Германы дэлхийд нэр хүндтэй ирээдүй судлаач (futurist), стратегийн зөвлөх Бернард Марр 2024 оныг тодорхойлох дэлхийн 10 гол чиг хандлагыг нэрлэсэн байна. Тэрбээр “Хувьсан өөрчлөгдөж буй нийгэм, бизнест хиймэл оюун ухааныг үр дүнтэй ашиглах 100 арга” номын зохиогч, Linkedin-аас дэлхийн шилдэг 5 бизнесийн инфлүүнсерээр нэрлэгджээ. Дайн, цар тахал, эдийн засгийн хүндрэл, бэрхшээл, олон улсын болон үндэсний хэмжээний улс төрийн эрх мэдлийн шилжилт гээд олон зүйл өнөөдрийн дэлхийг 2020 онтой харьцуулахад тэс өөр болгожээ. Энэхүү гол өөрчлөлтүүд нийгмийг цаашид хэлбэршүүлсээр байна. Мөн цаг уурын өөрчлөлт гол асуудал болж, түүний нөлөөг бууруулах хэрэгцээ, шаардлагыг дагасан шийдвэр, үйл ажиллагаа дэлхийд асар их өөрчлөлтийг дагуулна. Үүний зэрэгцээ нийгэмд өндөр ач холбогдол болон хор уршгийг зэрэг авчрах чадвартай хүчирхэг, цочирдом шинэ технологиуд энэ бүх өөрчлөлтийг улам бүр хурдасгах хүчин зүйл болох юм.
1. Ухаалаг машины сэргэн мандалт
Хиймэл оюун ухаан (ХОУ) 2024 онд хүн төрөлхтний өдөр тутмын амьдралын хэсэг болох бөгөөд үндсэндээ ХОУ-ны оролцоогүй ямар ч үйлдвэрлэл, амьдралын салбар үгүй болж байна. Тодруулбал, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, сансрын аялал, байгаль орчныг хамгаалах гэх мэт эрс тэс салбаруудад эргэлзээгүйгээр бүтээмжийг нэмэгдүүлж, инновацыг бий болгож байгаа ч энэ хэмжээгээрээ тодорхойгүй байдал, айдсыг дагуулна. Ажлын байрыг алга болгож буй нь тодорхой болсон ч үүний нэгэн адил олон боломжийг үүсгэнэ. Мөн санаа зовоох нэг асуудал бол алгоритмд суурилсан системд хүн төрөлхтөн амьдралаа хянах боломжийг өгч буй нь нийгэмд хуваагдал, талцал, тэгш бус байдлыг бий болгох магадлалтай. Ийм учраас 2024 онд хийх бидний үйл ажиллагаа аз жаргалтай үр дүнд хөтлөх замд оруулах алхам хийхэд чухал жил болно.
2. Улам бүр улс төрийн асуудал болж буй цаг уурын өөрчлөлт
Шинжлэх ухааны нүдээр харвал цаг уурын өөрчлөлтийн гамшиг дагуулсан нөлөөллийг буруулах алхам хийх нь онц чухал болохыг 2024 гарснаар тодорхой харагдана. Технологи энэ чиглэлд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж найдах болжээ. Ялангуяа, цэвэр эрчим хүч, хүлэмжийн хийг задраахгүй байх зэрэг нээлтэд нь шийдлийн чухал юм. Харин байгууллага, хувь хүмүүсийн хариуцлага хүлээхэд бэлэн байгаа байдал, улс төр, эдийн засгийн хандлагууд хэрхэн өрнөх нь бүр илүү анхаарал татна. Улс төрийн хувьд байгаль орчинд үзүүлж буй нөлөөллөө бууруулахын тулд улс орнууд хэр хэмжээнд ачаалал авч, ажиллах нь маргаантай. Иймд 2024 он ирээдүйд бий болох магадлалтай хүсэхээргүй том цохилтоос хүн төрөлхтнийг зайлсхийхэд шаардлагатай хэцүү шийдвэр гаргах, өөрчлөлт хийх хүсэл зориг байгаа эсэхийг тодруулах чухал боломж юм.
3. Ардчиллын хувь заяаг тодорхойлох сонгуулиуд
Сонгууль өөрчлөлтийн боломжийг авчирдаг. Эрх мэдлийн хүчний тэнцвэрт 2024 онд өөрчлөлт орох нь дэлхийн хэмжээнд нөлөөлөх олон тооны улсад удирдагчдаа сонгох өрсөлдөөнийг бий болгож байна. АНУ, Европын холбоо, Энэтхэг, Их Британи, ОХУ-ын иргэд сонгууль өгнө. Дээрх улсын ихэнх нь консерватив болон дэвшилтэт, үндсэрхэг болон олон улсыг баримтлагч намууд, сонгогчдын хоорондын туйлшрал улам бүр нэмэгдэж байна. Ялагч тал улам бүр хүчирхэгжих бөгөөд тэд аль нь ч байсан ялгаагүй нийгмийн цаашдын өөрчлөлтийг тодорхойлох юм.
