Монгол Улсыг 2021-2025 онд хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлийн тайланг парламентаар хоёр өдөр хэлэлцэв. Мөн хамтарсан Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн эхний жил, Монгол Улсын хөгжлийн 2024 оны төлөвлөгөөний гүйцэтгэлийн тайланг ч ярилаа. Одоогийн Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 2021 оны нэгдүгээр сараас хойш уг албан тушаалыг хашиж буй учраас хариуцах гол эзэн нь байх учиртай. Үндэсний аудитын газраас түүний өнгөрсөн таван жилийн ажилд 67 хувь буюу D үнэлгээ өгсөн байна. Дөнгөж тэнцэх төдий, хангалтгүй үнэлгээ авсан ч баасан гаргийн нэгдсэн чуулганд Ерөнхий сайд дээрх тайланг танилцуулахдаа хамаг л өөдтэй тоо, мэдээллээ “түүж” ярив. “Амаргүй” таван жил байсан ч хөгжлийн гол бод¬логод тусгасан суурь асуудлаа шийдсэн гэнэ. Сүүлийн дөрвөн жилд экспорт хоёр дахин өсөж, ДНБ-ий хэмжээ 80 их наяд төгрөгт хүрсэн, “Ковид-19”-ийн үед эдийн засаг -4.6 хувь байсан ч 2024 онд 4.9 хувьтай болсон зэрэг эдгээр өөдрөг тоо нь иргэдийн амьдралд хүртсэнгүй.
УРУУДСАН Ч БУРУУГҮЙ
“Алсын хараа-2050” хөтөлбөрийн хү- рээнд яагаад ч юм дөрөв биш, таван жилээр дээрх үндсэн чиглэлийг баталж, түүнийхээ хэрэгжилтийг анх удаа үнэлсэн нь энэ. Уг үндсэн чиглэлд үндэсний нэгдмэл үнэт зүйл, хүний хөгжил, амьдралын чанар ба дундаж давхарга, эдийн засаг, засаглал, ногоон хөгжил, амар тайван, аюулгүй нийгэм, бүс, орон нутгийн хөгжил, Улаанбаатар ба дагуул хот гэсэн үндсэн есөн зорилгын хүрээнд 47 зорилт дэвшүүлсэн юм байна. D авснаа Ерөнхий сайд “Анх удаа урт хугацааны хөтөлбөрт үнэлгээ хийж буй учраас төрийн байгууллагуудын тоон мэдээлэл, аргачлал зөрсөн байхыг үгүйсгэхгүй” хэмээн цайруулахыг оролдов. Тэгвэл дээрх тайлангуудыг хэлэлцэх үеэр зарим гишүүн бодит байдлыг сануулан шүүмжилсэн юм. Гишүүн Ж.Баярмаа “Ер нь эрх баригчдын дөрвөн жилийн ажлыг аудитын байгууллага биш, сонгогчид дүгнэдэг. Тиймээс ч парламентын 62 хувийг бүрдүүлж байсан МАН-ын төлөөлөл 2024 оны сонгуулиар 54 хувь болж буурсан. Л.ОюунЭрдэнэ сонгогчдын 30 хувийн дэмжлэгийг алдсан. Би ч мөн түүнийг огцруулах гарын үсэг зурснаар үнэлгээгээ өгсөн. Бүх зүйл тодорхой байна” гэжээ.
Гишүүн Д.Ганбат “Сүүлийн найман жилд хүмүүсийн амьдрал, ахуй дээшилсэнгүй. Нэг ч үйлдвэр ашиглалтад оруулсангүй. Иргэд олноороо гадагшаа явж байгаагаас байдал ямар буйг дүгнэж болно. Хүн амын 30 хувь нь ядуу байсан бол 20-иор нэмэгдлээ. Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэгтэй амаараа л тэмцэж байна. Найман жилийн хугацаанд музей, хөшөө, ард түмнээ хуурах контент л хийж цацлаа. Орон нутгаар явахад МАН-ыг сайнаар хэлж буй иргэн алга” гэв. Б.Жаргалан гишүүн “Манай улсын түүхэнд хамгийн удаан хугацаанд Ерөнхий сайд хийж буй хүн бол та. Гэтэл ажлын үнэлгээ чинь 67 хувь гэж гарчээ. Энэ чинь бараг F үнэлгээ биз дээ. “Ковид”-ыг ялсан гээд ярьчих шиг боллоо. Тэр үед олон иргэн эх орондоо ирж чадалгүй гэр бүлээсээ хагацсан, эмнэлгийн тусламж авах гэж ирсэн эмэгтэйг Улаанбаатар руу оруулаагүйгээс 22-ын товчоон дээр нас барсан, “Ковид-19”ийн эмчилгээнд зориулж нэг хүнд найман сая төгрөг төсөвлөсөн гэх мэт хүний эрхийн олон зөрчлөө бид мартчихсан юм уу. Эдийн засаг таван хувиар агшсан үеийн алдагдлаа нөхөж чадахгүй олон аж ахуйн нэгж дампуурсан шүү дээ. Энэ хугацаанд юмны үнэ хэд дахин нэмэгдэж, иргэд өдөр тутамдаа үнийн өсөлтөд дарлуулж байна.
