Шил, толь болсон өнгө үзэмж сайтай, өндөр барилгад амьдрахад хэдий сайхан ч аюулгүй байдлыг хангасан, эсэх нь эргэлзээтэй. Гаднаа гяланцаг, дотроо паланцаг гэдэг шиг газар дайвалзахын төдийд нураад уначихвал яах билээ. Сүүлийн жилүүдэд дэлхий дахинд газар хөдлөлт, гал түймэр, гамшиг, аюул осол нэмэгдэж, гэмгүй иргэд хэдэн мянгаараа эндэн, маш их хэмжээний хор хохирол учрах боллоо. Монгол Улсад ч ийм аюул нүүрлэхгүй гэх баталгаа үгүй. Ялангуяа газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд оршдог манай хотод шинээр барьж, ашиглалтад оруулсан барилга, байгууламжууд хэр найдвартай вэ. Өдрөөс өдөрт хүрээгээ тэлж буй өндөр барилгууд зохих норм, стандартын дагуу баригдаж байна уу.
Энэ асуултад хариулт олохоор холбогдох газруудаас нь тодруулсан боловч бие бие рүүгээ түлхэж, арьсаа хамгаалцгаах юм. Хот байгуулалт, барилга, орон сууцжуулалтын яам, Барилгын хөгжлийн төв, нийслэлийн ЗДТГ, ОБЕГ зэрэг холбогдох газраас нь тодруулсан ч Монгол Улсад хэчнээн барилга, байгууламж байгаа, тэдгээрийн хэд нь өндөр барилга буюу 16-гаас дээш давхар болохыг хэлээд өгөх мэргэжилтэн олдсонгүй. Орон сууц болон үйлчилгээний зориулалттай бүх л барилгыг Улсын комисс хүлээн авдаг хэрнээ нэгдсэн тоо, статистик мэдээлэлгүй сууж байгаа нь хачирхалтай. Өндөр барилгуудыг улсын нууцад оруулаагүй нь лавтай.
10 ДАВХРААС ДЭЭШ ГАЛ УНТРААХ БОЛОМЖГҮЙ ХЭВЭЭР
Дэлхийн хамгийн өндөр барилга бол Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын Дубайд байрлах Бурж Халифа. Тус барилга нь 163 давхар бөгөөд 823 м өндөр аж. Удахгүй эл рекордыг эвдэж, тус хотод 1000 м өндөр цамхаг сүндэрлүүлэхээр арабчууд төлөвлөж буй гэх. Бусад улс оронд ч 600-700 м өндөр барилга цөөнгүй. Харин манай улсын нийслэлийн хамгийн өндөр барилга нь одоогоор “Шангри-Ла” зочид буудал. Тус буудлын С блок нь 34 давхар ба 136 м өндөр юм. Үүний дараа 112 м өндөр, 24 давхар “Хаан цамхаг”, 109 м, 25 давхар “Туушин” зочид буудал бичигдэж байна. Үйлчилгээний газруудаас гадна орон сууцын барилгууд ч “дээшээ тэмүүлэх” болсон. Тухайлбал, 25 давхар “Мандала таур”, “Хүннү 2222”, 23 давхар “Нарны хороолол”-ын эгнэсэн барилгуудыг дурдаж болно. Зөвхөн орон сууцын зориулалтаар бус, үзвэр, үйлчилгээ, оффисыг нэг доор хослуулан барих боллоо. Арваад жилийн өмнө “Мон Уран”-ы Б.Наранхүү Монголд хамгийн өндөр, 68 давхар барилгыг барина хэмээн хэсэг шуугисан ч замхарсан. Гэлээ ч энэ эрчээрээ Монголд хэчнээн давхар өндөр барилга баригдахыг таашгүй.
