Олон сонгуультай, олимпын тоглолттой он 

Сонгуулийн жил 

Халаагаа өгч буй оныг дэлхий да­хи­наар ийн нэрлэв. Хэвлэлд мэдээлс­нээр дэлхийн 200 гаруй улсын 60 илүү нь буюу дөрвөн тэрбум хүн оршин сууж буй газар нутагт сонгууль боллоо. Эд­ний дотор нэрийг нь дурдалгүй орхиж боломгүй Энэтхэг, АНУ, Орос, Британи, Индонез, Пакистан, ӨАБНУ, Европын Хол­боо зэрэг томоохон улс, эвсэл бай­лаа. Товч­лон хэ­лэхэд, эднээс АНУ, Орос, Ираны Ерөн­хий­лөг­чийн, Энэтхэг, Франц, Европын Хол­бооны пар­ламентын сонгуулиуд илүүтэй анхаарал татсан гэж хэлж болно. 
45 дахь Ерөнхийлөгчөөр нь ажиллаж байсан Дональд Трамп нэг өнжөөд АНУ-ын 47 дахь Төрийн тэргүүнээр сонгогдож, ирэх сарын 20-нд бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж эхэлнэ. ОХУ-д Владимир Путин тав дахь удаагаа улиран сонгогдож, Иранд эмч мэргэжилтэй хүн шинээр Ерөнхийлөгч боллоо. Венесуэл, Гүрж зэрэг улсын сонгогчид, олон түмэн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүй байв. Энэтхэгт болсон парламентын сонгуулийг хамгийн нүсэр гэж хэвлэлүүд тэм­дэглэсэн нь зүй ёсных, энэ сонгуульд 642 сая хүн оролцож, хоёр сар шахам үргэлжилсэн юм чинь. Ерөнхий сайд Нарендра Модигийн нам ялж, тэрбээр гүй­цэтгэх засаглалыг одоо гурав дахь удаа­гаа тэргүүлж байна. Францын пар­ла­ментын сонгуулиар нэг ч нам авсан суудлын тоогоор олонх болсонгүй.
Европын Холбооны парламентад ба­руунт­нууд хүч түрэн орж ирлээ. Хатаг­тай Урсула фон дер Ляйен Европын ко­мис­сын даргын суудалдаа хэвээр үлдэв.

Монгол Улс Олон улсын шүүхийн дүрмийг баримтлав

ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Владимир Путинийг цэргийн гэмт хэрэгтэн хэмээн үзэж баривч­лах шийдвэрийг Олон улсын эрүүгийн шүүх гар­гас­наас хойш тэрбээр Халхын голын дайны ялал­тын түү­хэн ойг тохиолдуулан Монгол Улсад айл­чил­сан нь дэлхий дахины анхаарлыг татав.
“Путинийг заавал баривчлах үүргээ Монгол Улсын Засгийн газар биелүүлээгүй нь Олон улсын эрүүгийн эрхийн тогтолцоонд хүндхэн цохилт боллоо. Гэмт хэрэгт буруутгагдсан этгээдийг үнэ­ний шүүхээс зайлсхийх бололцоо олгосноор түү­ний үйлдсэн цэргийн гэмт хэргийг Монгол Улс ху­ваал­цахад хүрлээ. Энэ нь Улаанбаатарт уршигт үр дагавартай байх тухайд бид түншүүдтэйгээ ажил­лах болно. Гэмт хэрэгтний аюулгүй байдалд баталгаа өгч буй нь дэлхийн эрх зүйн тогтолцооны мөн чанарыг гутаасан, ардчилсан орны үнэт зүйлийг зөрчиж буй хэрэг” гэж Украины тал үзэв.

