УДБЭТ-ын балетын гоцлооч Б.Маралтай ярилцлаа. Тэрбээр П.И.Чайковскийн “Цөмөөхэй”, “Хунт нуур”, А.Аданы “Жизель”, Ф.Херольдын “Дэггүй Лиз”, Ж.Чулууны “Уран хас” зэрэг дэлхийн болон Монголын сонгодог урлагийн ноён оргил болсон бүтээлд туслах болон гол дүрүүдийг амилуулсан нэгэн. Мөн Гавьяат жүжигчин Д.Алтанхуягийн нэрэмжит Монголын балетын анхдугаар уралдаанаас дэд байрын шагнал хоёр удаа хүртсэн чадварлаг уран бүтээлч юм. Түүнчлэн Олон улсын балетын анхдугаар уралдаан болон ОХУ-ын Улан-Үд хотод зохион байгуулагдсан “Орос-Япон-Евроази”-ийн балетын тэмцээний тэргүүн шагналыг хүртэж байв.
-“Номадик балет” продакшныхан “Grandeur” гала тоглолтоо маргааш олны хүртээл болгох нь. Тоглолтын бэлтгэлээ хэдийн базаачихсан уу?
-“Номадик балет” продакшны есөн жилийн ой энэ онд тохиож байна. Энэ хүрээнд бид гала концертоо үзэгчдэд хүргэхэд бэлэн боллоо. Эл тоглолтод есөн жилийн турш толилуулсан бүтээлүүдийнхээ шилдэг, сор гэснийг сонгосноороо онцлогтой. Мөн бүжиг дэглэгчид маань өөрсдийн шинэ бүтээлүүдээрээ үзэгч олонтойгоо уулзана. Бид бэлтгэлээ базааж, үзэгчдээ хүлээн авахад бэлэн. “Grandeur” хэмээх гала тоглолтыг өмнө нь 2017 онд үзэгчдийн хүртээл болгосон. Тухайн үед би энэ тоглолтод оролцоод тус продакшны гишүүн болсон юм.
-Та багадаа Хүүхдийн ордны бүжгийн дугуйланд явдаг байсан юм билээ. Энэ нь хожим балетчин болоход тань нөлөөлөв үү?
-Ер нь багаасаа бүжиглэх дуртай хүүхэд байлаа. Хөгжим дуугарахаар хэмнэлд нь тааруулаад л аятайхан, эвсэлтэй бүжиглэчихдэг байсан гэдэг. Тэгээд ээж болон эгч минь анзаарч, намайг долоон настай байхад Монголын хүүхдийн ордны бүжгийн дугуйланд Б.Хулан багшийн шавь болгон элсүүлсэн. Тухайн үед багш маань “Хөгжим, бүжгийн коллежийн бүжгийн ангид элсэлт авч байна. Чи шалгуулаад үзээч” гэв. Тэгээд л гэрийнхэндээ хэлж, шалгалт өглөө. Тухайн үед ардын болон сонгодог бүжгийн хоёр ангид элсэлт авч, би сонгодог бүжгийнхийг нь сонгосон юм. Учир нь ардын бүжгийн ангид миний нас тохироогүй. Ингэж л балетын урлагт хөл тавьсан түүхтэй. Харин Хөгжим, бүжгийн коллежид Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Н.Энхтуяа багшийнхаа удирдлагад зургаан жил суралцсан. Сургуулиа балетын жүжигчин мэргэжлээр 2017 онд төгсөөд хавар нь УДБЭТ-ын босгоор алхсан даа. Эхэндээ гэрээт уран бүтээлчээр ажиллаж байгаад, 2018 оноос жинхлэгдэж, 2020 онд балетын гоцлооч болсон.
-Дугуйлангаас мэргэжлийн сургууль руу шилжихэд хүндрэлтэй санагдсан зүйлс бий юү?