Харамсалтай нь, өндөр барилгыг норм, стандартын дагуу газар хөдлөлтөд тэсвэртэй барьж буй, эсэх, гал түймэр, гай гамшиг тохиолдоход аврагдах боломж байгаа, үгүйг хэн ч баталж чадсангүй. Барилга байгууламжийг зориулалт, хүчин чадлаар нь төвөгшлийн таван ангилалд хуваадаг юм байна. Тухайлбал, 51 м буюу 16 давхраас дээш барилгыг онцгой төвөгшилтэй барилга, байгууламж гэж үздэг. Мөн 51-ээс доош өндөртэй буюу 9-16 давхар орон сууцын барилгыг өндөр, 5-9 давхрыг дунд, тав хүртэлх бол бага төвөгшилтэй гэж тооцдог аж. Харин есөн метр өндөртэй, 600 ам.метр хүртэл талбайтай нэг айлын орон сууцыг барилгын ажлын зөвшөөрөл шаардахгүй барилга байгууламж гэж тодорхойлдог байна. Онцгой төвөгшилтэй барилга буюу 16-гаас дээш давхар байгууламжид гал гарвал унтраах техник, хэрэгсэл манай улсад бий юү. Онцгой байдлынхан энэ тохиолдолд гар хоосноос ялгаагүй. Өөрөөр хэлбэл, алба хаагчдын гал унтраахад ашигладаг шат нь 10 давхар хүртэл л сунах боломжтой гэнэ. Хэдийгээр онцгой байдлынхны тоног төхөөрөмж, багаж хэрэгслийг сайжруулахад анхаарал хандуулж буй ч өндөр барилгад гарсан галыг унтраах техникгүй хэвээр. Нэг үеэ бодвол манай улс Франц, Беларусийн Засгийн газрын тусламжаар гал түймэр унтраах тусгай зориулалтын автомашинуудтай болсон. Гэвч тэдгээр нь 32 метрийн өндөрт үйл ажиллагаа гүйцэтгэх “чадвартай”. Энэ нь ойролцоогоор 10 давхар барилгад гарсан галыг л унтраана гэсэн үг. Ийм эрсдэл байсаар атал өндөр барилгуудыг “үйлдвэрлэсээр” байх уу.
Аврах ажиллагааны одоогийн нөхцөл, байдлын талаар ОБЕГ-ын зураг хяналтын асуудал хариуцсан ахлах мэргэжилтэн, дэд хурандаа Өндөр барилгын аюулгүй байдалд хэн ч баталгаа өгч чадахгүй нь Б.Мягмаржаваас тодруулахад “Онцгой байдлын байгууллагад 32 метрийн өндөрт гарсан галыг унтраах, аврах ажиллагаа явуулах автомашинууд бол бий. Гэтэл орон сууцын барилгууд 25 давхар, 75 метр өндөр болчихлоо. ОБЕГ ядаж 42 метрт ажиллах зориулалттай авто меха¬ник шат авахаар захиалсан. Энэ ондоо багтаад ирнэ. Уг нь барилга, байгууламжууд гал унтраах системээр бүрэн тоноглогдсон байх ёстой. Усан хангамж, гал унтраах автомат системтэй байхыг барилгын норм, дүрэмд заасан байдаг. Тухайн орон сууцыг Улсын комисс хүлээж авсны дараах үйл ажиллагааг СӨХ хариуцдаг. Гэтэл СӨХ-нд тусгай тоног төхөрөмжийг ажиллуулах мэргэжилтэн байхгүй учир аюул ослын үед бэлэн байдлыг хангаж чаддаггүй. Жишээ нь, орон сууцын барилгад утаа ялгарахад дуут дохио дуугарах ёстой. Гэтэл дохиоллын систем болон гал унтраах зориулалттай усны эх үүсвэрийг нь салгачихдаг” гэв. Мөн байшин хоорондын зай талбай бага, авто зогсоол хүртээмжгүй учир оршин суугчид орц, гарцыг хааж авто машинаа тавьснаас галын машиныг нэвтрэх боломжгүй болгож, хүний амийг эрсдэлд оруулж байна. Өндөр барилга, байгууламжийн дээвэр дээр нисдэг тэрэг буух талбайг төлөвлөх ёстой. Энэ нь гамшиг, ослын үед нүүлгэн шилжүүлэх ажиллагаа явуулахад аминд орох учиртай.
“ХЯНАДАГГҮЙ” УЛСЫН КОМИСС
Улаанбаатар хотын 976 барилгад газар хөдлөлийн тэсвэртэй байдлыг үнэлэхэд ердөө 206 нь “тэсвэртэй” гэсэн дүгнэлт гарсныг ОБЕГаас өнгөрсөн онд мэдээлж байв. Нийслэлийн барилга, байгууламжууд газар долоон баллаас дээш хүчтэй хөдлөхөд балгас болох аюултай гэдэг. Гэтэл хамгийн их эрсдэл дагуулж мэдэх “өндөрүүд”-ийг газар хөдлөлтийн төдөн баллд тэсвэртэй барих ёстой гэсэн стандарт алга. Өөрөөр хэлбэл, манай улсад “Өндөр барилгын төлөвлөлт” гэсэн норм, дүрмийг 2023 онд шинэчилсэн ч тодорхойгүй зүйл байсаар. Манай улсад барилгын 400 гаруй норм ба дүрэм, 600 орчим стандарт, бусад техникийн дүрэм бий. Тодруулбал, барилгын төлөвлөлт, зураг төсөл, барилга угсралт, ашиглалт зэрэг үйл ажиллагаанд мөрдөх хангалттай олон тооны норм, дүрэм, стандарт хүчин төгөлдөр үйлчилж буй юм. Даанч эдгээрт тавих хяналт алга. Барилгын хөгжлийн төвийн Норм, нормативын хэлтсийн дарга Д.Алтанхуяг “Манай улсад норм, дүрэм хангалттай бий. Өндөр барилга барихад мэргэжлийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлж, зургийн даалгаврыг нь гаргасны дараа тусгай зөвшөөрөл олгодог. Барилга барихад хөрсний асуудал эхэнд яригддаг. Газар хөдлөлт, галын аюулгүй байдал, нүүлгэн шилжүүлэлт, эрүүл ахуйн асуудал гээд бүх зүйлийг мөрдөх ёстой. Жишээлбэл, сургуулийн барилгыг гурав, цэцэрлэгийг хоёр давхраас хэтрэхгүй барьдаг” гэв.