Украинд цэргийн тусгай ажиллагаа эхэлснээс хойш Путин хилийн чанад руу тун цөөн явах болсон бөгөөд түүний очсон орнууд нь Олон улсын эрүүгийн шүүхийн дүрэм журмыг хүлээн зөв­шөө­рөөгүй байжээ. Эднээс ялгаатай нь Монгол Улс тус шүүхэд 2002 онд элссэн байв. Нийтлэгч Игорь Эйдман “Америкийн дуу хоолой”-гийн Оросын албаны сурвалжлагчтай ярилцахдаа “Олон улсын эрүүгийн шүүхийн гишүүн улсад ч очиж чадахаа Мон­голд хийсэн айлчлалаараа Путин нотлохыг хи­чээлээ. Монгол бол нам-улс төрийн чанд өрсөл­дөөнтэй, нэлээд ардчилсан улс. Оросын ердийн нэг түнш биш. Хятад, Азербайжан юм уу, Төв Азийн ул­суудтай огт адилгүй. Путин өгөөмөр хандаж байж өөрийг нь хүлээн авах, аюулгүй байдлыг нь хангах баталгааг Улаанбаатараас олж авч чад­сан” гэж хэлсэн байна. Путинийг баривчлах шийдвэр гаргасан Олон улсын шүүхийн гишүүн ор­нууд уг шийдвэрийг хэрэгжүүлэх нь урьд  байгуулсан гэрээгээр хүлээсэн үүрэг, тухайн улсын төлөөлөгчийн дипломат халдашгүй байд­лыг зөрчихөөр байвал хүлээсэн үүргээс чө­лөө­лөгдөж болох тухай тус шүүхийн дүрэмд заасан байдаг аж. Манай улсын баримталсан байр суурь чухам энэ заалтад нийцэж байгаа юм.

Асадын дэглэмийн уналт

Сирид 50 гаруй жил ноёрхсон Асадын удмын ганцаар захирах харгис дэглэм унав. 1971 оноос Сирийг захирч байсан Ерөнхийлөгч Хафез  Асад 2000 онд нас барахад хүү Башар Асад суудалд нь очсон юм. “Арабын хавар” нэрээр тус бүс нутгийн хэд хэдэн оронд өрнөсөн үйл явдлын салхиар Сирид 2011 онд иргэний дайн дэгдээд энэ улс, ард түмнийг саяхан болтол туйлдуулж байсан. Гэтэл өнгөрсөн сарын эцсээр “Хайят Тахрир аш-Шам” хэмээх бүлэглэлийн толгойлсон исламын эвсэл Башар Асадын дэглэмийн хяналтад байсан газар нутаг руу довтолж хэдхэн хоногийн дотор нийс­лэл Дамаск болон томоохон хотуудыг төвөг­гүй эзлэв. Энэ үед Ерөнхийлөгч Башар Асад нь нэ­гэнт эх орноосоо гарч ОХУ руу зугтсан байлаа. Түүний гол холбоотон Иран, Орос, Ливаны “Хезболла” хөдөлгөөн энэ үед Из­раил, Украины дайн гээд Сирийг анхаарах завгүй байв.
Асадын дэглэмийг унагасан хүчин Сирид шил­жилтийн Засгийн газар байгуулах ажилд гол анхаарлаа хандуулж “ардчилал, шу­дар­­га ёсонд тулгуурласан, бүх сири хүний эр­­хийг баталгаажуулсан шинэ Сири улсыг бай­­гуулна” гэж мэдэгдээд байгаа. Ташрамд со­нир­хуу­ла­хад, Сирид байгаа хязгаарлагдмал тооны цэрэг, зэвсгээ Орос, Америк улсууд даруй та­таж авахгүй янзтай, тэгэхээр энд тэдний то­дор­хой эрх ашиг бий бололтой хэмээн хэв­лэлүүд мэдээлж байна.