-Хүүхдийн ордноос мэргэжлийн сургууль руу шилжих нь миний төсөөлснөөс огт өөр байсан. Учир нь би эхний өдрөөсөө л бүжиг сураад, балетчин болчихно гэж бодсон хэрэг. Тэгтэл бодит байдалд миний төсөөлснөөс өөр байлаа. Хүүхдийн ордонд дасгал, бие халаалт хийдэг ч бараг анхны өдрөө бүжгээ сурч эхэлдэг. Харин Хөгжим бүжгийн коллежийн хамгийн эхний хичээл газрын дасгал байв. Тэгээд л өлмий жийлгүүлж, гарын байрлал заасан. Үргэлж л дасгал сургуулилалт хийдэг боллоо. Тоглох зав ч хомс. Жаахан хүүхэд байсан учраас эхэндээ уйтгартай санагдсан л даа. Харин одоо бол би мэргэжилдээ хайртай. Дасгалаа хийгээд завгүй байх нь намайг илүү жаргалтай болгодог.
-Мэргэжлийн урлагийн байгууллагад ороод хамгийн анх А.Аданы “Жизель” балетаар тайзнаа гарсан байх аа?
-Театрт ороод удалгүй А.Аданы “Жизель” балетын хоёрдугаар үзэгдэлд сүнснүүдийн олны хэсэгт оролцсон. Ийм гайхалтай уран бүтээлээр гараагаа эхэлсэндээ үргэлж талархдаг юм. Тухайн үед хөл, гар салгалаад дотор давчдаад маш хэцүү байсан нь саяхан мэт санагддаг.
-Урлагийн хүн тэр дундаа балетын жүжигчин байх хэцүү гэдэг. Та шантрах үедээ өөрийгөө хэрхэн зоригжуулдаг вэ?
-Балетаар анх хичээллэж эхлэхэд шантрах үе бишгүй. Дугуйланд явж байгаад мэргэжлийн ангид орохоор хөдөлгөөнүүд нь хүндэрч, ачаалал ч дагаад нэмэгддэг. Каскин дээр тогтох, хөдөлгөөний гүйцэтгэл цэвэр байх ёстой гээд бэлтгэлээр шахаад эхлэхээр өөрийн эрхгүй хэцүү санагдана. Гэхдээ мундаг багш нарынхаа ачаар шантраагүйдээ баярладаг. Би балетыг өөртэйгөө тэмцэх гоо зүйн урлаг гэж хэлэх дуртай. Хамгийн наад зах нь үргэлж биеэ хөнгөн байлгаж, бэлтгэл хийхэд илүү амар болгохын тулд амттанаас татгалзаж, жингээ барих шаардлагатай. Мөн бэлтгэл сургуулилалтаа сайн хийх ёстой гэх мэт олон шаардлагыг өөртөө тавина. Шилдэг бүжигчин болохын тулд өөртэйгөө ч тэмцэнэ шүү дээ. Бас бэлтгэлийн үеэр хөл цэврүүтэх, гэмтэх үе цөөнгүй. Хэрэв тэр үед тоглолттой бол гүрийхээс өөр аргагүй. Хөл холгож цэврүүтлээ гээд тоглолтод оролцохгүй байж болохгүй. Гэхдээ мэргэжилдээ хайртай, эндээс амьдралын утга учрыг мэдэрч, таашаал авдаг учраас шантарсан ч больж чадахгүй гэдгээ мэдэрдэг. Мөрөөдлөө биелүүлж, түүгээрээ амьдарч яваа хүмүүс үргэлж л “дүүлдэг” шүү дээ.
-Таныг багадаа “Хунт нуур” балетад гоцлох мөрөөдөлтэй байсан гэж сонслоо. Харин өнгөрсөн жил 32 хунгийн нэгийг нь “амилуулсан” байх аа?
