“Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд Засгийн газар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ орон нутагт очиж хуралдана” гэж бахархалтайгаар анх зарласан нь өнгөрсөн нэгдүгээр сард юм. Олон нийтийн зүгээс шүүмжлэл дагуулангуут бантахдаа зүсийг нь хувилган зүгийг нь буруулж, бүсийн зөвлөлийн өргөтгөсөн хуралдаан гэсэн нэр оноон, бүс бүрд зохион байгуулах шийдвэр гаргасан тухай “залруулсан” нь харин хоёрдугаар сарын явдал.
Бүсийн зөвлөлийн өргөтгөсөн хуралдаан гэх “даруухан” нэртэй болсон боловч үнэндээ орон нутагт очиж хуралдах Засгийн газрын тов бараг тодорхой болсон нь гуравдугаар сарын дунд үе. Уг хуралдааныг зохион байгуулах бэлтгэл ажлын явцын талаар Шадар сайд С.Амарсайхан Засгийн газрын гишүүдэд танилцуулж, бүс бүрд зохион байгуулах бэлтгэл ажлыг хангахыг Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учралд даалгасан байсан. Ийнхүү Хойд бүсийн зөвлөлийн өргөтгөсөн хуралдааныг энэ сарын 11-нд Булганд, Хангайн бүсийнхийг дөрөвдүгээр сарын 14-нд Архангайд, Говийн бүсийн зөвлөлийн хуралдааныг тавдугаар сарын 12-нд Дорноговьд, Төвийн бүсийнхийг мөн сарын 26-нд ДарханУулд, Зүүн бүсийнхийг зургаадугаар сарын 9-нд Дорнодод, Баруун бүсийнхийг 23-нд нь Баян-Өлгий аймагт зохион байгуулаад, зургаадугаар сарын 30-нд Улаанбаатарын бүсийн хуралдааныг нийслэл хотод хийхээр товлож. Гүйцэтгэх засаглалын салбар хариуцсан сайдууд энэ талын албан мэдээгээ байн байн өөрчилж, зарим нь сошиал хаягаасаа устгаж буйгаас харахад олны хэл амнаас болгоомжлохоос эхлээд но-той зүйл бишгүй байгаа бололтой. Нэн түрүүнд татвар төлөгчдийн мөнгийг үрэн таран хийхгүй гэдгээ нотлох шаардлагатай болно. “Бүсийн хамтын ажиллагааг дэмжих, идэвхжүүлэх, бүсчилсэн хөдөлгөөн өрнүү¬ лэх олон талт арга хэмжээ зохион байгуулах зардлыг 2025 оны батлагдсан төсвийн хүрээнд шийдвэрлэхийг аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг дарга нарт даалгав” гэдэг нь лоозон төдий болохоос биш, Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ орон нутагт очиж, үлэмж хэмжээний зардал чирэгдэл уч¬ руулахаас сэргийлэхгүй билээ.
Бүсчилсэн хөгжлийн бодлогын хүрээнд Хойд бүсийн хуралдааныг дөрөвдүгээр сарын 11-нд Булган аймагт зохион байгуулах бөгөөд энэ үеэр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ болон салбарын сайд нар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ Булган аймагт ажиллахаар боллоо. Энэ нь аймгийн хөгжлийн бодлого төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалт, нийгмийн бүх салбарт үр дүнгээ өгөх чухал ач холбогдолтой ажил болох юм” хэмээн Булган аймгийн ЗДТГ албан мэдээлэлдээ ихэд олзуурхан онцолжээ. Гэвч орон нутаг өөрсдөөсөө гарах зардлаа тооцоод, аймгийн төсөв санхүүтэйгээ харьцуулаад үзвэл энэ бол тэгтлээ баярлах шийдвэр биш, “Манайх анхдагч нь боллоо” гэж бахархах үйл явдал биш гэдгийг ойлгоно. Хотоос нэг гишүүн, сайд 8-10 дагуултайгаа нэг аймагт ирээд ганц хоноод буцахад л 10-аад сая төгрөг зарцуулагддаг талаар орон нутгийнхан халагладаг. Тухайн аймгийнхаа хамгийн “Эрхээрээ хатсан” Засгийн газрыг орон нутагт тансаглуулах төсөв хаана байна вэ - Сайд, дарга нарыг зөвлөх, туслах, бараа бологсодтой нь хүлээж авахад хоногийн 250 сая төгрөг шаардлагатай - үнэтэй, зэрэглэл өндөртэй буудалд байрлана. Буудлын хоногийн төлбөрөөс гадна бэлэг сэлт, хоол цай, ундаа ус, тавгийн чихэр, жимс гэхч¬ лэн зардал мундахгүй. Хажуугаар нь бас зөвлөх, туслах, бараа бологчид нь “Манай даргын ширээн дээр шилтэй ус л тавина шүү” гэж хөөрхий орон нутгийнхнаа захиргааддаг гэнэ лээ.