Байдены шийдвэрт Умард Солонгос нөлөөлөв

АНУ-ын Ерөнхийлөгч Жо Байден бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусдагийн даваан дээр Киевийн олон сарын гуйлтын хариуг өгч холын тусгалтай пуужингаар Оросын нутгийн гүнд цохилт өгөхөд тавьсан хоригоо цуцлав. Орост туслахаар Умард Солонгос цэргээ Курск руу илгээсний хариу болгож Байден ийм шийдвэр гаргасан байна. “Оросын нутгийн гүнд пуу­жин­­гаар цохилт өгвөл дайнд НАТО шууд орол­­цож буйн илэрхийлэл болно” гэж ОХУ-ын Ерөн­хийлөгч Владимир Путин хэлжээ. 
Хамгийн сүүлийн үеийн мэдээгээр бол Ук­раины эсрэг Оросын талд байлдаж байгаа Умард Солонгосын 11 мянган цэргээс 100-гаад нь амиа алдсан сурагтай. Бас орос хэл­ний бэлтгэл, мэдлэг муугаас солонгосчууд Че­чений цэргүүдээс устгачихсан гэх мэдээлэл бий. Умард Солонгос 1.2 сая цэрэг бүхий армитай бөгөөд тусгайлан бэлтгэгдсэн “Шуур­ган корпус”-ын цэргүүдээ Орост ирүүлсэн бол Украин тэднийг басаж болохгүй гэж сэрэмж­лүүлсэн үгс ч дуулдаж байна. Түүнээс гадна Украины эсрэг тулалдаж бэлтгэлтэй болсон цэргийг Өмнөд Солонгосын эсрэг ашиглах вий гэх болгоомжлол ч бий гэнэ. Орос ха­риуд нь цөмийн хүчин чадлаа нэмэгдүүлж, пуу­жингийн технологио сайжруулахад нь Умард Солонгост тусалж байж болзошгүй хэмээн Америкийн тал хардаж буй аж.

Бид улам харгис болж байх шиг

Өнгөрч буй онд дэлхийн улс орнууд харгис хэрцгий олон аллагатай нүүр тулгарав. Эхнийх нь он дөнгөж гармагц Иранд тохиосон. “Исламын улс” хоёр удаа дэлбэлэх ажиллагаа үйлдэж, 94 хүний хүний амь хөнөөлөө. ОХУ-ын Дагестанд Махачкала, Дербент хотуудад хоорондоо уялдаа холбоотой дэлбэрэлт хийж 30 орчим хүний аминд хүрч, 50 шахам иргэнийг шархдуулав. Бангладеш улсад төр засгийн тог­толцоог өөрчлөхийн төлөөх хөдөлгөөний яв­цад 75 хүн амиа алдаж, Засгийн газар нь хү­мүү­сийн зорчих хөдөлгөөнийг хязгаарлав.
Буркина-Фасо улсад “Аль-Кайда”-тай хол­боо сүлбээтэй лалын шашинтнуудын үйлдсэн алан хядах ажиллагаанд 600 жирийн иргэн өр­төж амиа алдав. Пакистанд амиа золиослогч алан хядагч төмөр замын нэг өртөөн дээр дэлбэлэх ажиллагаа үйлдэж дор хаяж 26 хүний амийг хөнөөлөө. Мөн тус улсын Пешавар му­жид алан хядагчид лалын шашинтай ший­түү­дийн сууж явсан машиныг отож байгаад 50 шахам хүний аминд хүрэв. 
Нигерийн Брно мужид дэлбэлэх үйлдэл гур­ван удаа хийж, 30 хүний амийг хохироов. Бри­­­танид хэт баруун үзэлтнүүд эмх зам­ба­раа­­гүй байдал дэгдээж, хүйтэн зэвсгээр олон хү­ний амь бүрэлгэв. Ингээд тоочооод байвал ба­гагүй тоо гарах төлөвтэй.

Огцруулж ч мэдэх ойворгон шийдвэр

Улс орондоо онц байдал тогтоох гэсэн Өмнөд Солонгосын Ерөнхийлөгч Юн Сок Ёлын оролд­лого бүтэлгүйтэж энэ сарын 3-ны орой пар­ламент нь түүний саналыг дэмжсэнгүй. Тэр­бээр гаргасан шийдвэрийнхээ үндэслэлийг ард тү­мэндээ тайлбарлахдаа “Умард Солонгосоос уч­руулж болзошгүй коммунист хүчний аюул”-аас  Үнд­сэн хуульт дэглэмээ хамгаалахын тулд авах зайлшгүй арга хэмжээ нь онц байдал тогтоох яв­дал гэж үзсэн” хэмээн хэлсэн. Түүний хэлснээр учирч болох аюул Умардаас төдийгүй даруй тас­лан зогсоовол зохих дотоодын “төрийн эсрэг элемент”-үүдээс ч эхтэй аж. Гэтэл эрх баригч нам нь ч, сөрөг хүчин нь ч дайны байдал тогтоохыг зөвшөөрсөнгүй. Ерөнхийлөгчийн өөрийн “Ардын хүч” намын дарга Хан Дон Хун ч иргэдтэйгээ хамтран Юн Сок Ёлын санаархлыг зогсооно хэ­мээн маш шулуухан, тун хатуу хэлэв.

