголын хэсгийн 2013 оны долдугаар сарын 17-ны өдрийн хуралдааны шийдвэрт дурдсан “...Зөвлөлийн 43 дугаар хуралдааны шийдвэрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор “Ачит ихт” ХХК-тай 2010 онд байгуулсан ¹ 5/225-10 дугаар гэрээний хэрэгжилтийг дүгнэж, үр дүнг дүрмийн дагуу танилцуулах шаардлагатай.
Үйлдвэрийн ерөнхий захирлын 2014 оны 14 дүгээр захирамжаар байгуулсан “Хамтарсан ажлын хэсэг”-ээс “Ачит ихт” ХХК-тай байгуулсан 2010 оны есдүгээр сарын 5-ны 5/225-10 дугаар гэрээний хэрэгжилт, үйлдвэрийн ТЭЗҮ-д үнэлэлт, дүгнэлт өгч, цаашид хэрхэн хамтран ажиллах талаар “Ачит ихт” ХХК-ийн барьсан үйлдвэрийн ТЭЗҮ нь үндэслэл муутай хийгдсэн, эдийн засгийн эрсдэл өндөр байх магадлалтай, маш муу төсөл, “Эрдэнэт үйлдвэр” технологийн үзүүлэлтийн эрсдэлийг хамтарч үүрэх шаардлагагүй, учир нь үйлдвэртэй зөвшилцөлгүй ТЭЗҮ-ийг Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлсэн, ТЭЗҮ-д технологийн болон байгаль орчны эрсдэлийг үндэслэл муутай тооцоолсон тул үйлдвэрийн үйл ажиллагаанд “Эрдэнэт үйлдвэр” хувь эзэмшиж оролцох шаардлагагүй, “Ачит ихт” ХХК-тай Иргэний хуулийн дагуу “Ажил үйлчилгээ үзүүлэх гэрээ” байгуулан ажиллах нь зүйтэй гэсэн санал, дүгнэлт гаргасан ч Зөвлөлд танилцуулаагүй байна. Яг энэ асуудлаас болоод “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийн тухайн үеийн ерөнхий захирал Ц.Даваацэрэн АТГ-аар шалгуулсан.
Үргэлжлэл бий...
ӨДӨР ТУТМЫН СОНИНУУДЫН “ЭРЭН