Мөн тэрбээр барилгын норм журмыг олон улсын жишигт нийцүүлж байгаа бөгөөд шинэ технологи, материал орж ирэх болгонд норм, дүрэм, стандарт баталдаг явдлыг халсан гэсэн юм. Хэрэгжүүлдэггүй олон стандарт норм, хийдэл ихтэй газруудыг хянаж шалгадаг мэргэжлийн хяналтын байгууллагыг татан буулгаснаас хойш асуудал улам л “томорчээ”. Нийслэлийн болон улсын мэргэжлийн хяналтын албаны байцаагчид барилгын хийц бүтээц, чанар, аюулгүй байдлын талаар дуугардаг байлаа. Ядаж л хэчнээн барилга шинээр ашиглалтад орсон, ямар зөрчил илэрснийг төлөвлөгөөт болон гэнэтийн шалгалтаар илрүүлж, сэтгүүлчдэд нээлттэй мэдээлэл өгдөг байсан юм. Одоо бол мэргэжилтнүүд нь салбарын хяналт нэрээр яамдуудад тархан суурьшиж, гомдол, мэдээлэл гарвал л очихоос биш, гэнэтийн шалгалт хийхээ больжээ. Улсын төсвийн санхүүжилтээр баригдаж байгаа барилгын үйл явцыг хуулийн дагуу Барилгын хөгжлийн төвийнхөн хянадаг байна.
Харин хувийн байгууллагынхны барьж буй барилгад хяналт алга. Тодруулбал, барилга, байгууламжийг Монгол Улсын барилгын норм, дүрмийн дагуу яс гүйцэтгэж буй эсэх нь эргэлзээтэй. Хэдийгээр баригдсаных нь дараа Улсын комисс хүлээн авч, дүгнэлт гаргадаг ч тэр хүртэл юу болсныг хэн ч мэдэхгүй. Өөрөөр хэлбэл, барилгын өдөр тутмын үйл ажиллагаанд хяналт тавиагүй учраас чанаргүй, хямд материал ашиглаж, тоо ширхэгийг нь дутаасан, эсэхийг ч мэдэхгүй юм. Ерөнхийдөө Улсын комиссынхон зураг төсөл, бэлэн барилга харж л дүгнэлт гаргадаг гэхэд хилсдэхгүй. Хоолыг тавагласан, өнгө үзэмжтэй л бол орц, найрлагад нь хор орсон байхыг ч анзаарахгүй зооглож орхихтой ижил. Улсын комиссын “шалгалт”-д тэнцсэн барилгын дээвэр, хана нь нурж, дусаал гоожиж тараа таниулдаг тохиолдол цөөнгүй. Газар хөдлөлт, байгалийн гамшигт өртөх эрсдэл ихтэй, инженерийн хөгжлөөрөө тэргүүлэгч орнууд өндөр барилгадаа ихээхэн “санаа тавьдаг”. Тухайлбал, Япон Улс өндөр барилгын стандартыг хамгийн сайн мөрддөг бөгөөд газар 8-9 магнитудын хүчтэй хөдлөхөд тэсвэртэй байх ёстой гэж үздэг.
Мөн АНУ, БНСУ, БНХАУ галын аюулгүй байдал, газар хөдлөлтийн нарийн дүрэм мөрдөж, барилгын чанар, аюулгүй байдалд хатуу анхаардаг байна. Салхины хамгаалалт, эрчим хүчний хэмнэлттэй байхыг ч шаарддаг юм. Бусад улсын адил Улаанбаатарт ч өндөр барилгууд сүндэрлэсээр байхад аюулгүй байдалд нь анхаарч, хяналтаа сайжруулах бүтэц, тогтолцоо л алга