Ерөнхийлөгч Юн Сок Ёлын нэр хүнд олон түмнийхээ дунд маш доогуур, 20 гаруйхан хувьтай байна. Өнгөрсөн хавар болсон парламентын сон­гуу­лиар 300 суудлын175-ыг нь сөрөг хүчин авч, “Ар­дын хүч” нам 108 суудал авч цөөнх бол­сон нь үүнийг давхар гэрчилсэн юм. Тэр үед Ерөн­хий­лөг­чөө “Доголон нугас болголоо, удахгүй үхсэн ну­гас болгоно” гэж дээд түвшинд ярьж байсан гэдэг.

ХАМАС өдөөж Израил өргөжүүлсэн дайн

Зоргоор авир нь хэтэрсэн Ерөнхий сайд Бенья­­мин Нетаньяхуг эсэргүүцсэн олон түм­ний эрмэлзлийг ХАМАС-тай үүсгэсэн дайн улам өдөөв. Тэгэхдээ уг дайныг Израил биш ХАМАС өдөөс­нийг бид мэднэ. Энэ үйлдлийг нь далим­дуулж барьцааны хүмүүсээ суллаж авах нэрээр түүнийг бүрмөсөн устгах гэж Израил улайраад байгаа юм. Энэ дайн эхлээд  нэг жил гаруй боллоо. АНУ, Египет, Катарын зуучлалаар Израил, ХАМАС-ын гал зогсоох хэлэлцээр Каирт болсон юм. Гал зогсоох, барьцааны хүмүүсийг суллах та­­лаар наймдугаар сарын дундуур Доха, Каир хотуу­дад бас хэлэлцээ болов. Энэ асуудалд НҮБ ан­хаарлаа хандуулж, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антонио Гутерриш нь Гаазын зурвас дахь байл­даанаа зогсоож, барьцааны хүмүүсийг сул­лахыг уриалав. Гэтэл Нетаньяху “Гаазын зурвас дахь дайн дуусахгүй. Барьцааны хүмүүсийг гэртээ иртэл бүхий л хүчээр тэмцлээ үргэлжлүүлнэ” гэж мэдэгдсээр өнөөг хүрч байна. Энэ завсар Из­раил ийш тийшээ их үсчиж байлаа. “Хезболла” бүлэглэлд цохилт өгөх нэрээр Ливаныг агаараас бөм­бөгдөв. Сирийг бас бөмбөгдлөө. Тегеранд цо­­хилт өгч ХАМАС-ын Улс төрийн товчооны тэр­гүүн Исмаил Ханияг бие хамгаалагчийнх нь хамт устгав. Израилын Батлан хамгаалахын сайд Йоав Галант “Сүүлийн 11 сарын хугацаанд Израил улс долоон фронтод довтолгоонтой тулгарч, ту­лалд­­лаа” гэж сэтгүүлчидтэй уулзахдаа сайр­хаж бай­лаа. Энэ хүн Ерөнхий сайдтайгаа санал ний­лэ­хээ больсноос халагдсан. Олон хүний аминд хүр­сэн энэ дайн хэзээ дуусахыг хэлэхэд төвөгтэй бай­на.