Иймд Засгийн газрын 23 сайд (Ерөнхий сайдтайгаа нийлээд), зарим нэг агентлагийн дарга, Бүсчилсэн хөгжлийн үндэсний хороо зэрэг холбогдох байгууллагын төлөөлөл, мөн орон нутгаас сонгогдсон УИХ-ын гишүүд Булган аймагт очиж ажиллах зардлыг тоймлон гаргах гээд үзье. 23 сайд (Ерөнхий сайдын хувьд гадуур хамгаалалт, төрийн ёслолынхон нэмэгдэнэ) нэг бүрийг 2-3 зөвлөх дагалдана, дээрээс нь шадар туслах, бие төлөөлөгч нар, ар тал, жолоочоос гадна хэвлэлийн албаны 2-3 хүн гэхчлэн 10-аад хүн ёс юм шиг бараа болж явна. Бусад агентлагийн дарга нар, УИХ-ын гишүүдийн Ажлын албаны төлөөллийг нийлүүлэхээр лав 250 орчим хүний “десант” нийслэл хүрээнээс эхний ээлжид Булганд буух нь. Нэг удаагийн хурлын төлөө шүү. Цаана нь дахиад чилийсэн найман сар байна. Тэр хооронд хэчнээн сайд, гишүүн дарга дагуулуудтайгаа тэнд морилохыг таашгүй. Шилэн данснаас харахад, Булган аймаг 2025 онд зочид, төлөөлөгчид хүлээн авах зардалд 15 сая төгрөг төсөвлөжээ. Энэ мөнгө Засгийн газрын 23 сайдыг угтаж, үдэх “Дүүриймаа ажиллагаа” болон бэлэг сэлтэд арайхийн хү¬ рэлцвэл их юм. Цаана нь 250 хүн Булганд хоёр хонох зардал буюу багцаагаар 500 сая төгрөг шаардлагатай болно. Үүнийг Засаг даргын 2025 оны нөөц санд зориулж баталсан 900 сая төгрөгөөсөө гаргахад хүрвэл арай л хайран. Адаглаад гамшиг, осол болбол тэрхүү нөөц хөрөнгөөсөө зарцуулах ёстой шүү дээ. Бүсчилсэн хөгжил ярих нэрийдлээр Гүйцэтгэх засаглалынхан очиж “хүндрүүлэх” гээд байгаа Архангай, Баян-Өлгий, Булган, ДарханУул, Дорноговь, Дорнод аймагт 2025 онд Засаг даргын нөөц санд нь 594 саяас 1.1 тэрбум төгрөг төсөвлөжээ.
“Хэмнэлтийн” хуулийг хэрэгжүүлэх хүрээнд Архангай, Дархан-Уул, Дорнод зэрэг аймагт “Зочид, төлөөлөгч хүлээн авах зардал” гэж тавиагүй ч Засаг даргын нөөц сангаасаа зохицуулж болгосоор ирсэн нь гашуун үнэн. Харин Зочид, төлөөлөгчдийг угтаж, үдэхэд Дорноговь хамгийн өндөр буюу 35, Баян-Өлгий 30 сая төгрөг төсөвтөө суулгаж, удаалсан байх юм. Орон нутагт 30 сая төгрөг байгаад ч манай ямба нь дийлддэггүй сайд, гишүүд, дарга нар болон тэдний зөвлөх, туслахуудын сэтгэлд нийцүүлэхэд энэ мөнгө даанч хүрэлцэхгүй. Ялангуяа одооны манай “томчууд” бөөндөө явж байгаа тохиолдолд хоорондоо барьцана гэж аюултай. Ажлаа сайн хийсэн хүн болж харагдахын тулд өөрсдийн даргадаа илүү эрх, ямба нэхдэг зөвлөх, туслахуудын үг нэрмээс болдог. Хаанаасаа хаалгач нь гэсэн шиг төрхөлсөн улс байдаг билээ, тэд.