Л.Оюун-Эрдэнэ Ерөнхий сайдаар Л.Оюун-Эрдэнэд өгсөн D үнэлгээ ажилласан хугацаанд нийт 100 гаруй их наяд төгрөгийн улсын төсвийг зарцуулснаас 21.7 их наяд нь ямар ч эерэг өөрчлөлт авчраагүй гэж аудит үзсэн байна. Үндэсний эв нэгдлийг хангах зорилт нь 51 хувийн үнэлгээ авчээ. Үнэхээр үндэсний эв нэгдлээ бэхжүүлэх гэж буй бол Ерөнхий сайд өөрөө улс төрийн манлайлал үзүүлэх ёстой. Хэн нэгэн хийсвэр дайсныг дарах тухай ярьж, шүүмжилсэн хүнийг хар пиараар булж, улс орныг талцуулсан нэвтрүүлэг хийж цацах учиргүй” гэжээ. Ардчиллын индексээр Монгол Улс сүүлийн хэдэн жилд ухарсаар автократ дэглэмд шилжиж буй орны тоонд багтсан. Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөө хумигдаад байна. Засгийн газрыг шүүмжилсэн хүнийг хар пиараар булдаг, тархи угаах контент бэлдэн нийтээр цацдагийг ийнхүү УИХ-ын гишүүд нь ч хэлжээ. Тэгвэл нэгдсэн чуулганы үеэр гишүүн Д.Бум-Очир энэ талаар асуусан байна. Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ түүний асуултад бас л бөөрөнхий хариулт өгсөн юм. Ерөнхийдөө ухарсан индексүүдэд геополитикийн нөхцөл байдал нөлөөлсөн, бас өөрсдөө эдгээрийг ямар аргачлалаар үнэлж, ойлгохоос хамаарах гэнэ.
Дотоодын алдаа, оноо бол багахаан л байсан бололтой. Тэрбээр “Манай улс ОХУ, Украины дайны нөхцөл байдалд түдгэлзсэн санал өгсөн. Сүүлийн 2-3 жилд аавыгаа сонгох уу, ээжийгээ сонгох уу гэсэн төвөгтэй байдалд орлоо. Хэдий тийм ч Монгол Улс өөрийнхөөрөө бодлогоо тодорхойлж, парламентаараа ярилцаж шийдээд явна. Цаашдаа эдгээр индексийг цогц байдлаар, ямар аргачлалаар үнэлэх, ойлголтоо хэрхэн цэгцлэх вэ гэдэг нь чухал” гэжээ. Ер нь олон улсад манайх олон үзүүлэлтээр уруудаад байгаа ч түүнд бол буруу байхгүй аж. ХЭНЭГГҮЙ САЙД НАР Хамтарсан Засгийн газар байгуулагдаад найман сар болж буй. Аудитын байгууллагаас тэдний эхний хагас жилийн ажилд 34 хувийн үнэлгээ өгсөн байна. Эл Засгийн газар 14 мега төсөл хэрэгжүүлэхээр зорьсныг бид мэдэж буй. Юутай ч энэ хугацаанд тэд дээрх төслүү¬ дээс хэдийг нь хөдөлгөж чадсан. ГашуунсухайтГанцмодны боомтын хил холболтын бүтээн байгуулалтыг урагшлуулж, Монгол-Францын хамтарсан ураны төслийн хөрөнгө оруулалтын гэрээг байгуулсан. Мөн Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын зээлийн гэрээг байгуулж, Бөөрөлжүүт, Чойбалсан, Багануур зэрэг эрчим хүчний төслийг гацаанаас гаргаж, Дулааны гуравдугаар цахилгаан станцыг 300 МВт-аар өргөтгөх ажлыг эхлүүлэхээр болоод буй. Энэ нь хамтарсан Засгийн газрын ганц гийгүүлэх ажил юм.
Том төслүүд урагшилж буй нь сайн ч тэдний ажлыг цаасан дээрх том тоонуудаар биш, иргэдийн бодит амьдрал, худалдан авах чадвар сайжирсан эсэхээр л үнэлнэ. Мөн сайд нарын хариуцлагатай байдалд анхаарах хэрэгтэй байна. Баасан гаргийн үдээс өмнөх чуулганд Ерөнхий сайд тайлангуудыг танилцуулж, зарим нэг асуултад хариулсан. Гэвч үдээс хойших хуралдаанд хамтарсан Засгийн газрын сайд нарын олонх нь байсангүй. Ажиглаж сураглатал төлөөлөл болж үлдсэн Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Н.Учрал “Атрын IV” аянтай холбоотойгоор Ерөнхий сайд, Сангийн сайд болон бусад албан тушаалтан тэнд ажиллаж байгаа” гэсэн хариу өгсөн юм. УИХ-ын дарга “Сайд нар гадаадад томилолттой, зарим нь огт хэлж мэдэгдэхгүй алга болсон учраас гишүүдэд өгч буй хариулт хангалтгүй байна” гэснээр хуралдааныг даваа гарагт үргэлжлүү¬ лэхээр болов. Муу шахам дүн авсан тайланг ажлын хоёр өдөр буюу хоёр долоо хоног дамнуулан хэлэлцэж хуралдсаны шалтгаан энэ. Өөрсдийнх нь хагас жилийн ажлыг дүгнэх гэж байхад заавал өөр арга хэмжээтэй давхцуулах хэрэг байсан уу.
УИХ-ын хяналт, шалгалтын тухай хуульд парламент дээрх тайлангуудыг хэлэлцээд, дөрөвдүгээр сарын 1-ний дотор байнгын хорооны тогтоол батлахаар заажээ. Тийм атал цаг тулган гуравдугаар сарын 28-нд оруулж ирсэн юм байна. УИХ-ыг ийнхүү шахамдуулсан атлаа сайд нартайгаа хамт өөр ажилд явчихаж буй юм. Ийм л хэнэггүй сайд, Ерөнхий сайдтай Засгийн газар аж. Уг нь цаасан дээр өссөн гоё тоонд биш, сүүлийн хэдэн жилд “өрийн эргүүлэг”-ээс гарч чадахгүй болтол зүдэрч яваа иргэдийнхээ амьжиргааг сайжруулах нь таны ажил шүү дээ, Ерөнхий сайд аа.