Ливаны III дайн эхлэх нь энэ үү

Ойрхи Дорнодод байдал тун эвгүй, дайн үүсэхэд ч бэлэн болов. Ийм байдалд нө­гөө л Израил хүргэв. Ахуйн техник ашиглаж алан хядах довтолгоон эхлүүлээд дараа нь Өмнөд Ли­ваныг бүхэлд нь пуужингаар харвав. Удалгүй Ливаны бүх нутаг дэвсгэрт Израилын нисэх хү­чин цохилт өглөө. Израил, “Хезболла”-гийн хоо­ронд үүссэн байлдааны ажиллагаа тус бүс нутагт шатлан өргөжих аюултай гэж НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулганы үеэр гаргасан мэдэгдэлд өгүүлэв. “Ливаныг бас нэг Гаазын зурвас бол­гохыг зөв­шөөрөхгүй” гэж НҮБ-ын Ерөнхий на­рийн бич­гийн дарга Антонио Гутерриш мэдэг­дэв. “Бид Хез­бол­латай л байлдаж байгаа” гэж Нетанья­хугийн хэ­лээд байгаа энэ түрэмгий үйлдэл Ливаны эн­гийн хүн амд гамшиг болсон юм. “Хезболла” үйл ажиллагаанд нь идэвхтэй оролцдог 30 мянга ор­чим дайчинтай, нөөцөд нь  20 мянга шахам хүн байдаг. Израилын хотуудыг устгах чадалтай 120-200 мянган пуужинтай гэж үздэг. Израилын умард нутагт оршдог Ерөнхий сайдынх нь гэр лүү нисгэгчгүй төхөөрөмж харвасан гэж мэдээлж байсан удаа бий. “Хезболла”-гийн дээд командлалын 10 гаруй хүн алагдаж, харилцаа холбооны хэрэгслүүд, нөөц нь ч устгагдсан. Энэ бүлэглэлийг олон жил удирдсан Хасан Насраллаг Израил устгасныг Ираны дээд удирдагч аятолла Али Хаменей “зүгээр өнгөрөөхгүй” гэж хэлэв. Ираны төрийн аливаа хэрэгт сүүлчийн үгийг энэ хүн хэлдэг гэдэг юм. Дэд ерөнхийлөгч Реза Ареф нь “Энэ явдал Израилыг устгахад хүргэнэ” гэж мэдэгдсэн. Ойрхи Дорнод даяар шүдээ хүртэл зэвсэглэсэн Ираны цэргүүд байгаа. Израил ч байлдааны ажиллагаагаа зогсоох төлөвгүй байна. Хэвлэлүүд мэдээлж байснаар Ливаны III дайн эцсийн шатандаа орж байгаа аж.