4. Эдийн засгийн ороо бусгаа цаг үе
Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт 2024 онд үргэлжлэн удаашрах бөгөөд нийгмийн маш олон салбарт өргөн хэмжээний цохилт өгөхөөр байна. Эдийн засгийн хүнд цаг үе тулгарахад Засгийн газрууд нийтийн үйлчилгээ, хэрэглээний зардлыг танаж, ажлын байрыг цөөрүүлснээр ард түмний амьжиргааны түвшин буурч, олон нийтийн дургүйцэл, эсэргүүцэл нэмэгддэг. Эдийн засгийн өсөлт удаашрах нь хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг бууруулах олон улсын болон үндэсний хүчин чармайлтыг үгүй хийснээр цаг уурын өөрчлөлтийн үр дагавар хүндрэх магадлалтай болдог. АНУ-д эдийн засгийн уналт, БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт удаашрах, Украин, Израилд болж буй хямрал гол хүчин зүйлүүд болно. Үүний зэрэгцээ Бразил, Энэтхэг, Мексик, Турк зэрэг хурдацтай хөгжиж буй улсын эдийн засгийн өсөлт цаашид дэлхийн эдийн засгийн хүчин чадлын ерөнхий тэнцвэрт эрс өөрчлөлт авчирч байна.
5. Ажлын хувьсал
Бидний ажил хийдэг хэлбэрт орж буй өөрчлөлт нийгмийн болон хүн төрөлхтний амьдралын олон талбарт улам бүр нөлөөлсөөр байна. Зарим компанийн хувьд эргээд албан тасалгаанаас ажиллах бодлогодоо шилжиж буй ч алсаас, эсхүл холимог байдлаар ажиллах нь цаашид цар тахлын өмнөх үеэс эрс өндөр түвшинд очно. Энэ нь дэлхийн хэмжээний шилжилт хөдөлгөөнд сайнаар нөлөөлөх, ажилчдыг ажлын байрны ойр амьдрах шаардлагагүй болгож буй юм. Харин энэ нь нийгмийн тусгаарлагдсан болон нэгдмэл байдалд нөлөөлнө. Энэхүү өөрчлөлтийг удирдах нь байгууллага, хувь хүмүүсийн хувьд 2024 онд маш чухал сорилт байх болно.
6. Үе хоорондын зөрүү
Баялаг, хөрөнгө өмчлөлийн хувьд үе хоорондын зөрүү 2024 оны турш дэлхийн болон нийгмийн өөрчлөлтийг үргэлжлүүлэн хэлбэршүүлсээр байх нь. 2023 онд хийсэн судалгаагаар мянганы үеийнхэн (80-аад оны эхнээс 90-ээд оны төгсгөл хооронд төрөгсөд)-ий дундаж баялаг өмчлөлийн хэмжээ дэлхийн II дайны дараа (50-иад оны дундаас 60-аад оны дунд төрөгсөд) үеийнхний, ижил насны үечлэлээр харьцуулахад, өмчилж байсан хөрөнгөний хагаст хүрэхгүй хэмжээний хөрөнгөтэй. Энэ нь нийгмийн шилжилтийг бууруулах, улс төрийн талцал туйлшралыг бий болгоход хүргэж, цаашилбал, популист, хэт туйлширсан улс төрийн намуудыг дэмжсэн, улс төрийн эрх чөлөөгүй сонгогчдыг бий болгох магадлалтай.
7. Улам бүр нэмэгдэж буй хотжилт
НҮБ-ын тооцоолсноор 2022 онд дэлхийн хүн амын 56 хувь хот газар амьдарч байсан бол энэ тоо 2050 онд 66 хувьд хүрнэ. Эдийн засгийн өсөлт, хөгжил цэцэглэлтийг чиглүүлэх нөлөөтэй ч хэт төвлөрөл, бохирдол, амьжиргааны өртөг нэмэгдэх зэрэг бусад маш олон сорилтыг бий болгохоор байна. Энэ том өөрчлөлтийн хувь хүн бүрийн амьдралын чанарт үзүүлэх нөлөөг шийдвэрлэх нь ирэх жилүүдэд Засгийн газрууд, үйлдвэрлэлийн тэргүүлэх асуудал болно. Чадварлаг, боловсролтой хүмүүс нь нүүж шилжсэн, эрчим хүч, эрүүл мэндийн үйлчилгээ, онлайн холбоос зэрэг үйлчилгээгээр дутагдалтай газруудад дэмжлэг үзүүлэхэд ихээхэн нөөц шаардлагатай юм.