-Үлгэрийн юм шиг үнэхээр гоё мэдрэмж. “Хунт нуур” бүжгэн жүжиг бол сонгодог бүтээлүүдийн ноён оргил нь. Гэтэл эл жүжгийн хар, цагаан хунгийн дүр бүтээнэ гэдэг үнэхээр гайхалтай, бас хариуцлагатай даалгавар юм. Монгол анх удаа 32 хунтай “Хунт нуур” толилуулахад Одетта болон Одделогийн гол дүрийг бүтээсэн нь миний хувьд хэзээ ч мартагдашгүй гайхалтай дурсамж болон үлджээ. Тиймээс би өөрийгөө их азтайд тооцдог. Надад итгэж, мөрөөдлийн дүрээ “амилуулах” боломж олгосон театрынхан болон багшдаа үргэлж талархдаг.
-Хамгийн хайртай, эсвэл жаахан дутуудуулчихав уу гэж харамсдаг дүр бий юү?
-Одоогоор сэтгэл ханасан дүр алга. Хэдийгээр тоглолтоо даваад гарчихсан ч гэсэн дараа нь “Ингэвэл илүү дээр байж, дахиад жаахан гүрийчихгүй дээ” гэж харамсах үе бий. Ер нь бүх балетчин л тоглолт бүрийнхээ дараа эргэцүүлдэг байх.
-Балетын урлагт хөтөлсөн багшийнхаа талаар дурсахгүй юу?
-Хөгжим, бүжгийн коллежид элсээд Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Н.Энхтуяа багшийн шавь болсон. Багш биднийг өөрийн хүүхдээс ялгалгүй хайрлаж, бас зааж сургадаг байлаа. Хал нь гаднаа, хайр нь дотроо хүн байдаг. Хамгийн анх багштайгаа уулзсан үе сэтгэлээс ер гардаггүй. Тухайн үед би эхний хичээлээсээ хоцорчихсон юм. Яаж орохоо мэдэхгүй хэсэг гайхаж зогссон. Тэгээд л ангидаа орж, багшийгаа анх харчхаад “Хөөх, энэ хүн надад хичээл заах юм байх даа” гээд их сүрдсэн. Бидэнд үргэлж л өөрт байгаа бүхнээ заагаад өгчих юм сан гэж хичээдэг. Бас болохгүй, бүтэхгүй байгааг нь хатуухан шүүмжилчихнэ. Харин заалнаасаа гараад яг л ээж, эмээ шиг дотно. Сурагчдаа яаж хайрлаж, халамжилдаг нь харцаас нь л мэдэгддэг юм. Гэхдээ сургуульд байхдаа багштайгаа илэн далангүй ярилцаж чадахгүй их сүрддэг байсан. Одоо ч тоглолт бүрийнхээ урилгыг багшдаа өгч, үзүүлдэг. Тэгээд л санал, шүүмжийг нь сонсчихвол цаанаа л нэг сэтгэлд өег байдаг юм.
-Балет нь бүжгийн урлагийн бусад төрлөөс ямар ялгаатай бол?
-Балетын урлагийг ордонд үүссэн гэдэг юм билээ. Тэгэхээр анхнаасаа язгууртан, ихэс дээдсийн урлаг байж. Тийм ч учраас Ардын жүжигчин Жамъяндагва гуай балет бол тэнгэрлэг урлаг гэж хэлсэн нь бий. Дандаа л өлмий дээрээ явж, тэнгэр лүү тэмүүлдэг болохоор балет бол тэнгэрийн урлаг. Мөн тухайн хүнээс маш их тэсвэр тэвчээр шаарддаг. Тайзан дээр хэдийгээр гоо үзэсгэлэнтэй харагддаг ч түүний ард маш их тэсвэр тэвчээр, шаргуу хөдөлмөр нуугдаж байдаг. Өөрөөр хэлбэл, зовлон шаналал, ахуй амьдралын асуудлаа инээмсэглэлийнхээ ард нууж, үзэгчдэд үргэлж л тэнгэрлэг сайн сайхныг мэдрүүлэхээр зорьдог гэсэн үг.