Барууныхан дайныг зориуд сунжруулж буй гэж Орос үздэг

ОХУ “цэргийн тусгай ажиллагаа” хэмээх Ук­раин руу довтолсон үйлдлээ 2022 оны хоёр­дугаар сард эхэлснээр гурав дахь оноо дуус­гаж байна. Энэ ажиллагаа ер намж­сан­гүй, төгсгөл нь ч одоо харагдахгүй байна. Ук­раин руу довтлох хэд хэдэн үн­дэс­лэл бай­сан гэж оросууд хэлдэг. Тэд­гээр дотор орос хэлээр ярьдаг хүн амаа их дарамталж байсан гэх шалтгаан ордог. Мөн Барууны орнуудаас Украинд нийлүүлэх зэвсгийн хэмжээ урьд өмнө байгаагүй хэмжээнд хүрч, энэхүү зэр зэвс­гийг Донбассын оршин суугчдын эс­рэг улам идэвхтэй ашиглах бол­сон байна. Дон­­бассын мөргөлдөөнийг маш бо­гино ху­га­­цаанд эн­хийн замаар шийдвэрлэхээр ам­ласны хү­чинд Ерөнхийлөгчийн сон­гуульд ялсан В.Зе­ленс­кий  ЗСБНХУ-ын бү­рэл­­дэхүүнээс га­рах­даа “Украины тусгаар тогтнолын тухай тун­хаглал”-д заасан төвийг сахисан, эвсэлд үл нэгдэх статустай улс болох амлалтыг үл хайхарсан төдийгүй цөмийн зэвсэгтэй бо­лох талаар ярьж эхэлсэн аж. Аюулгүй байд­лын баталгаа гаргах саналыг 2021 оны сүүлээр Орос улс гаргаж АНУ болон НАТО-д илгээсэн ч тэд НАТО болон түүний дэд бүтцийг ОХУ-ын хил хүртэл ахиулах, 2008 онд Бухарестийн дээд хэмжээний уулзалтын шийдвэрт тусгагдсан Украиныг тус эвсэлд элсүүлэх бо­ломжийн талаар Моск­ва­гийн санаа зо­ви­нолыг үндэслэлгүй хэ­мээн үгүйсгэжээ. Энэ нь олон жилийн аюул занал­хийллийн эсрэг хариу арга хэмжээ, тэр дундаа цэргийн арга хэмжээ авахаас өөр гарц­гүй байдалд Оросыг оруулжээ. Энэхүү аюул заналхийлэлд Ук­раин улс онцгой үүрэг гүй­цэтгэх болжээ. 2022 оны гуравдугаар сарын эцэс гэхэд аль аль талдаа тохиромжтой улс төрийн хэ­лэл­цээр байгуулахад Киев бэ­лэн байтал Ба­рууны орнууд хөндлөнгөөс орол­цож, гэрээ хэлэлцээрээ цуцлахыг Украины эрх ба­ригч­даас шаардаж, өдгөө сөр­гөл­дөө­нийг сунжруулахын тулд бүхнийг хийж, зэв­сэг, тагнуулын мэдээлэл зэр­гээр хангах аж­лаа нэмэгдүүлж байна гэж Оросын тал үзэж байна. Оросыг сулруулах, цэрэг, улс тө­рийн болон эдийн засгийн салбар дахь ноц­той өр­сөлдөгчийн тоо­­ноос түүнийг хасах Ба­руу­ны төлөвлөгөөг хэ­рэг­­­жүүлэх талбар бол­гож Ук­раиныг ашиг­лахаар зорьж буй гэж үзэх тоймч, шинжээч сүүлийн үед ол­ширч бай­гаа. Оросыг ч, Украин хийгээд Ба­рууных­ны хү­лээн авах боломжгүй болзол тавьж дай­ныг зог­соо­ход дэгээ тавьж буй гэж шүүм­жил­дэг.

Францад гурав дахиа болсон зуны ХХХIII олимп

Хүн төрөлхтний спортын ээл­жит их баяр цэнгэл зуны 33 ду­гаар олим­пын тоглолт Франц улсад долоо­дугаар сарын 26-наас найм­дугаар сарын 11-нд боллоо. Урьд нь 1900, 1924 онд энэ хотод зуны олимп бас болж байсан юм билээ. Энэ удаа­гийн тоглолтод 206 улсын 10.5 мян­ган тамирчин өрсөлдсөн, Орос, Бе­­ларусын тамирчдыг багийн тог­лол­тод оруулсангүй. Африкаас 54, Ев­ропоос 48, Азиас 44, Америкаас 41, далайн орнуудаас 17 үндэсний шигшээ баг тамирчдаа илгээжээ. 2020 оны тоглолтыг өнжсөн Умард Со­лонгос тамирчдаа ирүүлэв. Авсан ме­далийн тоогоор эхний аравт орсон ул­сыг үзүүлбэл:
 

Байр    Улс                             Алт       Мөнгө         Хүрэл           Бүгд
1          АНУ                           40             44                 42                   126
2          Хятад                        40             27                 24                    91
3          Япон                         20             12                  13                    45
4          Австрали                 18              19                  16                    53
5         Франц                       16              26                   22                   64
6         Нидерланд               15              7                    12                    34
7         Британи                    14              22                  29                    65
8         БНСУ                        13              9                    10                     32
9         Итали                        12             13                  15                     40
10      Герман                        12            13                   8                       33

Сонирхуулахад, медаль авсан, шагналт байр эзэлсэн тамирчдаа Итали 10.7 сая, Франц 9.4, АНУ 8.3 сая ам.доллароор урамшуулжээ. Алтан медальтандаа хамгийн их мөнгийг (доллар) Хонконг (768 мянга), Израил (268 мянга), Итали (196 мянга), АНУ (37.5 мянга) өгсөн байна.