8. Соёлын дайн
Соёлын дайн гэсэн нэр томьёо нь нийгмийн болон уламжлалт мэдээллийн сүлжээгээр ихэнхдээ явагдаж одоо болж буй баруун, зүүн, либерал, консерватив гэх мэт маргаан мэтгэлцээн бүхий нийгмийн туйлшралыг илэрхийлнэ. Энэ туйлшралын нийгэмд үзүүлэх нөлөө мэдээлэл олж авах зорилгоор ашиглах интернэтээр улам бүр эрчимжиж, худал мэдээлэл, пропаганда үүний гол жишээ юм. Алгоритмд тулгуурласан онлайн орчны давхар давхар үзүүлэх нөлөөллийн талаар сүүлийн жилүүдэд ихээр яригдаж байна. Мэдээлэл авч буй хүмүүс улам бүр өөрийн хязгаарлагдмал, төөрөгдмөл үзэл бодлоо баталгаажуулах мэдээлэл рүү татагдахын зэрэгцээ шударга бус, тэгш бус байдлын талаарх мэдрэмж, сэтгэгдлийг нь асаах гэрэл болох юм. Цагаачлал, хуйвалдааны онол, нийгмийн шударга байдал зэрэг асуудал маргалдагч талуудын хооронд хурц асуудал, сэтгэгдлийг бий болгож, зүгээр нэг мэтгэлцээний хүрээнээс улам бүр халина. Нийгмийн сүлжээнд талцаж, туйлширсан байдал улам бүр улс төрийн намуудын өгөөш болж байна. Үүнийг бид дэлхийн хэмжээнд популист намууд, бодлогууд өсөн нэмэгдэж буйгаас харж болох бөгөөд цаашилбал хэт даврагч, терроризмыг ч өдөөх юм.
9. Өөрчлөгдөн хувирч буй боловсролын асуудал
Боловсрол зөвхөн залуучуудад зориулагддаг цаг өнгөрч байна. Ажлын байр өөрчлөгдөж буйтай зэрэгцэн ажилд бэлтгэх сургалтын загварууд ч өөрчлөгдсөн. Өндөр хөгжсөн улсуудад насан туршийн сургалтын асуудал руу шилжиж, тал хэсгийг алсын зайн, онлайн сургалтын аргаар явуулж байна. Хүмүүсийн нас уртсаж, илүү өндөр насанд тэтгэвэрт гарах болсон нь илүү нас өндөртэй ажиллах хүчинтэй ажиллах шаардлагыг үүсгэжээ. Ийм үед ажил олгогчид сайн ажилтнуудынхаа чадварыг сайжруулах, шинэ чадвар эзэмшүүлэх асуудлыг ач холбогдолтой гэж үзэж байна. Хурдтай хөгжиж буй улсуудад олон хүн ядуурлаас гарч байгаа нь илүү олон багш шаардлагатай болгож байна. Дахин хэлэхэд хүн ам хэт төвлөрсөн томоохон хотуудын иргэд, түүнчлэн алслагдсан, хөдөө орон нутгийн хүүхдүүдэд боловсролын шинэ загваруудыг бий болгох асуудал хөндөгдөнө.
10. Шилжилт хөдөлгөөний асуудал
1970-2020 оны хооронд өөрийн төрсөн газраасаа өөр газар амьдарч буй хүмүүсийн тоо гурав дахин нэмэгдсэн. 2024 онд дайнаас зугтсан дүрвэгсэд, илүү сайн амьдралын төлөө эдийн засгийн цагаачид, цаг уурын дулаарал, далайн түвшний өсөлтийн улмаас амьдрах аргагүй болсон дүрвэгсэд нэмэгдэх хандлагатай байна. Залуу, ажлын чадвартай, идэвхтэй ажиллах хүчнээс зарим улсууд эдийн засгийн ашигтай байх нь тодорхой. Шинээр ирж буй цагаачдын нийтийн үйлчилгээ, хэрэглээ, нийгмийн амьдралд үзүүлэх нөлөөлөл нь улс төрийн хуваагдлыг өдөөх нь. Хөгжсөн улсууд ажлын байр, виз, боловсролын боломжуудаа улам бүр өөртөө тулгарч буй чадварын дутагдлын орон зайг нөхөх, цагаач илгээж буй улстай хийх худалдааны хэлэлцээний нөхцөл болгох чиглэлийг баримтлахаар байна.