Тэгэхээр Засаг даргын нөөц сангаасаа нэг хэсгийг нь аргална, үлдсэнийг нь орон нутгийн цагдаа, онцгой, шүүх, прокурор, эмнэлэг, сургууль, татвар, даатгал зэрэг төсвийн байгууллагуудаа л дайчлан холгож таарна. Босоо удирдлагатай байна уу, шууд байна уу хамаагүй, өнөөдүүл нь “зөв харж инээж, буруу харж уйлаад” тэр их зардлын ачааллаас хуваалцахгүй гээд яалтай. Сайд, гишүүд, дарга нар ирэх тоолонд хойд хормойгоо авч, урд хормойгоо нөхөн, угталтүдэлтийн хооронд ажлаа явуулдаг хойно. Энэ удаад бүр Засгийн газрын гишүүдээ бү¬ рэн бүрэлдэхүүнээр нь хүлээн авах нь. Гэтэл Булганд очих сайд, дарга нар маань “Баатарван”, “Севен нуга” зэрэг Булганы брэнд болсон амралтын газарт хуралдана гэж аархвал яана. “Севен нуга”-ын 2-3 хүний багтаамжтай хаус нь хоногийн 1.5 сая төгрөгийн үнэтэй. Ганц нэгээрээ орон нутагт очихдоо л ямар их хүндрэл чирэгдэл болж, төсвийн байгууллагуудыг яаж холгож, өрөнд оруулаад явдаг билээ. Зарим хурган даргынх нь дайлуулж цайлуулсан тооцоог Баян-Өлгийнхөн дээд байгууллага руу нь нэхэмжлэхээр илгээж “шарсан” хэрэг дуулддаг л юм. “Дарга дээшээ” гэж нялуурч байгаад л араар нь хөөрхөн чадчихаж байгаа нь нэг талаасаа зөв ч юм шиг.
Хоёр цаг хуралдахын төлөө 400-1900 км зам туулж, зам дагуух аймаг, сумдад ч хүндрэл чирэгдэл болж, очсон хойноо орон нутаг дахь төсвийн байгууллагууддаа дарамт учруулдгаа болимоор байна аа. Сум, багийн Иргэдийн нийтийн хурал хүртэл цахимаар хуралдаж болоод байхад “Цахим шилжилт” гэж хамгийн их ярьдаг Засгийн газар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ хойд, хангайн, говийн, баруун, зүүн, төвийн бүсийн аймгуудад очиж хуралдана гэж хэлбэрдэж, попрох ямар шаардлага байна вэ.
Төрийн ордонд гаргасан шийдвэр амьдралаас хол тасраад, орон нутгийн Захиргааны байранд алх цохисон тогтоол ард иргэдэд илүү ойртоно гэвэл түүн шиг мунхрал үгүй. Зүгээр л танхимаараа агаар салхинд гарч амармаар санагдаад байгаа бол эрхэм засаг төрийн түшээд Та бүхэн очсон аймагтаа төвөг удалгүй өөр өөрсдийнхөө зардлаар явах хэрэгтэй шүү дээ.
Ядаж орон нутагт зарлага нэмэх биш, орлого оруул. Томилолтоор явахдаа буудал, хоол, унд, бензин тосны зардал гэж угаасаа л төсвөөс гаргуулдаг болохоор орон нутгийг давхар холгох хэрэггүй. Та бүхнийг дайлж цайлаад явуулсан зардалтай дүйх хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг тухайн орон нутагт шийдэж өгөх байлаа ч энэ бол маш буруу жишиг. Зөвхөн орон нутгаас гарах зардлаас гадна ЗГХЭГ-ын зардал буюу сайд, гишүүд, сайд, дарга нарын томилолт, унаа машин, бензин тосыг тооцвол бас л унтууцмаар дүн гарна. Зарим нь бүр нисдэг тэрэг хөлөглөнө. Тэгсэн ч гэсэн машин нь газраар очно. Давхар зардал урсгаад байна л гэсэн үг. Дагалдаж явах хэвлэлийнхэн ч гэсэн албан байгууллагаасаа, эсвэл яамдаас гаргуулж авсан томилолтын зардлаараа буудал, хоол, ундны төлбөрөө хийж хэвшмээр байна. З.Энхболдыг УИХ-ын дарга байх үед хэвлэлийнхэн зөвхөн байгууллагаасаа олгосон томилолтын зардлаар л бүхнийг болгодог байсан биш үү.
Өнөө цагт сайд болгон дэргэдээ хэвлэлийн албадтай болсон учраас сэтгүүлч, зурагчин, зураглаачид харин ч холбох гүүртэй болж, яамд, агентлагуудаас томилолтын мөнгөө хэл үггүй гаргуулдаг. Тэгэхээр орон нутгийнханд давхар нэрмээс болохгүй байвал сайн сан.
Л.Ганчимэг
