Элс олборлосны улмаас КЕНИЙН гол, мөрөн ширгэж байна

Барилгын бетон бэлтгэхэд элс заавал ордог. Африк даяарх гол, мөрний голдиролд элс олборлох ажил эрчимтэй өрнөж байна. Барилгын салбарын хөгжил эрчээ авсан нь ийм байдалд хүргэжээ. Энэ нь гол, мөрөнд, тэдгээрийн эрэг дагуух оршин суугчдад хэрхэн нөлөөлж буйд санаа тавих хүн харамсалтай нь ховор. Тус улсад очсон ВВС-гийн сурвалжлагч Харриет Констебль ийн бичжээ. 

Элс. Энэ үгэнд хүүхэд насны жар­галтай дурсамжууд оршино. Бүгд л элсээр цайз, хэрэм байгуулж, хавч­нууд элсэн дээгүүр хэрхэн гүйхийг, ухсан нүхэнд хэрхэн унахыг хардаг байж билээ. Нарны туяанд гялтганах элснээс наран шарлагын газар бүр­дэнэ. Олон сая, тэрбум элсэн ширхэг нь чулуу үрэгч салхи, ус хоёрын эцэс төгсгөлгүй ажлын үр дүн. Хаа сайгүй байдаг элсийг хүрэлцэхгүй боллоо гэж хэн нэгэн, хаа нэгтээ ярьж бай­хыг сонсоогүй. Гэтэл хомстох цаг нүүрлэдэг л юм байна. 

Учир нь барилгын гол материа­лууд буюу бетон зуурмаг, тоосго, шил нь элс агуулсан байдаг. Хүн ам, орон сууцны өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээ нь усны адил элсийг дэлхийн хам­гийн эрэлттэй баялаг болгожээ. Түү­ний эрэлт жилээс жилд ихсэж, олон тэрбум тонноор хэмжигдэж байна. НҮБ-ын тооцоолсноор, 2012 онд дэл­хий даяар ашигласан элсээр 27 метр өндөр, мөн тийм зузаантай ханыг экваторын дагуу босгохоор байв. Эл­сэн дунд очихын тулд заавал наран шарлагын газрыг зорих шаардлага­гүй. Бидний оршин суугаа хотууд бетоноор далдалсан элсэн, аварга том цайзууд билээ, үнэн хэрэгтээ. Барилгын материал хийхэд шаардлагатай элсийг гол, мө­рөн, тэнгисийн ёроолоос олборлож буй. Говь, цөл газрын элс хэтэрхий нарийн, үйрмэг учир барилгын мате­риал хийхэд тохиромжгүй.

Аварга том барилгууд нь Арабын Нэгдсэн Эмират Улсын Дубай хо­тын тэнгисийн эргийн элсийг богино хугацааны дотор хоосруулсан бөгөөд энэ хот улс уг нь элсэн дээр оршдог ч одоо Австралиас уг түүхий эдээ авч байна. Элсний хэрэгцээ асар их бай­гаа нь нийгэм, эдийн засгийн асуудал үүсгээд зогсохгүй хүмүүсийг үхэлд хүргэдэг болж. Энэтхэгт сүүлийн жилүүдэд бий болсон элсний хар зах тэндхийн мафийн хяналтад байдаг гэнэ. Элсийг нь олборлосны улмаас Хятадад дотооддоо хамгийн томд тооцогддог цэнгэг уст Поянху нуур түргэн ширгэж байна. Уг нь нутгийн хэдэн зуун иргэн нуурын загасаар амь зуудгаас гадна энд нүүдлийн олон сая шувуу бууж амардаг, чухал зогсоол юм. Кенийн зүүн нутгийн Макуени мужид гол, мөрний голдир­лоос элс олборлож буйн улмаас та­риачдад ус хүрэлцэхээ байжээ. Аф­рикийн зүүн хэсгийн энэ улсын хүн ам ойрын 40 жилд хоёр дахин өсөх тооцоотой. Дэд бүтцийг хөгжүүлэх томоохон төслүүд, тухайлбал, шинэ төмөр замын хэрэгцээ маш чухал байна. Гэвч үүнд олон сая тонн элс шаардана. Эрэг орчмын болон до­тоодын гол, мөрний элсний нөөц шав­хагдах дөхсөн бол Макуенид элсний хомстолын уршиг онцгой мэдрэгдэж байна. Тус мужид жилийн дундаж температур 35 градус давж буй. Зун гол, мөрөн ширгэж, хатах нь газар зүйн хэвийн үзэгдэл болжээ. Өвөл, хавар гол, мөрөн усаар дүүрдэг ч элсэнд шингэчихдэг. 

Хуурай улиралд нутгийн бараг нэг сая оршин суугч гол, мөрний элсэнд худаг гарган устай болж байна. Гэвч элсгүй болохоор ус хадны ёроол руу орж, хүнд үлддэггүй. 

Элс олборлодог мужуудын хэд хэдэн газарт очиж үзлээ. “Гол, мө­рөн “үхлээ” л гэж бид бодож байна” гэж Макуенийн Киломе-Иколья го­лын өндөр эрэгт зогсонгоо нутгийн оршин суугч Энтони ярив. Ердөө хоёр жилийн өмнө ийм эрэг байгаа­гүй. Харин одоо голын ёроол хүртэл 10 хүрэхгүй шахам метр болж. Газар доороос бидний хөлд модны үндэс тээглэж байсан бол голын ёроол элсгүй, чулуурхаг, хуурай хөрс л үлджээ. “Эндээс дахин элс олбор­лох боломжгүй болжээ” гэж Энтони шүүрс алдав. Нутгийн оршин суугч­дын амьдрал энэ голын хувь заяанаас хамаатай. Зарим нэгийнх нь хувьд элс амь зуулга нь болдог. Ажил байдаг­гүй энэ ядуу газарт байгалийн баялаг хомсотсон нь цус урсахад хүргэжээ. 

Макуенид хууль бусаар элс олбор­лохыг цагдаа Жеффри Касиоки тас­лан зогсоохыг оролдсон гэнэ. 2011 оны хоёрдугаар сард гэгээн цагаан өдөр түүнд хэсэг залуу халджээ. Тэд түүний толгойг хагалж, хортой су­маар хатгасан аж. Шарилынх нь дэр­гэд зогсох, бэлэвсэн эхнэр Айрин “Элс олборлохын тулд л түүнийг минь хо­роочихсон” гэж ярилаа. Шарил дээр овоолсон элсийг илэнгээ тэрбээр нулимсаа арайхийн барьж байв. Эн­тони бид хоёр гол дагуу явж бай­гаад хэсэг ажилчинтай таарсан. Тэд үд дундын халуун наран дор ээлжит ачааны машинаа элсээр дүүргэхээр бэлдэж байлаа. Удахгүй хүүхэд нас­ны л дурсамж болох элсний тухай намайг бодож зогсох хооронд эргэн тойронд байсан хүмүүс элс, усгүйгээр энд амьдрал үгүй болж, энэ голтойгоо бүрмөсөн салах ёс гүйцэтгэх нь гэ­сэн илүү тулгамдсан асуудлын тухай тунгааж байв.