-Танд үлгэр дуурайлал авдаг балетчин бий юү?
-Гавьяат жүжигчин Б.Саруул эгч бид хоёр нэг өрөөнд суудаг юм. Түүний бэлтгэл сургуулилалтаа хэрхэн хийж байгааг, бас аливаад яаж хандаж байгаагаас нь их үлгэр дуурайлал авдаг. Маш цэгцтэй, хийнэ гэснээ заавал хийдэг. Хэзээ ч залхуурч хойш суудаггүй тийм л шаргуу хүн.
-Тайзан дээр гарахаасаа өмнө сэтгэл зүй болон бие махбодоо хэрхэн бэлддэг вэ?
-Амьдралд янз бүрийн л зүйл тохиолдоно. Сэтгэл санаа таагүй, эсвэл ар гэрт асуудал гарлаа гээд тоглолтоо цуцалчхаж болохгүй. Ард нь олон хүний хүч хөдөлмөр, хэдэн сарын бэлтгэл сургуулилалт байгаа шүү дээ. Зөвхөн балет ч биш, урлаг бол хамтын хөдөлмөр. Жүжгээ нээх өдөр дөхөхөөр хэн хүнгүй л сандралдана. Гэхдээ сүүлийн үед аль болох тайван байхыг хичээж, зөвхөн бэлтгэлдээ л анхаарлаа хандуулж байна. Мөн өөртэйгөө сайн ярилцдаг. Түүнчлэн балетын урлагт хөдөлгөөнөөс гадна дүр маш чухал. Тиймээс дүрээ хэрхэн сайн гаргахдаа л илүү анхаарч, судлахыг зорьдог.
-Манай үзэгчид театрын соёлд бүрэн дадаагүй гэж хэлэх хүн олон. Үүний тухайд та ямар байр суурьтай байдаг бол?
-Тоглолтын дундуур намуухан хөгжим эгшиглэж байхад зарим хүний утас дуугарах, идэх юмны уут шажигнах, хүмүүс орж, гарах, эсвэл хүүхэд уйлах тохиолдол ч бий. Энэ нь зөвхөн уран бүтээлчдэд бус, хамт үзэж буй хүмүүст ч таагүй мэдрэмж төрүүлдэг. Тиймээс манайхан театрын соёлд суралцаж, нэгнээ хүндэтгэх хэрэгтэй юм шиг санагддаг.
-Цаашид энэ мэргэжлээр суралцаж, балетын жүжигчин болох хүсэл, мөрөөдөлтэй хүүхэд, залууст та юу гэж хэлэх вэ?
-Балетын сургалт сүүлийн үед олширсон. Ийм дугуйлан, студид суралцаж буй хүүхдүүдийн олонх нь мэргэжлийн сургуульд тэнцэх зорилготой байдаг. Монгол Улсын Консерваторид бол бие бялдар, сунгалт, үсрэлт, сонсгол гээд төрөл бүрээр нь шалгаж авч байгаа. Тэгэхээр мэргэжлийн ангид элсэхээс урьтаж бүжгийн сургалтуудад хамрагдах нь зөв. Гэхдээ сургалтын төв болон багшаа сайтар судлах хэрэгтэй. Мэргэжлийн бус хүн бусдад заах боломжгүй шүү дээ. Ялангуяа бага насны хүүхдүүдийн булчин, шөрмөс хангалттай бэхжиж амжаагүй байдаг. Тиймээс багшаа сайн судлаарай гэж хэлье. Аль болох багаасаа балетаар хичээллэх ёстой гэдгийн учир нь сунгалт болон биеийн хөгжилтэй холбоотой. Багаасаа сунгалтаа сайн хийчихвэл насанд хүрсэн ч түүнийгээ хадгалах боломжтой.
У.Цэцэгсүрэн
